کتاب هنر و معماری اسلامی یکی از مراجع معتبر و عظیم در زمینه هنرهای اسلامی است. نگارش آن به دست پژوهشگر فقید، ریچارد اتینگهاوزن، در سال 1959 میلادی آغاز شد. جلد اول اثر که نوشته مشترک ریچارد اتینگهاوزن و دیگر پژوهشگر هنرهای اسلامی، اولگ گرابار است، فاصله زمانی سالهای 1250 - 650 میلادی (648 - 30 هجری قمری) را در بر می گیرد. نگارش بخش اعظم مجلد اول آن شش سال به طول انجامید و به دلایلی ناتمام ماند. حدود بیست سال بعد، شیلا بلر و استله ولان وظیفه صورتبندی و افزودن تصاویر تازه به آن را پذیرفتند و سرانجام حاصل این پژوهش عظیم در سال 1987 میلادی توسط انتشارات پنگوئن به چاپ رسید.
[هنر و معماری اسلامی :: جلد اول :: نوشته ریچارد اتینگهاوزن و اولگ گرابر :: ترجمه دکتر یعقوب آژند :: انتشارات سمت :: 1378]
این مجلد هشت فصل را در بر می گیرد که در سه بخش گنجانده شده اند و به شرح زیرند:
o بخش اول : خلافت
فصل اول - ظهور اسلام و فضای هنری
فصل دوم - امویان و هنر آنها
فصل سوم - سنت هنری عباسیان
o بخش دوم : فروپاشی خلافت
فصل چهارم - سرزمینهای غرب اسلامی
فصل پنجم - فاطمیان در شمال آفریقا و مصر
فصل ششم - ایران و آسیای مرکزی
o بخش سوم : از قرن پنجم تا هفتم هجری
فصل هفتم - معماری ایران و آسیای مرکزی، هند، عراق، شمال بین النهرین، سوریه، مصر و آناتولی
فصل هشتم - هنرهای تزئینی ایران، عراق و جزیره، سوریه و آناتولی
در هر فصل از کتاب، معماری ابنیه و مصالح به کار رفته در آنها، هنرهای تزئینی، هنرهای کتاب آرایی و هنرهای کاربردی مورد بررسی قرار گرفته و در پایان هر فصل، تصاویری از نمونه های بررسی شده، آورده شده است.
در جلد دوم اثر که حاصل پژوهش های شخصی شیلا بلر و جاناتان بلوم است، تلاش شده است شکل کلی مجلد اول حفظ شود تا به یکپارچگی مجموعه لطمه ای وارد نشود. این مجلد، فاصله زمانی سالهای 1800-1250میلادی (1215 - 648 هجری قمری) را در بر می گیرد. مطالب در دو بخش کلی و بیست فصل گنجانده شده اند که به شرح زیر هستند:
o بخش اول : 1500 - 1250 میلادی / 906 - 648 هجری قمری
[هنر و معماری اسلامی :: جلد دوم :: نوشته شیلا بلر و جاناتان بلوم :: ترجمه اردشیر اشراقی :: انتشارات سروش :: 1381]
فصل اول - مقدمه
فصل دوم - معماری ایران و آسیای مرکزی در دوره ایلخانیان و جانشینان آنها
فصل سوم - هنرهای ایران و آسیای مرکزی در دوره ایلخانان و جانشینان آنها
فصل چهارم - معماری ایران و آسیای مرکزی در دوره تیموریان و معاصران آنها
فصل پنجم - هنر ایران و آسیای مرکزی در دوره تیموریان و معاصران آنها
فصل ششم - معماری مصر در عهد مملوکان بحری
فصل هفتم - معماری مصر، سوریه و عربستان در عهد مملوکان بحری
فصل هشتم - هنر مصر و سوریه در دوره مملوکان
فصل نهم - معماری و هنر مغرب در دوره حفصیان، بنی مرین و بنی نصر
فصل دهم - معماری و هنر در آناتولی در دوره ملوک الطوایف و عثمانیان
فصل یازدهم - معماری و هنر هند در دوره سلاطین دهلی
o بخش دوم : 1800 - 1500 میلادی / 1215 - 906 هجری قمری
فصل دوازدهم : هنرهای مستظرفه در دوره صفویان و زندیان
فصل سیزدهم - معماری ایران در دوره صفویان و زندیان
فصل چهاردهم - معماری و هنر آسیای مرکزی در دوره ازبکان
فصل پانزدهم - معماری عثمانی پس از فتح قسطنطنیه
فصل شانزدهم - هنر عثمانی پس از فتح قسطنطنیه
فصل هفدهم - معماری و هنر در مصر و شمال آفریقا
فصل هجدهم - معماری هند در دوره گورکانیان و معاصران آنها در دکن
فصل نوزدهم - هنر هند در دوره گورکانیان و معاصران آنها در دکن
فصل بیستم - میراث هنر اسلامی دوره مؤخر
جلد اول کتاب در ایران به دست استاد ارجمند، دکتر یعقوب آژند به فارسی برگردانده شده و در سال 1378 از سوی انتشارات سمت به چاپ رسیده است.
جلد دوم اثر توسط اردشیر اشراقی ترجمه شده و انتشارات سروش در سال 1381 آن را منتشر ساخته است. چاپ جلد دوم اثر به صورت تمام رنگی و بر کاغذ گلاسه صورت گرفته است و همین امر موجب اختلاف قیمت زیاد دو مجلد شده است. وجود تصاویر فراوان و پانوشتهای کافی از نقاط قوت مجلد دوم به شمار می آید.
[هنر و معماری اسلامی :: جلد اول :: نوشته ریچارد اتینگهاوزن و اولگ گرابر :: ترجمه دکتر یعقوب آژند :: انتشارات سمت :: 1378]
این مجلد هشت فصل را در بر می گیرد که در سه بخش گنجانده شده اند و به شرح زیرند:
o بخش اول : خلافت
فصل اول - ظهور اسلام و فضای هنری
فصل دوم - امویان و هنر آنها
فصل سوم - سنت هنری عباسیان
o بخش دوم : فروپاشی خلافت
فصل چهارم - سرزمینهای غرب اسلامی
فصل پنجم - فاطمیان در شمال آفریقا و مصر
فصل ششم - ایران و آسیای مرکزی
o بخش سوم : از قرن پنجم تا هفتم هجری
فصل هفتم - معماری ایران و آسیای مرکزی، هند، عراق، شمال بین النهرین، سوریه، مصر و آناتولی
فصل هشتم - هنرهای تزئینی ایران، عراق و جزیره، سوریه و آناتولی
در هر فصل از کتاب، معماری ابنیه و مصالح به کار رفته در آنها، هنرهای تزئینی، هنرهای کتاب آرایی و هنرهای کاربردی مورد بررسی قرار گرفته و در پایان هر فصل، تصاویری از نمونه های بررسی شده، آورده شده است.
در جلد دوم اثر که حاصل پژوهش های شخصی شیلا بلر و جاناتان بلوم است، تلاش شده است شکل کلی مجلد اول حفظ شود تا به یکپارچگی مجموعه لطمه ای وارد نشود. این مجلد، فاصله زمانی سالهای 1800-1250میلادی (1215 - 648 هجری قمری) را در بر می گیرد. مطالب در دو بخش کلی و بیست فصل گنجانده شده اند که به شرح زیر هستند:
o بخش اول : 1500 - 1250 میلادی / 906 - 648 هجری قمری
[هنر و معماری اسلامی :: جلد دوم :: نوشته شیلا بلر و جاناتان بلوم :: ترجمه اردشیر اشراقی :: انتشارات سروش :: 1381]
فصل اول - مقدمه
فصل دوم - معماری ایران و آسیای مرکزی در دوره ایلخانیان و جانشینان آنها
فصل سوم - هنرهای ایران و آسیای مرکزی در دوره ایلخانان و جانشینان آنها
فصل چهارم - معماری ایران و آسیای مرکزی در دوره تیموریان و معاصران آنها
فصل پنجم - هنر ایران و آسیای مرکزی در دوره تیموریان و معاصران آنها
فصل ششم - معماری مصر در عهد مملوکان بحری
فصل هفتم - معماری مصر، سوریه و عربستان در عهد مملوکان بحری
فصل هشتم - هنر مصر و سوریه در دوره مملوکان
فصل نهم - معماری و هنر مغرب در دوره حفصیان، بنی مرین و بنی نصر
فصل دهم - معماری و هنر در آناتولی در دوره ملوک الطوایف و عثمانیان
فصل یازدهم - معماری و هنر هند در دوره سلاطین دهلی
o بخش دوم : 1800 - 1500 میلادی / 1215 - 906 هجری قمری
فصل دوازدهم : هنرهای مستظرفه در دوره صفویان و زندیان
فصل سیزدهم - معماری ایران در دوره صفویان و زندیان
فصل چهاردهم - معماری و هنر آسیای مرکزی در دوره ازبکان
فصل پانزدهم - معماری عثمانی پس از فتح قسطنطنیه
فصل شانزدهم - هنر عثمانی پس از فتح قسطنطنیه
فصل هفدهم - معماری و هنر در مصر و شمال آفریقا
فصل هجدهم - معماری هند در دوره گورکانیان و معاصران آنها در دکن
فصل نوزدهم - هنر هند در دوره گورکانیان و معاصران آنها در دکن
فصل بیستم - میراث هنر اسلامی دوره مؤخر
جلد اول کتاب در ایران به دست استاد ارجمند، دکتر یعقوب آژند به فارسی برگردانده شده و در سال 1378 از سوی انتشارات سمت به چاپ رسیده است.
جلد دوم اثر توسط اردشیر اشراقی ترجمه شده و انتشارات سروش در سال 1381 آن را منتشر ساخته است. چاپ جلد دوم اثر به صورت تمام رنگی و بر کاغذ گلاسه صورت گرفته است و همین امر موجب اختلاف قیمت زیاد دو مجلد شده است. وجود تصاویر فراوان و پانوشتهای کافی از نقاط قوت مجلد دوم به شمار می آید.