هنر فلز کاری پس از اسلام و در سده‌های اول تا پنجم هجری قمری با طرح‌ها، رنگ‌ها و تزئینات متنوع خود به رشد قابل توجهی دست یافت و نمونه‌های ارزشمندی را در اختیار علاقمندان و محققان هنرهای اسلامی قرار داد. پیشرفت قابل توجه این هنر که در این زمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود به دوره سامانیان و آل بویه بر می‌گردد؛ چنان که در این دوران با تلفیق آثار سنتی قبل از اسلام و دست آوردهای هنری پس از آن نمونه‌های زیبا و بی بدیلی پدید آمد که متاسفانه از نحوه ساخت و مواد به کار رفته در خلق این آثار شواهد اندکی بر جای مانده است، آن گونه که از هنرمندان بلاد سامانی واقع در نواحی شرقی ایران چیزی به جز دو کوزه نقره‌ای بسیار زیبا با بدنه‌ای گرد و گردنه دراز - که در اطراف پایه‌ها دارای کتیبه‌هایی به خط کوفی هستند- به دست نیامده است. یکی از این کوزه‌ها به روش گوژکاری و با تزئینات قلم زنی تصاویر پرندگانی را نشان می‌دهد که در قاب بندی‌های سبدی شکل احاطه شده‌اند و نوارهایی را در منقار خود حمل می‌کنند و دیگری در قست گردنه به آرایه‌ای از تصویر طاووس مزین شده که بر روی بدنه نیز اشکالی از پرندگان به صورت برجسته دارد و با پیچک‌هایی احاطه شده است. به هر حال بر اساس شواهد، در این زمان طرح‌ها و نقوش به کار رفته بر روی آثار فلزی و ظروف نقره‌ای و مفرغی متداول از دست آوردهای هنری دوره ساسانی الگو برداری شده که شامل نقش مایه‌های گیاهی، حیوانی و تصویرگری‌های مجالس ضیافت و موسیقی آن دوران است. اما در عین حال در این زمان در کنار این طرح‌ها از کتیبه‌ها و ادعیه‌هایی به زبان عربی نیز استفاده شده چنان که کاربرد آن در زمان حکومت آل بویه به اوج خود رسیده است تا مفهوم سبک دینی و اسلامی را نمایان‌تر سازد. در عصر فاطمیان در ساخت اشیاء و ظروف مختلف از فلز مفرغ که از ترکیب مس و سرب به دست می‌آمد و برنز که از مخلوط مس و قلع ساخته می‌شد، در سطح وسیعی استفاده گردید و سطوح صاف و براق ظروف نیز با کنده کاری‌های کم عمق زینت یافت. از دست ساخته‌های ارزشمند این دوران می‌توان به مدال‌هایی مزین به تصاویری از حیوانات و نیز طلسم‌ها و نوشته‌هایی با نقوش آیات قرآنی و آثار فراوانی با ترصیع طلا و نقره اشاره نمود. یکی از بهترین و مشهور‌ترین یادگارهای این دوره که با تکنیک ریخته گری از فلز برنز ساخته شده مجسمه پرنده‌ای است که یک متر طول دارد و در موزه کمپوساتتوا ایتالیا نگه داری می‌شود، اما هنر فلز کاری در دوره سلجوقی و در قرون پنجم و ششم هجری قمری غالباً زنده، نرم و با توجه به جزییات آغاز شد و پس از مدتی به مانند دیگر هنرها از رشد چشم گیر و قابل ملاحظه‌ای برخوردار گردید؛ چنان که در این زمان خصوصاً در خطه خراسان هنرمندان در ساخت اشیا و ظروف مختلف که با روش قالب ریزی و کنده کاری صورت می‌گرفت از فلزاتی چون:مفرغ و برنج در سطحی وسیع و نقره و مس به طور محدودتر بهره می‌بردند؛ هم چنین این هنرمندان با افزودن زرنگاره‌های درخشان به مفرغ‌ها آن‌ها را به رنگ‌های قهوه‌ای متمایل به قرمز یا سبز پر رنگ در می‌آوردند و سطح ظروف و دست ساخته‌های خود را نیز با هنر خاتم کاری مشبک کاری و مینا کاری می‌آراستند. از بهترین نمونه‌های عصر سلجوقی می‌توان به بشقابی مفرغی اشاره کرد که به شکل زنده و شاداب پیکره یک حیوان افسانه‌ای را در میان دارد و با کتیبه‌ای به خط کوفی احاطه شده است. از این دوره دو شی زینتی دیگر نیز در خراسان کشف گردیده که اغلب یک جعبه خاتم کاری شده با فلز نقره و مس و مزین به پیکرک‌های کوچک پرندگان و گیاهان به تاریخ 542 هجری قمری دیگری بشقابی مفرغی به تاریخ 549 هجری قمری است که دارای تصویری از صحنه اعدام دو نفر در جلوی ارگ شهر مرو می‌باشد؛ هم چنین یک سینی نقره‌ای مزین به کتیبه کوفی که متعلق به آلب ارسلان پادشاه سلجوقی بوده و به تاریخ 458 هجری قمری که توسط شخصی به نام حسن کاشانی ساخته شده است از دیگر آثار این دوره به شمار می‌آید و در موزه بوستون نگداری می‌گردد. گفتنی است سلجوقیان آسیای صغیر نیز با کمی تفاوت در شیوه فلز کاری خود بیشتر از کتیبه‌های تزئینی و نقوشی به صورت کنده کاری شده شامل پیکره‌های انسانی بر سطح ظروف استفاده می‌نمودند. در عصر ایلخانی هنر فلز کاری همانند دیگر هنرها به دلیل حمله مغول به ایران لطمات فراوان و جبران ناپذیری را متحمل گردید. ولی با وجود این هرگز متوقف نشد و با تلفیق سبک مغولی و سبک سنتی ایران در طول سده هفتم کما بیش به حیات خود ادامه داد. هنرمندان این دوره به مانند ازمنه پیشین، فلز مفرغ و برنج را در تولید کارهای خود به کار بردند، ولی بر خلاف ادوار گذشته برای خاتم کاری دست ساخته‌های خود از فلز طلا به جای مس استفاده نموده و برای ایجاد نقوش و پیکره‌های انسانی و حیوانی از برجستگی کاری بهره جستند. یکی از اولین آثار فلزی این دوره قلمدانی مزین به علایم صور فلکی به تاریخ 680 هجری قمری می‌باشد که مهر محمد بن سنقر بغدادی بر روی آن نقر شده است. از دیگر یادگارهای این دوره می‌توان به سه کره مفرغی خاتم کاری شده با طلا و نقره که در بر دارنده نام اولجایتو حاکم وقت مغول و متعلق به نرده‌های جلوی یک پنجره است، اشاره کرد. در زمان تیموریان در هنر فلز کاری روش جدیدی ابداع نشد و همان طرح‌ها نقش مایه‌ها و موضوعات دوره‌های پیشین را شامل می‌شد که از جمله آثار باقی مانده آن می توان از یک شمعدان چند شاخه‌ای به تاریخ 779 هجری قمری و یک سقایه (آبشخور) مفرغی بزرگ که در مسجد احمد یسیوی در ترکستان نگهداری می‌شود و شمعدان‌هایی که دارای اشکال سنتی همراه با طرح‌های جدید دوره تیموری هستند، یاد نمود، اما در عصر طلایی صفوی این هنر بیش از پیش تکامل یافت و استفاده از ابزار و اشیایی که با استفاده از فلزاتی چون: برنج، مس، آهن و خصوصاً فولاد ساخته می‌شد رو به فزونی نهاد؛ چنان که از فولاد برای تولید لوحه‌ها، کمربند و ابزاری که فشار زیادی را تحمل می‌کردند، استفاده گردید. از طرفی ترصیع فلزات برنجی و سفیدگری ظروف مسی نیز در این دوره رواج یافت. نمونه‌های صنایع فلزی این دوره در اغلب موزه‌های دنیا نگهداری می‌شود. در اینجا می‌توان از شمعدان‌های برنجی یاد نمود که با حکاکی و گاهی نیز به وسیله کتیبه‌هایی با اشعار فارسی و مزین به طرح‌های گیاهی و نقوش اسلیمی مزین شده‌اند.
در حال بارگذاری؛ صبور باشید