در هر كشوری كه اسلام نفوذ پيدا كرده فرهنگ و اعتقادات اسلامی، معماری آن سرزمين را تحت‌تاثير قرار داده و بر اساس فرهنگ اسلامی، معماری نيز دستخوش تحول شده است.
«عطااله اميدوار» يكی از معماران كشور در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) با اشاره به اين مطلب درباره علت اطلاق قيد «اسلامی» به شاخه‌ای از معماری به خبرنگار ما گفت: اين اصطلاح از اصل، اصطلاح نادرستی است. تا پيش از بعثت نبی اكرم(ص) مردم عربستان باديه‌نشين بودند و خانه‌های خود را بسيار ابتدايی می‌ساختند ولی پيامبر اسلام(ص) بعد از بعثت به دليل بپاداشتن فريضه نماز تصميم به ساخت مكانی گرفتند كه نمازگزاران در آن فريضه نماز را به‌جا آورند.
وی افزود: مصالح آنان در ساخت مسجد سنگ‌هايی در كنار كوه‌ها بود و با سنگ، خشت و تنه درخت و شاخه‌های خرما به طول و عرض 5/2 متر 4 ستون برای مسجد ساختند و روی آن برگ خرما گذاشتند و سايبانی درست كردند كه بعدها به علت افزايش جمعيت، 2 ستون و 1سقف ديگر هم به ساختمان اين مسجد اضافه شد و بدين ترتيب مسجد با معماری بسيار ابتدايی گسترش پيدا كرد.
اين نقاش درباره منبع معماری در تاريخ اسلام گفت: معماری اسلام تا 300 سال پس از بعثت به صورت مدون نبوده است و ما هيچ نوشته‌ای مبنی بر معماری اسلامی در دست نداريم. بعد از فتوحات و گسترش اسلام به دليل رويارويی اسلام با تمدن‌های نيرومندی چون ايران و روم معماری متاثر از اين تمدن‌ها رشد يافت. در آن زمان ساختمان‌های مذهبی ايران به صورت چهارطاقی بوده كه اين چهارطاقی در آتشكده‌ها كاربرد داشته و امروزه در نطنز و كاشان و… فراوان ديده می‌شود و نيز در گذشته مسجد جامع اصفهان آتشكده بوده كه بعد از اسلام كم كم چهارطاق‌ها تبديل به شبستان شده است به طوری كه اگر چهارطاقی‌ها را كنار هم بگذاريم تبديل به شبستان می‌شود.
منابع معماری اسلامی
وی تصريح كرد: سابقه گنبد كه مشخصه مسجد است در معماری ايران زمان ساسانی موجود بوده و مسلمان‌ها گنبد را از ايرانی‌‌ها اقتباس كرده‌اند و كاخ فيروزآباد فارس به عنوان نمونه تاريخی كه دارای گنبد است، در اين زمينه قابل ذكر است. گنبد عملكردی برای مسجد ندارد و كاربرد مناره نيز، برای گفتن اذان بر بالای آن بوده است. مناره‌ها را دو طرف ايوان می‌گذارند كه ايوان از جا درنرود و بعد مناره به‌عنوان سمبل مسجد شد و به صورت سنت درآمد كه بهترين آن را از نظر معماری، مناره مسجد سپهسالار و مساجد اصفهان و... می‌توان نام برد.
«اميدوار» كه در 26 شهريور تا 8 مهرماه سال جاری نمايشگاه نقاشی در پاريس و به دعوت شهردار و معاون او در گالری هنرمندان پاريس و با نام «پيش‌درآمدی به هزاره سوم» داشته است چنين ادامه داد: در هر كشوری كه اسلام نفوذ پيدا كرده فرهنگ و اعتقادات اسلامی، معماری آن سرزمين را تحت‌تاثير قرار داده و بر اساس فرهنگ اسلامی، معماری نيز دستخوش تحول شده است.
اين معمار شهرساز در توضيحات بيشتر درباره معماری مساجد عنوان كرد: شرايط جغرافيايی مشخص‌‌‌كننده نوع معماری است. مساجد با تمامی انواع و اقسامش به نسبت شرايط جغرافيايی محل ساخته می‌شود. به طور مثال در ناحيه كوير مسجد دارای حياط است ولی در نواحی سيستان و بلوچستان و حاشيه خليج‌فارس مساجد بدون حياط هستند همچنين در هند و پاكستان مساجد فاقد حياط هستند. حياط عملكردی برای مسجد ندارد و تنها برای نورگيری شبستان است و اگر شبستان از ناحيه سقف نورگير داشته باشد ديگر احتياجی به حياط نيست.
اين شهرساز تاثير جغرافيا را در معماری مساجد بسيار حائز اهميت دانست و بيان كرد: مسجد كبود تبريز دارای فضای بسته‌ای است و مسجد شيخ لطف‌الله اصفهان يك مسجد با يك گنبد است. ستون‌های مسجد محراب‌آباد مراغه از چوب ساخته شده‌اند و آن نوع از چوب در خراسان بزرگ شمالی ديده می‌شود.
شرایط اقلیمی، یکی از عوامل مهم شکل‌دهنده معماری
«اميدوار» در پاسخ به نقد خبرنگار ما مبنی بر اين‌كه شايد معماری خاصی به نام «معماری اسلامی» نداشته باشيم ولی در فرهنگ اسلامی اصولی وجود دارند كه بر اساس آن اصول می‌توان شكل ويژه‌ای به معماری بخشيد، اذعان داشت: معماران بنای يك مكان را بر اساس اصول اعتقادی اسلامی می‌گذاشتند و اصول اسلامی در آن رعايت می‌شده است. مثلاً خانه‌ها را طوری می‌ساختند كه اهل خانه در آن راحت باشند و از بيرون ديد نداشته باشد به همين منظور خانه‌ها دارای اندرونی و بيرونی بودند.
اين معمار كه در عرصه فيلمسازی نيز فعاليت دارد و فيلمی كوتاه به نام «می‌دانی كه» با بازی لوچيا دراگو هنرمند ايتاليايی مقيم فرانسه كه در حدود 10 دقيقه در يك پلان و بدون مونتاژ است را در كارنامه هنری خود دارد، در ادامه بحث اصول فرهنگ اسلامی در ساخت خانه‌ها گفت: در معماری قديم، برای درب منازل دو درب‌كوب وجود داشت كه يكی مخصوص آقايان بود و ديگری مخصوص خانم‌ها و اگر كوبنده درب آقا بود با درب‌كوب آقايان و اگر خانم بود با درب‌كوب خانم‌ها درب می‌زد. امروزه به جای وجود دو درب‌كوب اگر مرد غريبه‌ای داخل خانه شود با گفتن عبارت «يا الله» می‌تواند اهل خانه را مطلع كند و يا با آيفون صوتی و تصويری كه وسيله‌ای مدرن است.
وی در ادامه افزود: از اصول ديگر معماری بر اساس فرهنگ اسلامی اين است كه نظافت نشانه ايمان است بنابراين در محوطه كنار مسجد، حمام تعبيه می‌كنند، همچنين فرهنگ اسلامی توسعه دانش را ارج می‌نهد و به تجارت اهميت داده بنابراين در اطراف مساجد، مدارس و بازار ساخته می‌شوند و به تبع وجود بازار، كاروانسراها نيز برای پذيرايی از تجار و كسبه و ديگر ابنيه‌ها ساخته می‌شوند كه می‌توان آنها را در بافت‌های تاريخی شهرهای بزرگ ما مشاهده كرد. فرهنگ اسلامی در كشورهای مختلف، يك نوع معماری خاص را به وجود می‌آورد كه اين معماری با استفاده از اصول فرهنگ اسلامی و بر پايه اصول هنری و فنی معماری همان منطقه جغرافيايی شكل می‌گيرد.
اين معمار كه در عرصه هنر نقاشی تابلويی با مضمون امام علی(ع) و ديگری تابلوی «هوالعظيم» را دارد كه به سفارش بانك اقتصاد نوين كشيده است، درباره وجه مميزه معماری بر اساس فرهنگ اسلامی با ديگر معماری‌ها بيان داشت: آنچه در معماری با فرهنگ اسلامی می‌بينيم يك ديد و نمای شهری است. به طور مثال در نقاشی شواليه شاردن كه در زمان صفويه از شهر اصفهان كشيده، شهری را می‌بينيد كه وجود مناره‌ها در آن كاملاً مشهود است و به عبارتی شهر مناره‌ها است و با ديدن اين مناره‌ها درمی‌يابيد كه اين شهر، شهر مسلمانان است و نيز هنگامی كه در ميدان امام اصفهان می‌ايستيد مسجد را می‌بينيد.
درباره وجه مميزه معماری بر اساس فرهنگ اسلامی با ديگر معماری‌ها
وی شرايط زندگی امروز را كه به سبب كمبود زمين از آسمان نيز در معماری استفاده می‌شود را علت نابسامانی نمای كلی شهر دانست و توضيح داد: در شرايط فعلی كه مجبوريم در ارتفاع زندگی كنيم ديگر مساجد به صورت نمای شهری خود را نشان نمی‌دهند مگر آن كه بر روی آن هزينه كنيم طوری كه در نگاه كلی مساجد و مناره‌های آن از ارتفاع بيشتری از ساختمان‌های چند طبقه شهری برخوردار و به راحتی قابل مشاهده باشند.
«اميدوار» در پاسخ به پرسش خبرنگار ما درباره اين مطلب كه اصول معماری اسلامی چيست و منبع آن كدام است، چنين توضيح داد: چنين اصولی وجود ندارد و برخی بر اساس نداشتن اطلاعات می‌گويند كه معماری به‌نام «معماری اسلامی» وجود دارد. اين معماری كه امروزه از آن با نام «معماری اسلامی» ياد می‌كنند؛ معماری تمدن‌های غيراسلامی است كه بعدها به دليل مسلمان‌شدن اين اقوام، رعايت اصول اسلامی را در معماری خود به كار گرفتند كه حاصل آن، مساجد و زيارتگاه‌هايی است كه اكنون به يادگار مانده است.
اين كارشناس هنری در تاييد گفته‌های خود،به نمونه‌هايی اشاره كرده و گفت: ايوان مساجد همان طاق كسری سابق است كه نزديك بغداد است. گنبد، گنبد ساسانی قصر فيروزآباد فارس است. آتشدان شهر ساسانی فيروزآباد فارس تبديل به مناره می‌شود. كنار شهر سامراء، محوطه‌ای قديمی بود كه از بين رفته ولی مناره آن به جا مانده كه دور آن به صورت حلزونی جايی دارد كه از آن برای گفتن اذان بالا می‌رفتند كه نمونه آن در كشورهای آفريقايی وجود دارد و نشان‌دهنده اين امر است كه معماری اين مسجد نيز از تمدن ديگر اخذ شده است.
«عطااله اميدوار» يكی از معماران كشور در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) با اشاره به اين مطلب درباره علت اطلاق قيد «اسلامی» به شاخه‌ای از معماری به خبرنگار ما گفت: اين اصطلاح از اصل، اصطلاح نادرستی است. تا پيش از بعثت نبی اكرم(ص) مردم عربستان باديه‌نشين بودند و خانه‌های خود را بسيار ابتدايی می‌ساختند ولی پيامبر اسلام(ص) بعد از بعثت به دليل بپاداشتن فريضه نماز تصميم به ساخت مكانی گرفتند كه نمازگزاران در آن فريضه نماز را به‌جا آورند.
وی افزود: مصالح آنان در ساخت مسجد سنگ‌هايی در كنار كوه‌ها بود و با سنگ، خشت و تنه درخت و شاخه‌های خرما به طول و عرض 5/2 متر 4 ستون برای مسجد ساختند و روی آن برگ خرما گذاشتند و سايبانی درست كردند كه بعدها به علت افزايش جمعيت، 2 ستون و 1سقف ديگر هم به ساختمان اين مسجد اضافه شد و بدين ترتيب مسجد با معماری بسيار ابتدايی گسترش پيدا كرد.
اين نقاش درباره منبع معماری در تاريخ اسلام گفت: معماری اسلام تا 300 سال پس از بعثت به صورت مدون نبوده است و ما هيچ نوشته‌ای مبنی بر معماری اسلامی در دست نداريم. بعد از فتوحات و گسترش اسلام به دليل رويارويی اسلام با تمدن‌های نيرومندی چون ايران و روم معماری متاثر از اين تمدن‌ها رشد يافت. در آن زمان ساختمان‌های مذهبی ايران به صورت چهارطاقی بوده كه اين چهارطاقی در آتشكده‌ها كاربرد داشته و امروزه در نطنز و كاشان و… فراوان ديده می‌شود و نيز در گذشته مسجد جامع اصفهان آتشكده بوده كه بعد از اسلام كم كم چهارطاق‌ها تبديل به شبستان شده است به طوری كه اگر چهارطاقی‌ها را كنار هم بگذاريم تبديل به شبستان می‌شود.
منابع معماری اسلامی
وی تصريح كرد: سابقه گنبد كه مشخصه مسجد است در معماری ايران زمان ساسانی موجود بوده و مسلمان‌ها گنبد را از ايرانی‌‌ها اقتباس كرده‌اند و كاخ فيروزآباد فارس به عنوان نمونه تاريخی كه دارای گنبد است، در اين زمينه قابل ذكر است. گنبد عملكردی برای مسجد ندارد و كاربرد مناره نيز، برای گفتن اذان بر بالای آن بوده است. مناره‌ها را دو طرف ايوان می‌گذارند كه ايوان از جا درنرود و بعد مناره به‌عنوان سمبل مسجد شد و به صورت سنت درآمد كه بهترين آن را از نظر معماری، مناره مسجد سپهسالار و مساجد اصفهان و... می‌توان نام برد.
«اميدوار» كه در 26 شهريور تا 8 مهرماه سال جاری نمايشگاه نقاشی در پاريس و به دعوت شهردار و معاون او در گالری هنرمندان پاريس و با نام «پيش‌درآمدی به هزاره سوم» داشته است چنين ادامه داد: در هر كشوری كه اسلام نفوذ پيدا كرده فرهنگ و اعتقادات اسلامی، معماری آن سرزمين را تحت‌تاثير قرار داده و بر اساس فرهنگ اسلامی، معماری نيز دستخوش تحول شده است.
اين معمار شهرساز در توضيحات بيشتر درباره معماری مساجد عنوان كرد: شرايط جغرافيايی مشخص‌‌‌كننده نوع معماری است. مساجد با تمامی انواع و اقسامش به نسبت شرايط جغرافيايی محل ساخته می‌شود. به طور مثال در ناحيه كوير مسجد دارای حياط است ولی در نواحی سيستان و بلوچستان و حاشيه خليج‌فارس مساجد بدون حياط هستند همچنين در هند و پاكستان مساجد فاقد حياط هستند. حياط عملكردی برای مسجد ندارد و تنها برای نورگيری شبستان است و اگر شبستان از ناحيه سقف نورگير داشته باشد ديگر احتياجی به حياط نيست.
اين شهرساز تاثير جغرافيا را در معماری مساجد بسيار حائز اهميت دانست و بيان كرد: مسجد كبود تبريز دارای فضای بسته‌ای است و مسجد شيخ لطف‌الله اصفهان يك مسجد با يك گنبد است. ستون‌های مسجد محراب‌آباد مراغه از چوب ساخته شده‌اند و آن نوع از چوب در خراسان بزرگ شمالی ديده می‌شود.
شرایط اقلیمی، یکی از عوامل مهم شکل‌دهنده معماری
«اميدوار» در پاسخ به نقد خبرنگار ما مبنی بر اين‌كه شايد معماری خاصی به نام «معماری اسلامی» نداشته باشيم ولی در فرهنگ اسلامی اصولی وجود دارند كه بر اساس آن اصول می‌توان شكل ويژه‌ای به معماری بخشيد، اذعان داشت: معماران بنای يك مكان را بر اساس اصول اعتقادی اسلامی می‌گذاشتند و اصول اسلامی در آن رعايت می‌شده است. مثلاً خانه‌ها را طوری می‌ساختند كه اهل خانه در آن راحت باشند و از بيرون ديد نداشته باشد به همين منظور خانه‌ها دارای اندرونی و بيرونی بودند.
اين معمار كه در عرصه فيلمسازی نيز فعاليت دارد و فيلمی كوتاه به نام «می‌دانی كه» با بازی لوچيا دراگو هنرمند ايتاليايی مقيم فرانسه كه در حدود 10 دقيقه در يك پلان و بدون مونتاژ است را در كارنامه هنری خود دارد، در ادامه بحث اصول فرهنگ اسلامی در ساخت خانه‌ها گفت: در معماری قديم، برای درب منازل دو درب‌كوب وجود داشت كه يكی مخصوص آقايان بود و ديگری مخصوص خانم‌ها و اگر كوبنده درب آقا بود با درب‌كوب آقايان و اگر خانم بود با درب‌كوب خانم‌ها درب می‌زد. امروزه به جای وجود دو درب‌كوب اگر مرد غريبه‌ای داخل خانه شود با گفتن عبارت «يا الله» می‌تواند اهل خانه را مطلع كند و يا با آيفون صوتی و تصويری كه وسيله‌ای مدرن است.
وی در ادامه افزود: از اصول ديگر معماری بر اساس فرهنگ اسلامی اين است كه نظافت نشانه ايمان است بنابراين در محوطه كنار مسجد، حمام تعبيه می‌كنند، همچنين فرهنگ اسلامی توسعه دانش را ارج می‌نهد و به تجارت اهميت داده بنابراين در اطراف مساجد، مدارس و بازار ساخته می‌شوند و به تبع وجود بازار، كاروانسراها نيز برای پذيرايی از تجار و كسبه و ديگر ابنيه‌ها ساخته می‌شوند كه می‌توان آنها را در بافت‌های تاريخی شهرهای بزرگ ما مشاهده كرد. فرهنگ اسلامی در كشورهای مختلف، يك نوع معماری خاص را به وجود می‌آورد كه اين معماری با استفاده از اصول فرهنگ اسلامی و بر پايه اصول هنری و فنی معماری همان منطقه جغرافيايی شكل می‌گيرد.
اين معمار كه در عرصه هنر نقاشی تابلويی با مضمون امام علی(ع) و ديگری تابلوی «هوالعظيم» را دارد كه به سفارش بانك اقتصاد نوين كشيده است، درباره وجه مميزه معماری بر اساس فرهنگ اسلامی با ديگر معماری‌ها بيان داشت: آنچه در معماری با فرهنگ اسلامی می‌بينيم يك ديد و نمای شهری است. به طور مثال در نقاشی شواليه شاردن كه در زمان صفويه از شهر اصفهان كشيده، شهری را می‌بينيد كه وجود مناره‌ها در آن كاملاً مشهود است و به عبارتی شهر مناره‌ها است و با ديدن اين مناره‌ها درمی‌يابيد كه اين شهر، شهر مسلمانان است و نيز هنگامی كه در ميدان امام اصفهان می‌ايستيد مسجد را می‌بينيد.
درباره وجه مميزه معماری بر اساس فرهنگ اسلامی با ديگر معماری‌ها
وی شرايط زندگی امروز را كه به سبب كمبود زمين از آسمان نيز در معماری استفاده می‌شود را علت نابسامانی نمای كلی شهر دانست و توضيح داد: در شرايط فعلی كه مجبوريم در ارتفاع زندگی كنيم ديگر مساجد به صورت نمای شهری خود را نشان نمی‌دهند مگر آن كه بر روی آن هزينه كنيم طوری كه در نگاه كلی مساجد و مناره‌های آن از ارتفاع بيشتری از ساختمان‌های چند طبقه شهری برخوردار و به راحتی قابل مشاهده باشند.
«اميدوار» در پاسخ به پرسش خبرنگار ما درباره اين مطلب كه اصول معماری اسلامی چيست و منبع آن كدام است، چنين توضيح داد: چنين اصولی وجود ندارد و برخی بر اساس نداشتن اطلاعات می‌گويند كه معماری به‌نام «معماری اسلامی» وجود دارد. اين معماری كه امروزه از آن با نام «معماری اسلامی» ياد می‌كنند؛ معماری تمدن‌های غيراسلامی است كه بعدها به دليل مسلمان‌شدن اين اقوام، رعايت اصول اسلامی را در معماری خود به كار گرفتند كه حاصل آن، مساجد و زيارتگاه‌هايی است كه اكنون به يادگار مانده است.
اين كارشناس هنری در تاييد گفته‌های خود،به نمونه‌هايی اشاره كرده و گفت: ايوان مساجد همان طاق كسری سابق است كه نزديك بغداد است. گنبد، گنبد ساسانی قصر فيروزآباد فارس است. آتشدان شهر ساسانی فيروزآباد فارس تبديل به مناره می‌شود. كنار شهر سامراء، محوطه‌ای قديمی بود كه از بين رفته ولی مناره آن به جا مانده كه دور آن به صورت حلزونی جايی دارد كه از آن برای گفتن اذان بالا می‌رفتند كه نمونه آن در كشورهای آفريقايی وجود دارد و نشان‌دهنده اين امر است كه معماری اين مسجد نيز از تمدن ديگر اخذ شده است.