فرش نامي آشنا در عرصه هنر و صنعت و پديده اي زيبا، با ارزش و منحصر به فرد است كه هر تار و پودش حكايت از درد و رنج‌هاي ديرينه دارد، تار و پودي كه با دست‌هاي هنرمندان قاليباف آشناست، دستهايي كه به تار و پود فرش جان مي دهند و نقش خاطره را بر تابلوي زيباي زندگي حك مي‌كنند.
كهنترين فرش تركمن بدست آمده از دره پازيريك (حدود مرزي مغولستان "سيبري" چين) كه قدمت آن به چند سال قبل از ميلاد مي رسد و در متن آن ٢٤ گول وجود دارد و به تعبيري مي تواند نمادي از ٢٤ فرزند آغوز تركمنان اوليه مي‌باشد (از كتاب شجره نامه ابولغازي).
صنعت فرش تركمن در دورة حكومت تركمنان سلجوقي (٥٥٢ "428 ه. ق.) به جهان معرفي شد. فرش تركمني قديمي ترين سمبل فرهنگي تركمني است.
طرح اصلي زمينه فرش تركمني موسوم به (گول) است. اندازه و طرح گول از علائم اصلي فرشهاي تركمن در هر قبيله است، طرح قاليها داراي گولهاي اوليه و ثانويه مي باشد گولهاي اوليه در قاليهاي تركمني معمولا به شكل كثيرالاضلاعي بوده و به هر نحوي درشت تر در زمينه قالي به كار مي روند. گولهاي ثانويه كه "آراگول" گفته مي شود، نقشهاي ريزتري هستند كه به اشكال خشتي و لوزي همراه با طرحهاي حلقه اي پيرامون آن زمينه هاي خالي فواصل ميان گلهاي اوليه را پر مي سازد. گلهاي ثانويه را مي توان علامت مشخصه قبايل بافنده نيز دانست. زيبايي قالي تركمني در تزئين حاشيه هاي آن است. در اغلب قاليهاي تركمني كناره ابتدا يك حاشيه اوليه "الم" و دو يا چند حاشيه ثانويه "قيري" تشكيل مي شود كه حاشيه اوليه معمولا داراي دو برابر حاشيه ثانويه است.
موتيف‌هاي حاشيه نيز به دو نوع تقسيم مي‌شوند: موتيف هايي كه فقط در حاشيه هاي عرضي به كار مي روند و موتيف‌هايي كه در پيرامون قاليچه به كار گرفته مي شود.
براي تهيه قالي از پشم و ابريشم استفاده مي‌كنند و از رنگهاي گياهي مانند پوست انار، انواع گياهاي صحرائي "چوب پويا"، خاكستر چوب "از دار"، زردچوبه، روناس و نيل استفاده مي كنند كه جاي آنها را امروز رنگهاي بي ثبات شيميايي گرفته است.
منشأ و سرچشمه نقوش قالي تركمن
مظاهر طبيعت و آنچه در محيط زندگي تركمن ها وجود داشت، به عنوان منشأ نقوش گرديده و به دوران ما رسيده است. نقش شاخ قوچ كه نشاني از قدرت و باروري است، همواره در نقوش قالي تركمن تكرار شده است. در حاشيه قالي ها نقوش عقرب به عنوان نشان رفع شر نقش بسته است، پرندگاني نظير قو و حيواناتي نظير اسب در نقوش قالي وارد شده است. در زمين لاله هاي قرمز وحشي، بركه هاي آب، در آسمان ماه و ستاره ها نيز در نقوش قالي تركمن مشهور است.نقوش قالي هندسي شكل مي باشد و قرينه سازي نقوش از ويژگيهاي قالي تركمن مي باشد. تعدادي از نقوش قالي تركمن به بيش از صد نوع مي رسد كه مهمترين آنها عبارتند از : ماري گول، در ناق گول، قافسه گول، تكه گول، انسي، قزل اياق، توينگ گول، قوش گول، آوغان گول، تاج حروز، پنجارا آراگول و آق نقش. اندازه قالي تركمن "اياق" معادل ٤٨ /٣٠ سانتيمتر است.
فرهنگ قاليبافي
قاليبافي فرهنگ ويژه خود دارد هنگامي كه بافندگان شروع به بافتن نخستين گول قالي نمودند، ابيات ويژه اي راميخوانند.
در موقع شانه زدن نغماتي به اين شرح:
"چالنيگ، چالنيگ نخنير لار، اوز اوي ميزنگ ساغليغنا،
اوز اوي ميزنگ ايچنده، اوزدأ دمينگ ساغليغنا،
اوزداد كلينگ باش اوغلي، آق باليق لي آش اوغلي،
چال چال، چال چال"
ترجمه: "شانه بزنيم دختران، بزنيم به سلامتي خودمان، در خانه مان به سلامتي پدرمان و برادر بزرگمان كه ياور پدرمان است. بزن، بزن"
اگر شخصي موقع قاليبافي نزد بافندگان بيايد، بافنده ها مقداري نخ به بازوي او مي بندند آن شخص هم شيريني يا كادو براي بافندگان هديه مي آورد.
اگر در موقع بافتن تارهاي قالي پاره شود، مقداري نخ سياه و سفيد را بهم بافته (آلاجايوب) را با نمك و زغال درون پارچه اي بسته به قسمت جلوي قالي مي بندند.
http://www.turkmenstudents.com/modules/smartsection/item.php?itemid=26