ساخت اين مجموعه در نيمه اول قرن نهم يعني سال 840 هجري قمري آغاز و طي 6 قرن تا اواخر قرن چهاردهم ادامه يافته است.
اين ساختمان که نشانه اي از فرهنگ پربار معماري ايران است، در ابتدا به صورت يک تک بنا با گنبدي رفيع بر فراز فضائي چهارگوش درون باغ بزرگي بوده که بعدها بناهاي ديگري به آن افزوده شده است.
عمارت تاريخي مرقد شاه نعمت الله ولي، صحن ها و رواقهاي اطراف آن حدود 6 هزار متر مربع وسعت دارد.
اين عمارت شاهکاري از هنر معماري شش قرن اخير با تلفيقي از فضاي معماري مقبول و باغسازي بسيار فرح انگيز و صفائي عارفانه است.
مرحوم دکتر حميد فرزام در کتاب " تحقيق در احوال و نقد آثار و افکار شاه نعمت الله ولي" نوشته است:" نخستين کسي که فرمان داد گنبد و بارگاهي رفيع و مجلل بر مرقد شاه ولي بنا کنند، سلطان احمد شاه بهمني پادشاه دکن هندوستان بود که از مريدان و هواخواهان خاص او بشمار مي رفت.
" وي افزوده:" کتيبه کهن و تاريخي بسيار گرانبهاي سردر مزار شاه ولي که يادگار اخلاص و ارادت بي شائبه سلطان احمد شاه و فرزند او به آن عارف بزرگ نامي است، هنوز هم پس از 5/5 قرن زينت بخش آستان شاه ولي است.
" درهاي ورودي آستانه که 5 جفت مي باشند احتمالا در هندوستان ساخته شده و به ماهان آورده شده اند.
در ساخت اين درها با نقوش هندسي خاتم کاري شده، قطعاتي از عاج فيل به کار رفته است.
مقبره که در ابتدا بصورت يک تک بنا در ميان باغي وسيع قرار داشته داراي تزئينات نماسازي و کاشيکاري در نماي خارجي بوده است.
هم اکنون نيز قسمتي از اين نماسازي با کاشيکاري معرق و زيبا با نقش اسليمي و رنگهاي لاجورد، فيروزه اي، سفيد و طلائي در سردر غربي مقبره مشهود است.
دو مناره بلند به ارتفاع 5/38 متر، رواق شاه عباسي و دارالحفاظ، سردر محمد شاهي، صحن وکيلي، صحن اتابکي و صحن ميرداماد از جمله قسمتهاي مختلف آستانه شاه نعمت الله ولي مي باشد.
صحن اتابکي آخرين صحني است که احداث شده و حوض بزرگ مستطيل شکلي با چهار باغچه در اطراف، در وسط آن قرار دارد.
در اثر زلزله سال 1360 بخشي از قسمت فوقاني گنبد آستانه فرو ريخت و شکافهائي در آن ايجاد شد که با اصول فني توسط سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان کرمان بازسازي شد.
يکي از اشياء با ارزش آستانه پته اي (شال سوزن دوزي شده ) است که توسط 9 تا 12 زن در مدت سه سال براي روانداز مقبره شاه ولي دوخته شده است.
طول اين روانداز پته 405 و عرض آن 265 سانتيمتر است.
تعدادي کشکول مزين به خط و نقش، تعدادي تبرزين حکاکي شده به همراه شمشير مرصع با جلد چرمي، سپرهاي متعدد از پوست کرگدن و فولاد، کتابهاي خطي و چاپ سنگي و چاپي کم نظير، تعدادي پته، ترمه و شال، ظروف چيني و بلور از جمله اشياء ارزشمندي هستند که در آستانه شاه نعمت الله ولي نگهداري مي شود.
گفته مي شود سيد نورالدين شاه نعمت الله ولي عارف و شاعر نامي ايران در سال 730 هجري در کوهبنان کرمان متولد شده است هر چند که در مورد محل دقيق تولد وي اتفاق نظر نيست.
شاه نعمت الله علوم مقدماتي را نزد شيخ رکن الدين شيرازي تحصيل کرد و چون علوم ظاهري طبع او را قانع نمي کرد سالها به رياضت و تصفيه و تزکيه باطن مشغول شد و در پي مراد به سير و سفر پرداخت.
او عاقبت به مکه مشرف شد و از دست شيخ عبدالله يافعي يکي از عرفاي عصر خويش خرقه پوشيد.
اين عارف نامي به دستورات شرع مقدس سخت پايبند بود و علاوه بر سرودن شعر، رسائل مختلفي در عرفان و تصوف از خويش به يادگار گذاشته است.
سال وفات شاه نعمت الله ولي را به سال 827 و بعضي 834 دانسته اند.
پس از فوت شاه ولي بنا به وصيت او تنها فرزندش سيد برهان الدين خليل الله به جاي پدر بر مسند ارشاد نشست.
بخش ماهان که آرامگاه شاه نعمت الله ولي در آن قرار دارد در 35 کيلومتري کرمان قرار گرفته است.
منبع: ایرنا