ساختار جذاب طبيعي و اقليمي، وجود جاذبه‌ها و منابع مهم گردشگري از جمله ويژگي‌هاي مهم شهرستان طرقبه است. همين عوامل طرقبه را در جايگاه ويژه‌اي به لحاظ گردشگري در كشور قرار داده است. اين ساختارها علاوه بر روش‌هاي زندگي مردم و معيشت و فرهنگ آنان، جنبه‌هاي ديگري را نيز دربر مي‌گيرد كه از آن جمله مي‌توان به روش‌هاي ساخت و ساز و معماري بناها اشاره كرد. گردشگراني كه به شهر طرقبه مي‌آيند شاهد فضاهايي متفاوت با اماكن شهري هستند كه اين فضاها نياز آن‌ها را به مناظر طبيعي و چشم‌اندازهايي از معماري كهن ايران زمين پاسخ‌گو مي‌باشد. اصولاً ويژگي‌هاي معماري يكي از عناصر هويت‌بخش و جذاب براي هر منطقه‌اي از جمله طرقبه است.
بافت اصلي شهر طرقبه در امتداد يك محور مركزي كه گذرا اصلي شهر به شمار مي‌آيد، واقع شده است و در واقع محل تلاقي مفصل‌هاي ارتباطي شهر مشهد به درون دره طرقبه است. اين بافت از شمال به جاده جديد طرقبه و از جنوب به دره و رودخانه جاغرق متصل مي‌باشد. وجود يك مسير سبز در شمال محور اصلي و به فاصله كوتاه از آن بافت شهر به دو قسمت اصلي تقسيم كرده است. قسمت عمده توسعه شهر نيز در شمال همين خط سبز صورت گرفته است كه گاه به داخل دره نيز كشيده مي‌شود. اما متأسفانه باغ‌ها و درختان موجود در اين دره به تدريج جاي خود را به ساختمان‌هايي عمدتاً مسكوني داده‌اند. اتفاق ناخوشايندي كه در سال‌هاي اخير با سرعت هر چه تمام‌تر در حال انجام است. بستر اكثر بناها در جهت شمالي عمدتاً تپه ماهورها و سطوح شيب‌دار مي‌باشد كه با ارتفاع متفاوت از يك تا 4 طبقه ساخته شده‌اند.
نوع معماري قسمت مركزي شهرها همواره نشان‌دهنده گذشته و تاريخ آن‌ها هستند از اين رو در امتداد خيابان اصلي طرقبه مي‌توان نمونه‌هايي از الگوهاي معماري گذشته را مشاهده كرد. هر چند اين الگوهاي بازمانده داراي سبك مشابه و يكساني در معماري نمي‌باشند اما روح و كالبد گذشته شهر را مي‌توان در آن‌ها به تماشا نشست.
خيابان اصلي شهر طرقبه با عناصر مرتبط با آن نظير ورودي شهر و جداره‌هاي آن به عنوان محور حياتي شهر عمل مي‌كند كه با وجود ساخت و سازهاي جديد تا حدود ساختار قديمي خود را حفظ كرده است. وجود نمونه‌هايي از ساختمان‌هاي آجري قديمي با شكل خاص ورودي‌ها و سقف‌هاي شيب‌دار مؤيد اين مسئله است. اكثر بناهاي قديمي شهر در حال تخريب و جايگزيني با ساختمان‌هاي جديد هستند. يكي ديگر از عواملي كه اين مسير را به عنوان يك نشانه از معماري بومي معرفي مي‌كند وجود گردشگران مهيا نموده است. افزون بر موارد ذكر شده از جمله الگوهاي معماري بومي در شهر، مي‌توان به بعضي از بناهاي باقيمانده در شهر اشاره نمود كه مشخصات بومي طرقبه را در خود حفظ نموده است. ميدان قديم طرقبه (ميدان محمديه) ورودي شهر و كوچه‌باغ‌هاي موجود همگي نشان از هويت بومي و تاريخي اين شهر دارند.
از ميدان قديم طرقبه مي‌توان به عنوان هسته اصلي شهر ياد كرد. اين ميدان در نزديكي ميدان اصلي قرار دارد. شايان ذكر است كه از كاروان‌هاي قديمي موجود در ميدان قديم طرقبه اثري باقي نمانده است. ورودي طرقبه در امتداد جاده قديم شهر قرار دارد و به واسطه داشتن عواملي از قبيل اختلاف سطح در دو مسير رفت و برگشت، ساختار طبيعي زمين و فضاي سبزي قابل توجه در حد فاصل اين دو مسير به يكي از نقاط ديدني و قابل اشاره شهر تبديل شده است.
كوچه باغ‌هاي شهر طرقبه قسمتي از هويت تاريخي و بومي اين شهر را تشكيل مي‌دهد. اين كوچه‌باغ‌هاي كم‌نظير، حافظه تاريخي شهر هستند. طرقبه را مي‌توان به دليل وجود باغ‌هاي گسترده در شهر و اطراف آن يك مجموعه باغ- مسكوني دانست در جنوب شهر طرقبه نمونه‌هاي بسيار زيادي از اين كوچه‌باغ‌ها را مي‌توان ديد.
متأسفانه در سال‌هاي اخير به دليل وجود مديريت غلط در شهر و تصميم‌گيري‌هاي نسجيده مسئولين، بخش عمده‌اي از اين باغ‌ها و كوچه‌باغ‌ها تخريب شده و تبديل به ساختمان‌هاي جديد با الگوي معماري كاملاً غيربومي شده است.
از جمله ساختمان‌هاي جديد مي‌توان به ساختمان كتابخانه عمومي شهر طرقبه، ساختمان صنايع دستي، مجتمع خانه‌هاي سازماني شركت مشهد نخ، مجتمع آبادگران طرقبه، مجتمع تفريحي دارايي اشاره كرد كه انتخاب و به كارگيري نوع مصالح و شيوه معماري در آن‌ها با روح موجود در منطقه همخواني ندارد.
ويلاهاي شخصي از نمونه‌هاي ديگر ساخت و ساز در محدوده شهر طرقبه هستند. اين ويلاها عمدتاً درون باغ‌ها يا بر بلنداي تپه ماهورها شكل گرفته‌اند. اين بناها كه تعداد آن در سال‌هاي اخير بسيار زياد شده با فرم‌ها و سبك‌هاي متفاوت ساخته مي‌شوند، كه البته آن‌ها هم تناسبي با بافت منطقه ندارند.
از ديگر مجتمع‌هاي مسكوني شهر طرقبه مي‌توان به مجتمع مسكوني فرهنگيان در شمال غربي طرقبه در مجاورت جاده نغندر اشاره كرد كه منطقه وسيعي به لحاظ مساحت را به خود اختصاص داده است. شهرك فرهنگيان نمونه‌اي از انبوه‌سازي با تراكم متوسط مي‌باشد كه به علت نماسازي‌هاي نيمه‌تمام و عدم استفاده از فضاي سبز شكل نازيبايي را به وجود آورده است.
در مجموع در روند ساخت و سازها در طرقبه معمولاً ساختمان‌هايي با شكل‌ها و تركيب‌هايي عاريت گرفته از نمونه‌هاي شهري جازيگزين ساختمان‌هاي قديمي مي‌شوند و اين مسئله چهره شهر را از شكلي بومي به چهره‌اي جديد و بي‌هويت بدل مي‌كند.
آنچه مسلم است، شهرداري به عنوان كنترل‌كننده اصلي قوانين ساخت و ساز مي‌تواند در معمار بي‌رويه تخريب معماري و بافت قديمي شهر طرقبه تلاش بيشتري از خود نشان بدهد.
نویسنده: نوید نوربخش
منبع: www.ido.ir