حفاظت و مرمت نقاشيهاي سهپايهاي و ديوارنگارهها از جمله مهمترين و تخصصيترين زمينههاي حفاظت از آثار تاريخي ميباشد. ونظر به اينکه عموماً منابع علمي ومرجع در اين حوزه به زبان انگليسي نوشته ميشوند و دانشجويان و مرمتگران فارسي زبان در مراجعهها و ترجمههاي خود با اين متون برخورد مينمايند واژه گزيني و معادل يابي صحيح از اصطلاحات تخصصي امري بسيار مهم و ضروري به نظر ميرسد و کمبود آن درميان منابع فارسي کاملاً احساس مي شود در همين راستا تعدادي واژه تخصصي و پر کاربرد در مرمت نقاشي انتخاب و ترجمه شده است که خود مي تواند مقدمهاي براي استفاده بهتر از منابع باشد .
----------------------------------------------------------------------
سايش Abrasion ازدست رفتن بست (وگاهي بستر) که توسط سايش ومالش ايجاد مي شود.
لايه چرکي Accretions
تجمع مواد آلوده و چرکي بر روي سطح نقاشي که باعث تغييردرسطح اصلي نقاشي مي شود براي مثال چرکي ها ، گرد و غبارسطحي ، دوده وچربي
ترکهاي پيري Aging Cracks
ترک هايي مشخص که در نتيجه تحميل نوسانات شرايط محيطي، مکانيکي وديگرعوامل در طي زمان طولاني بر سطح نقاشي گسترش يافته و در تمام لايه هاي نقاشي ار لايه رنگ تا تکيه گاه امتداد مي يابند اين ترک ها و شکافهاي عموماً ريز بوسيله شبکه اي با خطوط با خطوط مستقيم يا منحصراًبصورت خطوط منحني ظاهر شوند.
پوست تمساحي شدن Alligatoring
دراثرخشک شدن لايه رنگ رويي و انقباض آن الگويي ازترکها شبيه به پوست تمساح ايجاد ميشود از ميان ترکهاي لايه رويي لايه رنگ زيرين نمايان است اين ترکها رابا عنوان ترک خشکي نيز ميشناسند .ر.ک ( Drying Cracks)
نوارکمکي Auxiliary Spline افزودن نوارپارچهاي به نواحي ازتابلوي نقاشي براي بهبود استحکام ومقاومت قسمتهاي ضعيف
کندن آسترکهنه Backing Removal
برداشتن آسترهاي قبلي که استحکام ساختاري مناسبي ندارند يا مشکلات ناخواستهاي ايجاد نمودهاند براي زدودن آسترها روشهاي مختلفي وجود دارد ازقبيل: مکانيکي (با اسکالپل )، حرارت و يا با استفاده ازحلال
تغييرات قير طبيعي Bitumen Deformation
قيرطبيعي به عنوان رنگي تيره ازروش هايي همچون قطران به دست مي آيد و مکرراً در نقاشي هاي قرن 19 استفاده شده است . خشک نشدن اين رنگ درطي زمان بسيار طولاني که ناشي از واکنش هاي شيميايي آن است در طول زمان باعث ايجاد ترک هاي خيمه اي در نقاشي ميشود.
سفيدک Blanching
نقاط يا قسمت هاي شيري رنگ درلايه رنگ يا ورني که باعث تفرق نورازسطح نقاشي مي شوند.
درهم رفتگي رنگها Bleeding
تداخل رنگها در مناطق هم جوار ه اغلب توسط رطوبت يا حلال ها اتفاق مي افتد.
خيمهاي شدن Blister
آسيب ناشي از برآمدگي سطحي در نقاشي که باعث جدايش رنگ از بستر يا رنگ و بستر از تکيهگاه ميشود . ر.ک خيمهاي شدن Tenting
ابري شدن ورني Bloom Varnish
حالت ابرمانند سطحي درلايه ورني که غالباً به خاطرنفوذ رطوبت به درون آن اتفاق ميافتد .
اعوجاج، Buckling
آسيب ناشي از موج دار شدن يا تابيدگي درکرباس
بيرون زدگي،برآمدگي Bulges
بر آمدگي منطقه اي ناشي از فشارهاي داخلي و خارجي
سوختگي Burns
تاول يا سوختگي برروي سطح نقاشي که ناشي ازحرارت شديد توسط شعله آتش وديگر منابع حرارت مستقيم باشد .
پودري شدن . crumbly - Chalking تبديل لايه رنگ به پودر [به سبب از دست رفتن بست]
تميزکاري ،جلازدايي Cleaning
زدودن جلاهاي قديمي وتغييررنگ يافته،گردوغبارسطحي، چرکيها،چربيها و...(گرچه به تصوربسياري افراد تميزکاري يک روندبيخطر وعادي است اما اين مساله ميتوانددر دست افراد بيتجربه کاري بسيارخطرناک باشد.) ر.ک تميزکاري بيش ازحد Over Cleaning ,پوست کندن Skinned
تميزکاري پشت کرباس Cleaning rear of canvas
زدودن تجمع لايههاي چرکي وگردوغبار براي کاهش آسيب هاي ناشي از وزن وتنشهاي آن بر روي کرباس،زمينه ولايه رنگ؛ همچنين به سبب جلوگيري ازتسريع درفرآينداسيدي شدن وضايع شدن کرباس که اين مواد دربروزآن بسيار موثرند براي زدودن آنهابايد پشت کرباس را به مربع هاي کوچک تقسيم کرد تا ازخطر تنش بيش ازحد برروي کرباس، زمينه و لايه رنگ اجتناب شود .
تست تميزکاري Test Cleaning
آزمايشاتي که بر روي لايه ورني انجام ميگيرد تا ميزان تاثير مخلوط حلال ها يا آنزيم ها را در برداشتن لايه ورني بدون زدودن رنگ مشخص نمايد نتيجه اين کار غالبا ًچشمگير است
ورقه ورقه شدن Cleavage
جدايش وبلند شدن لايه رنگ وبسترازکرباس که عموماً باترکهاييدرلايه رنگ وزمينه همراه است.
چروکيدگي Cockling
قسمت هاي چروک شده بدون ريز ترک را گويند
استحکام بخشي Consolidation
راهکاري براي چسباندن مجدد رنگهاي پوسته و جدا شده بر روي کرباس
ترک خوردن Cracking
تخريبي بر اثر فشارها و تنش ها درمواد
ترک يکدست Crackle
ترک هاي ريز،همگون و يکدستي که در هر کدام از لايه ها ديده ميشوند .
ريز ترک Craquelure
شبکه اي از ترکها که ناشي از جمع شدگي لايه رنگ و ورني است
ريزترکهاي ورني (جلا)،مشجرشدن ورني Crazing
شکافهاي ريز و ناشي از زمان درلايه ورني که باعث پراکندگي پرتوهاي نور ازسطح ومبهم نمودن جلوهي سطحي ميشوند. ودرنهايت شدت ورني را دچارماتي زدگي ميکنند.
لخته رنگ خرد شده Crashed Impasto
ايمپاستو يا لخته رنگ (کاربرد لايه هاي ضخيم رنگ) در حقيقت نوعي قلم گذاري مشخص نقاش است که اغلب به اعتبار نوع خاص الگوي آن مي توان به نقاس آن پي برد.اين برجستگي ها و لخته هاي مشخص رنگ گاهي براثرمرمت هاي نادرست وسهل انگارانه مخدوش مي شوند.مثلاً استفاده از حرارت بيش از حد هنگام آسترگيري باعث مي شود اين لخته ها نرم شده و گاهي رنگ هاي نرم شده در هم ادغام شوند که در نهايت يک سطح تخت ايجاد ميشود.
کاسهاي شدن Cupping
رنگ هاي قديمي که به خاطر ترک ها سست شدهاند در ليه رنگ ها حالت کاسه اي به خود ميگيرند.
چين خوردگي Crease
خطوط يا آثاري که از تا شدن يا چروکيدگي تابلو ايجاد ميشوند.
برش Cut
پارگي مستقيم در تکيه گاه که توسط يک ابزار برنده و نوک تيز ايجاد ميشود.
تغيير شکل Deformation
تغيير و تحول در کل يا بخشي ازنقاشي
جدايش،دوپوسته شدن Delamination جدا شدن لايههاي بستر، رنگ و يا ورني از هم
تورفتگي Dent Dimple_
فرو رفتگي ايجاد شده در اثر فشار
کبره،زنگار Dirt _Grim
نوعي چرکي که روي سطح انباشته شده باشد (accretion) که گاهي ممکن است روي تکيهگاه قرار بگيرد.
جيب خاک، Dirt poket
وقتي خرده آشغال و گرد و غبار در شکاف بين قاب و کرباس انباشته مي شود اين محل به عنوان جيب خاک شناخته ميشود. اين مواد سرعت تخريب نقاشي را افزايش مي دهند و بنابراين بايد کاملا تميز شوند .
تغييررنگ Discoloration
تغيير در مايه هاي رنگي که اغلب باعث تغييرات فاحش درتناليته‌هاي نقاشي ميشود.
کشش Draw محکم کردن تابلو به کشش
ترک هاي خشکيدگي Crackle Drying
ر.ک Shirinkage
ترک هاي خشکي : Drying Crack
ر.ک Alligatoring
گرد و غبار Dust
پوشش ذرات ريز و يکدست روي سطح
ترد شدن Embrittlement
سست و شکننده شدن محسوس کرباس
روکش کردن : Facing
چسباندن يک لايه محافظتي (اغلب يک لايه کاغذ تيشو بروي نقاشيهاي شکننده کشيده ميشود)براي جلوگيري از ريزش رنگ، درطول عمليات مرمت و يا تا زمان پايان کار
رنگ پريده Faded کاهش در روشنايي يا شدت رنگ
پر کننده ،زبره Filler - Temper مواد مورد استفاده در پر کردن نواحي کمبود اغلب درلايه بستر
پوسته شدن Flaking
ترک هاي گسترده در لايه رنگ و بستر بطوريکه باعث جدا شدن اين لايه ها از تکيه گاه شده و اغلب ترکيبي از ترک و ورقه هاي رنگ يا بستر مي باشد.
تا خوردن Fold
سائيدگي قاب Frame Abrasions
زماني که نقاشي درحال سوارشدن روي قاب است، سطح داخلي قاب با سطح نقاشي درتماس قرار ميگيرد. اين مساله باعث ساييدگي لايه هاي رنگ ميشود.علاوه براين بين لايههاي درتماس قرار گرفته، اکسيداسيون اتفاق مي افتد که اين مساله موجب جدا شدن رنگ در سطوح گسترده مي شود.
سست شدگي رنگدانهFriable
پودري شدن به سب ناکافي بودن بست ر.ک.chalking
آفت زدايي ، ضدعفوني Fumigate
جلوگيري ازهجوم حشرات،قارچها ،کپکها ورشدديگر عوامل مضردرامرحفاظت که مستقيماً توسط استفاده ازموادشيميايي وياازطريق قراردادن شي درمحفظه حاوي بخار مواد شيميايي انجام ميشود.
بستر Ground
پوشش استفاده شده براي آماده سازي کرباس ياپانل چوبي براي اجراي نقاشي که اولين لايه نقاشي نيز محسوب ميشود.
سوراخ Hole
سوراخ شدگي
ترکهاي ضربهاي Impact crackle
نوعي ترک شعاعي که در اثر ضربه ايجاد ميگردد.
آسيب ضربه Impact Damage
کمبودهاي مختلف ،سائيدگي،پارگي وغيره ناشي ازضربههاي شديد
نقص ذاتي مواد Inherent Vice
نوعي عامل تخريب در نقاشي که در ساختار اصلي مواد سازنده روي مي‌دهد.
موزون سازي رنگي Inpainting
روشي مرمتي براي بازسازي رنگها وديگرجزئيات ازدست رفته درلايه رنگ است.که عموماً توسط ترکيب رنگدانه دريک بست مناسب اجرا ميشود رتوشکاري(Retouching) نيز بدان ميگويند.
آسيب حشرات Insect Damage
تعداد زيادي حشره وجود داردکه بيشتردرپشت کرباس ديده شده واز مواد موجود درنقاشي تغذيه ميکنند. و اگر باآنها مقابله نشود آسيبهاي بسيار شديدي به بار ميآورند حشرات درموارد زيادي ميتواند لايهي رنگ را عاري ازتکيهگاه کنند ودرنتيجه باعث فروپاشي تابلوگردند.
فضولات حشرات Insect Detrius
فضولات وديگر پس ماندههاي غذايي حشرات که عموماً در پشت کرباس مشاهده ميگردند.
آفت زدگي Infestation
هجوم وپديدارشدن آفتها،قارچهاو...که عموماًبه همراه حشرات ،باکتريهايا ميکروارگانيسم هايي مثل قارچ اتفاق ميافتد.
مقاومسازي پشت تابلودر مقابل حشرات Insect Resistant Backing
عبارت از يک روش حفاظتي است که در آن از يک توري نازک بر روي قاب فلزي درپشت تابلو استفاده ميشود.توري وقاب آن هر دو ضد زنگ اند بو ده ونسبت به نقاشي بي تاثيراند ،توري با جلوگيري از ورود حشرات باعث گردش جريان هوا ميشود.اين روش براي مناطق گرمسيري بسيار مناسب است اما براي مناطق شمالي پيشنهاد نميشود.
جدايش بين لايهاي Inter- layer Delamination
تفاوت در شرايط داخلي و خارجي بستر، لايه رنگ و ورني سبب جدايش بين لايه اي ميگردد.
گوه Key
تکه چوبي درگوشههاي کلاف براي جلوگيري از انقباظ و انبساط کرباس
کمبود Lacuna
از دست رفتگي و ريختگي رنگ در نقاط کوچک
آسترگيري (دوبلاژ) Lining
زماني که تکيهگاه اصلي قدرت لازم براي تحمل وزن نقاشي را ندارد، تکيهگاه کمکي توسط مرمتگر بر روي تکيهگاه اصلي نقاشي نصب ميشود. آسترگيري با مواد متنوعي ازجمله کرباس، فايبرگلاس و... انجام شده و بسته به نياز مي تواند سخت،نيمه سخت يا انعطاف پذير باشد.
زدودن آسترگيري، Lining Removal
برداشتن وبرطرف نمودن آستر فاسد و تخريب شده نقاشي
رنگهاي سست Loose Paint
مناطقي از لايه رنگ که چسبندگي شان را از دست دادهاند اما هنوز درمکان خود قراردارند
ضايعات[ نقاشي] ، ريختگي رنگ، Loss
ازدست رفتن بخشهايي از يک يا چند لايه نقاشي غالباً در نتيجه جدايش ،سايش،پارگي و...
بست رنگ Medium
موادي ازقبيل روغن،جلا،آب وغيره براي چسبيدن ونگهداشتن رنگدانههاوهمچنين حاملي براي رنگدانهها
قارچ و کپک Mold/Mildew
رشد وهجوم هر نوع قارچ که سطوح آلي را تهديد مي کند ودرحضور رطوبت کافي باعث توليد آنزيم هايي مي شود که مواد سطحي را تخريب و تجزيه ميکنند.
تميز کاري بيش ازحد Over cleaning
ر.ک Cleaning
اضافه رنگ مرمتي، رنگ الحاقي Over painting
هنگامي که مرمتگر مهارت کافي براي رتوش کاري، منحصراً درمناطق آسيب ديده را ندارد؛ براي ايجاد هماهنگي با مناطق اطراف قسمت رتوش، رنگ ها را تا حدي برروي رنگ هاي اصلي امتداد مي دهد.
وصله ( وصله کردن ) Patch
تکه هاي کوچکي از پارچه عموماً ( کرباس ) که براي اتصال پارگي ها يا درزها در پشت کرباس اصلي
(توسط چسب ) استفاده مي شود.
تابيدگي تخته Planer Distrotion
ر.ک Warping
سوراخ puncture
سوراخ ايجاد شده توسط ضربه
خراش Scratches
ضايعه‌اي در سطح که عموماً در لايه رنگ و بستر امتداد مي يابد وناشي از کشيدن جسمي نوک تيز بر روي سطح است.
آسيب دود Smoke Damage
رسوب ناشي از مواد سوختني که عموماً بواسطه سوختن شمع، دخانيات، وبقاياي آتش سوزي در ساختمان روي مي دهد.
خاک گرفتگي Soiling
رسوب خاک و ديگر مواد بر روي سطح نقاشي
چروکيدگي Shirinking
آسيب ناشي از انقباض وتراکم مواد
شکاف Split
شکاف درجهت رگه هاي چوب ناشي از اثر تنش
لکه Stain
ذرات خاکي يا بيرنگ با منشاء خارجي
کلاف ثابتStrainer
چهارچوبي با اتصالات تغييرناپذير براي ثابت نگه داشتن کرباس
کلاف غيرثابت (گوه دار)Stretcher
چهارچوبي با اتصالات کام و زبانه وتاحدي قابل تغييربراي ثابت نگه داشتن کرباس
رد کلاف Stretcher Marks
اثر يا رد ترک در لايه هاي رنگ و زمينه نقاشي که درامتداد لبه هاي داخلي چهارچوب ايجاد مي شود.
نوارگيري Strip lining
استفاده ازنوارهاي پارچه‌اي براي افزايش مقاومت لبه‌هاي بوم نقاشي زماني‌که نياز به آسترگيري مجدد‌نيست.
پوست کنده Skinned
ر.کOver cleaning
تکيه گاه Support
حفاظت و مرمت نقاشيهاي سه پايه اي و ديوارنگاره ها از جمله مهمترين و تخصصي ترين زمينه هاي حفاظت از آثار تاريخي مي باشد.