تاریخچه خانه بروجردی ها
زمانی که مرحوم حاج سیدحسن نطنزی(مشهوربه بروجردی)تاجرمعروف فرش کاشان دخترهمکارش مرحوم حاج سیدجعفرنطنزی رابرای پسرخودسیدمهدی خواستگاری کرد،خانواده دختر(که درخانه فعلی طباطبایی های کاشان زندگی می کردند) ساخت خانه ای درشان وموقعیت اجتماعی شان رابرای محل زندگی دخترشان شرط این ازدواج قراردادند.
خانواده بروجردی ازمعروف ترین معمارشهر(استادعلی مریم کاشانی)درخواست کردند که خانه موردنظررابسازد.استاد بعدازبه پایان رساندن سفت کاری خانه برای انجام نازک کاری وتزیینات ازبرجسته ترین هنرمندان نگارگرشهردعوت به عمل آورد.واین هنرمندان داستان هاوروایات عاشقانه خمسه نظامی وهفت پیکرجامی رادرجای جای طاق هاورواق ها به تصویرکشیدند.ساخت این خانه حدود18سال توسط25نفرمعماروهنرمندبه طول انجامید.ودرزمان حکومت ناصرالدین شاه 1280-1292ساخته شد.واکنون حدود 130 سال از عمر این خانه سپری شده.
روش کاراستادعلی مریم کاشانی:شیوه کاراین استاداین گونه بوده که ابتداماکت ساختمان موردنظررامی ساخته وپس ازتاییدطرح توسط کارفرمانسبت به ساخت آن اقدام می کرده.تیمچه امین الدوله وخانه طباطبایی از آثاراوست.وی این خانه را باالهام ازشیوه معماری اصیل ایرانی ساخته است.
شرح مواردی درباره ی خانه های مناطق گرم:
درون گرایی:ملاحظات دینی واجتماعی ورعایت عدم دید مسقیم ازبیرون به درون باساخت دالان یادهلیز رعایت شده است.
دلیل ساخت طاق گنبدی:یکی از دلایل ساخت وجودموریانه فراوان است.
نمای خانه های گرمسیری:سیم گل وکاهگل به رنگ روشن،وجودسایبان وسرتاس وکنسول درنماها
پنجره ها: کوچک وچوبی باحفاظ مشبک آجری
بادگیر: ایجادکوران غیرمستقیم
حیاط بزرگ باحوض وسیع وکاشت درخت به ویزه اناربرای مرطوب شدن هواوپایین آوردن دما
اختلاف سطح حیاط:حفاظی دربرابربادهای شدیدوگرم
هشتی:درونگرایی ومانع کوران بادهای شدیدوگردبادهاازسمت کوچه به داخل حیاط
شرح پلان خانه بروجردی ها معماری داخلی و عملکرد فضاها
*مساحت 1700مترمربع-زیربنا1000مترمربع-
*دوطبقه ودربعضی قسمتها مثل قسمت جنوبی که باسرداب دارای 3طبقه است.
*دارای یک حیاط با ابعاد20در30-
*دارای 3ورودی درشمال(ورودی اصلی)،غرب(مخصوص مراسم مذهبی وغیره) وجنوب(برای خواص)-ایوان های سرپوشیده دراطراف حیاط.
*جلوخان درفضای هشتی که دارای 6عددسکو برای انتظارمراجعین می باشد.این سکوها پاخوری نام دارد.
تقسیمات خانه بروجردی ها: بیرونی-اندرونی
بخش بیرونی شامل:بخش شمالی-بخش جنوبی(تابستانی)-بادگیرها
بخش اندرونی شامل:بخش شمالی_بخش جنوبی
بخش بیرونی:
1.هشتی
2.راهرو و دهلیز
3.حیاط مرکزی مستطیل شکل20×30
4.بخش اصلی وتابستانی بنا(بخش اعظم تزیینات دراین قسمت است)
5.سرداب درزیرزمین(دمادراین سرداب درتابستان حدود20درجه کمترازطبقاط بالایی ست.سرداب با یک سیتم کانال کشی افقی وعمودی به 2بادگیرارتباط دارد.نمای سرداب از گچ وآجراست.
6.آشپزخانه وانبارها:دربخش شمالی قراردارند.
7.بادگیرها:دردوبخش شمالی وجنوبی قسمت بیرونی می باشد
انواع بادگیر: (یک سویه-چهارسویه-چندوجهی-مدور-)
بادگیرهای این خانه هشت ضلعی هستند.
بخش اندرونی:
1.دارای 9اتاق
2.دارای حیاط خلوت واتاق پنج دری ساده،صندوق خانه،اتاق نشیمن ویک سرداب بزرگ دربخش جنوبی آن
3.دربخش شمالی شامل حیاط مرکزی-تالارپذیرایی ست.
تامین نوردرخانه بروجردی ها:
نورهشتی:تعبیه روزنه ای درسقف
نورزیرزمین:دربخشی از دیوارها وزیرایوانهایاطاقچه ها،پنجره های مشبکی وجودداردکه نقش عبورجریان هواراایفا کرده وفضای راهروی زیرزمین را نیزروشن می کند.
نورآشپزخانه:آشپزخانه وانبارهای خانه درگوشه هاوقسمت هاییازخانه است که نیازبه نوروتهویه درآن جاهااندک است.
نورتالاراصلی:نوربه وسیله نورگیرفوقانی درسقف تامین می شود.
مصالح مورد استفاده درخانه بروجردی ها:
آجر-کاشی-سیم گل-گچ ورنگ درتزیینات
*آجر:کف فرش حیاط-اتاق ها-راهروها-
*کاهگل وسیم گل:پوشش دیوارهای بیرونی
*گچ: پوشش داخلی بعضی اتاقها
*رنگ روغن:پوشش تالاراصلی
همچنین این بنادارای تزیینات اندک کاشی،آجرچینی ساده،گچبری های زیباونفیس ونقاشی ورنگ آمیزی دربخش بیرونی وتزیینات آینه کاری دربخش اندرونی می باشد.
گرمي سوزنده آفتاب کاشان وقتي که از خيابان فاضل نراقي به خيابان علوي قدم مي گذاري نم نمک صورتت را مي سوزاند. در گوشه و کنار اين خيابان بناها و خانه هاي تاريخي متعددي از پس يکديگر قرار دارند. در ميانه خيابان پس از عبور از کنار خانه تاريخي عامري ها - آنجا که ديوارهاي آن تا وسط خيابان پيش آمده و حريم خود را از خيابان چند ده ساله بازپس گرفته است - وارد کوچه اي مي شوي و چند قدم جلوتر، در ميانه آن مقابل دري مي ايستي که بر بالاي آن بر کاشي هاي مزين به گل هاي اسليمي، نوشته: اداره ميراث فرهنگي کاشان. اينجا خانه تاريخي بروجردي ها است.
آنگاه که از در ورودي به سوي حياط سرازير مي شوي، پله ها و دالاني نسبتا بلند و پيچ دار را پشت سر مي گذاري، فضاي زيبا و رويايي حياط خانه چشمت را نوازش مي دهد و آنگاه که به اندروني و بيروني خانه سرک مي کشي از اين همه زيبايي و جلال در شگفت مي ماني!
اينجاست که ناخودآگاه بر استاد معمار اين خانه آفرين مي گويي که چگونه اين چنين زيبا و موزون خشت و گل و گچ و آجر را در کنار هم به خانه اي چنين مجلل و باشکوه تبديل کرده است!
خانه اي که اينک پس از حدود 150 سال استوار و پابرجاست و زيبايي هاي خود را آن چنان حفظ کرده که در گذر زمان چيزي از ابهت و چشم نوازي اش کاسته نشده!
خانه تاريخي بروجردي ها که در محله قديمي سلطان اميراحمد کاشان قرار دارد، نمونه يکي از خانه هاي مسکوني دوره قاجار است که در سال 1280 هجري قمري توسط يکي از بازرگانان معروف کاشان، حاج سيدحسين نطنزي ساخته شده و برخي از تزئينات بدنه داخلي هشتي ورودي آن در سال 1295 هجري قمري به انجام رسيده است
خانه بروجردي ها متناسب با خصوصيات اقليمي و شرايط آب و هوايي منطقه کويري کاشان طراحي و ساخته شده، به گونه اي که در گرماي شديد تابستان هواي خنک و بسيار مطبوعي از طريق بادگيرهاي واقع در بالاي پشت بام به صورت طبيعي و دائمي به زيرزمين ها سرازير شده و در آنها جريان مي يابد. خانه بروجردي ها به طور کلي شامل دو بخش بيروني و اندروني است که سر در اصلي و هشتي ورودي بين اين دو بخش مشترک است.
علاوه بر اين هر يک از اين دو بخش درهاي جداگانه اي نيز دارند که به وسيله آنها مستقيما به کوچه دسترسي پيدا مي کنند.
اما قسمت بيروني خانه، در حقيقت همان عمارت و حياطي است که در حال حاضر مورد بازديد علاقه مندان قرار مي گيرد و مشتمل است بر: راهروي ورودي، حياط مرکزي، تالار سرپوشيده و نورگير فوقاني آن،
نقاشي هاي خانه بروجردي ها زير نظر دو هنرمند بزرگ و نامدار نقاشي ايران دوران قاجار "مرحوم ميرزا ابوالحسن غفاري کاشان" (بنيانگذار اولين مدرسه نقاشي در ايران) و برادرزاده اش "مرحوم ميرزا محمدخان غفاري کاشاني" ملقب به "کمال الملک" ترسيم و طرح هاي گچبري خانه نيز با نظارت اين دو استاد به انجام رسيده است.
به طور کلي خانه بروجردي ها از نظر طرح و معماري، قدمت، تزئينات و نقاشي گچبري در زمره نفيس ترين آثار تاريخي کشور قرار دارد که بخش بيروني آن در سال 1353 توسط دولت خريداري و با شماره 1082 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
تاکنون مرمت بخش هاي مختلف و نيز استحکام بخشي قسمت هاي عمده خانه و تثبيت نقاشي ها به وسيله کارشناسان و استادکاران اداره ميراث فرهنگي کاشان انجام و برخي الحاقات و تغييرات غيراصولي انجام گرفته است.
زمانی که مرحوم حاج سیدحسن نطنزی(مشهوربه بروجردی)تاجرمعروف فرش کاشان دخترهمکارش مرحوم حاج سیدجعفرنطنزی رابرای پسرخودسیدمهدی خواستگاری کرد،خانواده دختر(که درخانه فعلی طباطبایی های کاشان زندگی می کردند) ساخت خانه ای درشان وموقعیت اجتماعی شان رابرای محل زندگی دخترشان شرط این ازدواج قراردادند.
خانواده بروجردی ازمعروف ترین معمارشهر(استادعلی مریم کاشانی)درخواست کردند که خانه موردنظررابسازد.استاد بعدازبه پایان رساندن سفت کاری خانه برای انجام نازک کاری وتزیینات ازبرجسته ترین هنرمندان نگارگرشهردعوت به عمل آورد.واین هنرمندان داستان هاوروایات عاشقانه خمسه نظامی وهفت پیکرجامی رادرجای جای طاق هاورواق ها به تصویرکشیدند.ساخت این خانه حدود18سال توسط25نفرمعماروهنرمندبه طول انجامید.ودرزمان حکومت ناصرالدین شاه 1280-1292ساخته شد.واکنون حدود 130 سال از عمر این خانه سپری شده.
روش کاراستادعلی مریم کاشانی:شیوه کاراین استاداین گونه بوده که ابتداماکت ساختمان موردنظررامی ساخته وپس ازتاییدطرح توسط کارفرمانسبت به ساخت آن اقدام می کرده.تیمچه امین الدوله وخانه طباطبایی از آثاراوست.وی این خانه را باالهام ازشیوه معماری اصیل ایرانی ساخته است.
شرح مواردی درباره ی خانه های مناطق گرم:
درون گرایی:ملاحظات دینی واجتماعی ورعایت عدم دید مسقیم ازبیرون به درون باساخت دالان یادهلیز رعایت شده است.
دلیل ساخت طاق گنبدی:یکی از دلایل ساخت وجودموریانه فراوان است.
نمای خانه های گرمسیری:سیم گل وکاهگل به رنگ روشن،وجودسایبان وسرتاس وکنسول درنماها
پنجره ها: کوچک وچوبی باحفاظ مشبک آجری
بادگیر: ایجادکوران غیرمستقیم
حیاط بزرگ باحوض وسیع وکاشت درخت به ویزه اناربرای مرطوب شدن هواوپایین آوردن دما
اختلاف سطح حیاط:حفاظی دربرابربادهای شدیدوگرم
هشتی:درونگرایی ومانع کوران بادهای شدیدوگردبادهاازسمت کوچه به داخل حیاط
شرح پلان خانه بروجردی ها معماری داخلی و عملکرد فضاها
*مساحت 1700مترمربع-زیربنا1000مترمربع-
*دوطبقه ودربعضی قسمتها مثل قسمت جنوبی که باسرداب دارای 3طبقه است.
*دارای یک حیاط با ابعاد20در30-
*دارای 3ورودی درشمال(ورودی اصلی)،غرب(مخصوص مراسم مذهبی وغیره) وجنوب(برای خواص)-ایوان های سرپوشیده دراطراف حیاط.
*جلوخان درفضای هشتی که دارای 6عددسکو برای انتظارمراجعین می باشد.این سکوها پاخوری نام دارد.
تقسیمات خانه بروجردی ها: بیرونی-اندرونی
بخش بیرونی شامل:بخش شمالی-بخش جنوبی(تابستانی)-بادگیرها
بخش اندرونی شامل:بخش شمالی_بخش جنوبی
بخش بیرونی:
1.هشتی
2.راهرو و دهلیز
3.حیاط مرکزی مستطیل شکل20×30
4.بخش اصلی وتابستانی بنا(بخش اعظم تزیینات دراین قسمت است)
5.سرداب درزیرزمین(دمادراین سرداب درتابستان حدود20درجه کمترازطبقاط بالایی ست.سرداب با یک سیتم کانال کشی افقی وعمودی به 2بادگیرارتباط دارد.نمای سرداب از گچ وآجراست.
6.آشپزخانه وانبارها:دربخش شمالی قراردارند.
7.بادگیرها:دردوبخش شمالی وجنوبی قسمت بیرونی می باشد
انواع بادگیر: (یک سویه-چهارسویه-چندوجهی-مدور-)
بادگیرهای این خانه هشت ضلعی هستند.
بخش اندرونی:
1.دارای 9اتاق
2.دارای حیاط خلوت واتاق پنج دری ساده،صندوق خانه،اتاق نشیمن ویک سرداب بزرگ دربخش جنوبی آن
3.دربخش شمالی شامل حیاط مرکزی-تالارپذیرایی ست.
تامین نوردرخانه بروجردی ها:
نورهشتی:تعبیه روزنه ای درسقف
نورزیرزمین:دربخشی از دیوارها وزیرایوانهایاطاقچه ها،پنجره های مشبکی وجودداردکه نقش عبورجریان هواراایفا کرده وفضای راهروی زیرزمین را نیزروشن می کند.
نورآشپزخانه:آشپزخانه وانبارهای خانه درگوشه هاوقسمت هاییازخانه است که نیازبه نوروتهویه درآن جاهااندک است.
نورتالاراصلی:نوربه وسیله نورگیرفوقانی درسقف تامین می شود.
مصالح مورد استفاده درخانه بروجردی ها:
آجر-کاشی-سیم گل-گچ ورنگ درتزیینات
*آجر:کف فرش حیاط-اتاق ها-راهروها-
*کاهگل وسیم گل:پوشش دیوارهای بیرونی
*گچ: پوشش داخلی بعضی اتاقها
*رنگ روغن:پوشش تالاراصلی
همچنین این بنادارای تزیینات اندک کاشی،آجرچینی ساده،گچبری های زیباونفیس ونقاشی ورنگ آمیزی دربخش بیرونی وتزیینات آینه کاری دربخش اندرونی می باشد.
گرمي سوزنده آفتاب کاشان وقتي که از خيابان فاضل نراقي به خيابان علوي قدم مي گذاري نم نمک صورتت را مي سوزاند. در گوشه و کنار اين خيابان بناها و خانه هاي تاريخي متعددي از پس يکديگر قرار دارند. در ميانه خيابان پس از عبور از کنار خانه تاريخي عامري ها - آنجا که ديوارهاي آن تا وسط خيابان پيش آمده و حريم خود را از خيابان چند ده ساله بازپس گرفته است - وارد کوچه اي مي شوي و چند قدم جلوتر، در ميانه آن مقابل دري مي ايستي که بر بالاي آن بر کاشي هاي مزين به گل هاي اسليمي، نوشته: اداره ميراث فرهنگي کاشان. اينجا خانه تاريخي بروجردي ها است.
آنگاه که از در ورودي به سوي حياط سرازير مي شوي، پله ها و دالاني نسبتا بلند و پيچ دار را پشت سر مي گذاري، فضاي زيبا و رويايي حياط خانه چشمت را نوازش مي دهد و آنگاه که به اندروني و بيروني خانه سرک مي کشي از اين همه زيبايي و جلال در شگفت مي ماني!
اينجاست که ناخودآگاه بر استاد معمار اين خانه آفرين مي گويي که چگونه اين چنين زيبا و موزون خشت و گل و گچ و آجر را در کنار هم به خانه اي چنين مجلل و باشکوه تبديل کرده است!
خانه اي که اينک پس از حدود 150 سال استوار و پابرجاست و زيبايي هاي خود را آن چنان حفظ کرده که در گذر زمان چيزي از ابهت و چشم نوازي اش کاسته نشده!
خانه تاريخي بروجردي ها که در محله قديمي سلطان اميراحمد کاشان قرار دارد، نمونه يکي از خانه هاي مسکوني دوره قاجار است که در سال 1280 هجري قمري توسط يکي از بازرگانان معروف کاشان، حاج سيدحسين نطنزي ساخته شده و برخي از تزئينات بدنه داخلي هشتي ورودي آن در سال 1295 هجري قمري به انجام رسيده است
خانه بروجردي ها متناسب با خصوصيات اقليمي و شرايط آب و هوايي منطقه کويري کاشان طراحي و ساخته شده، به گونه اي که در گرماي شديد تابستان هواي خنک و بسيار مطبوعي از طريق بادگيرهاي واقع در بالاي پشت بام به صورت طبيعي و دائمي به زيرزمين ها سرازير شده و در آنها جريان مي يابد. خانه بروجردي ها به طور کلي شامل دو بخش بيروني و اندروني است که سر در اصلي و هشتي ورودي بين اين دو بخش مشترک است.
علاوه بر اين هر يک از اين دو بخش درهاي جداگانه اي نيز دارند که به وسيله آنها مستقيما به کوچه دسترسي پيدا مي کنند.
اما قسمت بيروني خانه، در حقيقت همان عمارت و حياطي است که در حال حاضر مورد بازديد علاقه مندان قرار مي گيرد و مشتمل است بر: راهروي ورودي، حياط مرکزي، تالار سرپوشيده و نورگير فوقاني آن،
نقاشي هاي خانه بروجردي ها زير نظر دو هنرمند بزرگ و نامدار نقاشي ايران دوران قاجار "مرحوم ميرزا ابوالحسن غفاري کاشان" (بنيانگذار اولين مدرسه نقاشي در ايران) و برادرزاده اش "مرحوم ميرزا محمدخان غفاري کاشاني" ملقب به "کمال الملک" ترسيم و طرح هاي گچبري خانه نيز با نظارت اين دو استاد به انجام رسيده است.
به طور کلي خانه بروجردي ها از نظر طرح و معماري، قدمت، تزئينات و نقاشي گچبري در زمره نفيس ترين آثار تاريخي کشور قرار دارد که بخش بيروني آن در سال 1353 توسط دولت خريداري و با شماره 1082 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
تاکنون مرمت بخش هاي مختلف و نيز استحکام بخشي قسمت هاي عمده خانه و تثبيت نقاشي ها به وسيله کارشناسان و استادکاران اداره ميراث فرهنگي کاشان انجام و برخي الحاقات و تغييرات غيراصولي انجام گرفته است.