ابوس بن وشمگير، مشهورترين پادشاه آل زيار به گفته ياقوت حموي (( هم جنگجويي بي همتا و هم اديبي فاضل بود.))
شمس المعالي، خود مردي فاضل، هنر پرور، خطاط و نويسنده اي زبردست و متفكر بوده است و به زبان فارسي و عربي مطلب نگاشته و دربار وي محل تجمع علما و دانشمندان بوده به طوري كه ابوريحان بيروني كتاب معروف خود آثار الباقيه را به سال 390 ه.ق به نام او تاليف كرده است.
در عين حال متون تاريخي، نيز او را مردي تندخو، بي رحم و سياستمدار افراطي معرفي كرده اند.
برج عظيم شهر گنبد قابوس به سال 397 ه.ق در زمان حيات شمس المعالي بنا شده؛ و نام شهرستان گنبد كاوس در سال 1316 هجري برگرفته از نام اين حكمران است.
افسانه اي است كه مي گويد ((پيكر بي جان ابوالمعالي در تابوتي بلورين جاي داشت و از درون برج آويخته بود و هر بامداد فروغ خورشيد از روزنه گنبد بدان مي تابيده است.)) اين افسانه همان جوهر فرار و انديشه بنيادين اين معماريست.
برج گنبد قابوس يكي از بي نظيرترين يادمانهاي برجسته معماري ايران در دوره اسلامي برج قابوس بن وشمگير است كه در شمال شهر گنبد و در 3 كيلومتري بازمانده شهر قديم جرجان، مركز حكومت آل زيار قرار دارد كه از نظر هنر معماري و تاريخي، يادگاري بس ارزنده از دوران آبادي و شوكت سرزمين جرجان و دودمان آل زيار است.
اين بناي با شكوه در ميان پاركي بزرگ و زيبا جاي گرفته و از كيلومترها دور نظر هر بيننده را به خود جلب كرده؛ و در گذشته هادي و راهبر مسافريني بوده كه از اين سرزمين عبور كرده اند.
اثر مذكور به سال 397 هجري جهت آرامگاه شمس المعالي بر روي تپه اي به بلندي 15 متر ساخته شده است. ارتفاع برج 55 متر است كه با احتساب بلندي تپه، در مجموع 70 متر از سطح زمين بلندي دارد.
اين بنا به صورت برج بلندي با نقشه ستاره اي شكل و گنبد مخروطي به ارتفاع 18 متر است كه بر روي بدنه 10 ترك دارد. راس ترك 60/1 متر و قاعده آن 4/1 متر از هم فاصله دارد. محيط اصلي گنبد 30 متر و 144 ميلي متر است. در بدنه شرقي روزنه اي تعبيه شده كه ارتفاع آن 90/1 متر است و همان روزنه اي است كه مي گويند پيكر بيجان قابوس به جهت وداع در تابوتي بلورين آويزان شده بود.
در ضلع جنوبي يك در ورودي قرار دارد و در درون طاق هلالي و سر در آن دو رشته مقرنس كاري زيبا به چشم مي خورد. اين مقرنس ها در عين سادگي در شمار نخستين مقرنس كاريهايي است كه در بناهاي ايراني بعد از اسلام ديده مي شود.
بر روي بدنه آجري به بلندي 3 متر از پايين و فاصله حدود 2 متر از زير قاعده مخروط، 2 رديف كتيبه آجري به خط كوفي ساده در ميان قابهاي آجري كه از نظر متن و كلمات عينا مانند يكديگرند نصب شده است. كتيبه مزبور با آجر ساده قرمز و در ضمن سادگي بسيار زيبا، برجسته و خوانا است.
متن كتيبه چنين است.
بسم الله الرحمن الرحيم
هذا القصرالعالي "لامير شمس المعالي " الامير بن الامير قابوس بن وشمگير " امر به بنائه في حياته " سنه سبع و تسعين " و ثلثمائيه قمريه و سنه خمس و سبعين و ثلثمائه شمسيه.
ترجمه:
اين كاخ شمس المعالي است ? امير شمس المعالي الامير، فرزند امير قابوس ابن وشمگير به ساختن آن در زمان حيات خود دستور داد. به سال 275 هجري قمري ? سال 375 شمسي
از اين كتيبه معلوم مي شود كه بناي كنوني كه به نام آرامگاه ابوالمعالي قابوس بن وشمگير آل زيار، شهرت دارد، در اصل شامل ساختمان كاخ بلندي بوده كه سپس به مكان آرامگاه پادشاه مشهور آل زيار اختصاص يافته است.
برج گنبد از آجرهاي مخصوص كه اصطلاحا آجرهاي ريشه دار ناميده مي شود و ملاط ساروج ساخته شده است
شمس المعالي، خود مردي فاضل، هنر پرور، خطاط و نويسنده اي زبردست و متفكر بوده است و به زبان فارسي و عربي مطلب نگاشته و دربار وي محل تجمع علما و دانشمندان بوده به طوري كه ابوريحان بيروني كتاب معروف خود آثار الباقيه را به سال 390 ه.ق به نام او تاليف كرده است.
در عين حال متون تاريخي، نيز او را مردي تندخو، بي رحم و سياستمدار افراطي معرفي كرده اند.
برج عظيم شهر گنبد قابوس به سال 397 ه.ق در زمان حيات شمس المعالي بنا شده؛ و نام شهرستان گنبد كاوس در سال 1316 هجري برگرفته از نام اين حكمران است.
افسانه اي است كه مي گويد ((پيكر بي جان ابوالمعالي در تابوتي بلورين جاي داشت و از درون برج آويخته بود و هر بامداد فروغ خورشيد از روزنه گنبد بدان مي تابيده است.)) اين افسانه همان جوهر فرار و انديشه بنيادين اين معماريست.
برج گنبد قابوس يكي از بي نظيرترين يادمانهاي برجسته معماري ايران در دوره اسلامي برج قابوس بن وشمگير است كه در شمال شهر گنبد و در 3 كيلومتري بازمانده شهر قديم جرجان، مركز حكومت آل زيار قرار دارد كه از نظر هنر معماري و تاريخي، يادگاري بس ارزنده از دوران آبادي و شوكت سرزمين جرجان و دودمان آل زيار است.
اين بناي با شكوه در ميان پاركي بزرگ و زيبا جاي گرفته و از كيلومترها دور نظر هر بيننده را به خود جلب كرده؛ و در گذشته هادي و راهبر مسافريني بوده كه از اين سرزمين عبور كرده اند.
اثر مذكور به سال 397 هجري جهت آرامگاه شمس المعالي بر روي تپه اي به بلندي 15 متر ساخته شده است. ارتفاع برج 55 متر است كه با احتساب بلندي تپه، در مجموع 70 متر از سطح زمين بلندي دارد.
اين بنا به صورت برج بلندي با نقشه ستاره اي شكل و گنبد مخروطي به ارتفاع 18 متر است كه بر روي بدنه 10 ترك دارد. راس ترك 60/1 متر و قاعده آن 4/1 متر از هم فاصله دارد. محيط اصلي گنبد 30 متر و 144 ميلي متر است. در بدنه شرقي روزنه اي تعبيه شده كه ارتفاع آن 90/1 متر است و همان روزنه اي است كه مي گويند پيكر بيجان قابوس به جهت وداع در تابوتي بلورين آويزان شده بود.
در ضلع جنوبي يك در ورودي قرار دارد و در درون طاق هلالي و سر در آن دو رشته مقرنس كاري زيبا به چشم مي خورد. اين مقرنس ها در عين سادگي در شمار نخستين مقرنس كاريهايي است كه در بناهاي ايراني بعد از اسلام ديده مي شود.
بر روي بدنه آجري به بلندي 3 متر از پايين و فاصله حدود 2 متر از زير قاعده مخروط، 2 رديف كتيبه آجري به خط كوفي ساده در ميان قابهاي آجري كه از نظر متن و كلمات عينا مانند يكديگرند نصب شده است. كتيبه مزبور با آجر ساده قرمز و در ضمن سادگي بسيار زيبا، برجسته و خوانا است.
متن كتيبه چنين است.
بسم الله الرحمن الرحيم
هذا القصرالعالي "لامير شمس المعالي " الامير بن الامير قابوس بن وشمگير " امر به بنائه في حياته " سنه سبع و تسعين " و ثلثمائيه قمريه و سنه خمس و سبعين و ثلثمائه شمسيه.
ترجمه:
اين كاخ شمس المعالي است ? امير شمس المعالي الامير، فرزند امير قابوس ابن وشمگير به ساختن آن در زمان حيات خود دستور داد. به سال 275 هجري قمري ? سال 375 شمسي
از اين كتيبه معلوم مي شود كه بناي كنوني كه به نام آرامگاه ابوالمعالي قابوس بن وشمگير آل زيار، شهرت دارد، در اصل شامل ساختمان كاخ بلندي بوده كه سپس به مكان آرامگاه پادشاه مشهور آل زيار اختصاص يافته است.
برج گنبد از آجرهاي مخصوص كه اصطلاحا آجرهاي ريشه دار ناميده مي شود و ملاط ساروج ساخته شده است