اين كاخ درقرن يازدهم هجري درشش طبقه احداث شده است . هرطبقه تزئينات هنري خاصي رادارا مي باشد . ازقسمتهاي مهم اين كاخ ، ايوان طبقه سوم ، حوض مسي درآن وتالار پذيرايي همين طبقه كه با زيباترين نوع نقاشي وگچ بري تزئين شده است . تالار موسيقي طبقه ششم وتزئينات گچبري بي نظيرآن واغلب كارهاي هنري بوسيله رضا عباسي هنرمند مشهور آن دوران انجام شده است .
عاليقاپو بنايِ مقدس یکی از باشکوهترین بناهایی که پس ازانتقال پایتخت از قزوین به اصفهان توسط شاه عباس اول بین سالهای ۱۰۰۰تا۱۰۰۶ ه. ق شروع بساخت شد عمارتِ مقدس عالیقاپومی باشد.این بنای عظیم همانند سایر بناهای میدان نقش جهان ( مسجد شیخ لطف الله ،مسجد جامع عباسی و سردر نقاره خانه یا قیصریه) بدستور شاه عباس اول همچون عضوی از طرح کلی میدان بعنوان مقرر حکومتی و دولتخانه سلطنتی شروع بساخت شد که برای ساختمان اولیه هیچ گونه بنا ویا حتی باقیمانده ویا بخشی از آن مورد استفاده واقع نشده و مراحل ساخت در زمان جانشینان شاه عباس اول طی هفتاد تا صد سال بطول انجامیده است. این بنا بلندترین ساختمان قابل سکونتِ تاچند دهه اخیر در شهر و ارزشمندترین میراث گرانبهای عصر شکوفایی هنر و معماری در دوره صفوی می باشد که هنوز از فرازبام آن چشم انداز شهر قابل رویت می باشد. وجه تسمیه :قاپی یا قاپو در زبان ترکی بمعنی در، درگاه ؛ ورودی و عالی بمعنی بزرگ و باشکوه می باشد .اعتقاد برآنست که درِ چوبی کاخ یکی ازدرهای مَلجا و مرقد مطهر حضرت علی (ع) در نجف بوده که به جهت تیمم و تبرک به این مکان انتقال یافته تا این درگاه ، ورودیِ بابرکتی جهت مجموعه بناها و کاخهای سلطنتیِ خاندان صفوی باشد ؛ حتی اگربرای پایتخت حکومت عثمانی (رقیب غیر قابل انکار صفوی) در استانبول بنایی بنام باب عالی وجود داشته باشد ، باز هم عالی قاپو بنایی مقدس ازجنسی دیگر است . كاوشهاي باستان شناسي هيئت ايتاليايي سازمان ايزمئو ( تحت نظارت يونسكو ) زمان ساخت : طبق آخرين مطالعات و حفاريهاو گمانه زني هاي هئيت باستان شناسي ايزمئو ايتاليا تحت سرپرستي آقاي گالديري در دوره پهلوي بنای عالیقاپو شالوده كاملاً صفوي داشته و تصور اينكه اين بنایاقسمتی ازآن مربوط به قبل از اين دوره مثلا دوره تيموري بوده را كلاً مردود مي شمارد .وطبق شواهد و قرائن موجود ثابت مي نمايد ، جرزهاي خشت خام موجود در بعضي از قسمتهاي بنا بخصوص در ضلع جنوب غربي ساختمان مربوط به دوره صفوي و از بقاياي ديوارو يا حصار اوليه ي دورميدان مي باشد وساختمان عاليقاپو همچون عضوي از طرح ميدان به خواسته شاه عباس اول بوده است . شکل ظاهری بنا : بنا درحال حاضر بصورت یک ساختمان ۶ طبقه با احتساب همکف بعنوان اولین طبقه با ۳۶ مترارتفاع می باشد که بدلیل الحاقات مختلف بنا درطول مدت زمان ساخت از هرجهت دارای نمای مختلف می باشد . بطوري كه بعلت پيش زدگي ايوان از جلو داراي نماي ۲ طبقه و بخاطر اينكه نيم طبقه دوم ( طبقه پنجم) با استفاده ازشكل ساختمان درميان اجزاي ساختمان بدست آمده واين باعث شده تا وجود اين نيم طبقه بر روي نماي بنا منعكس نشود، پس ازپشت بنا نماي ۵ طبقه و بدليل وجود منبع آب در شمال و راه پله ي الحاقي در جنوب از دوسوي بنا نماي چهار طبقه دارد .
مراحل ساخت :مرحله اول :در اين مرحله بناي عاليقاپو به منظور ورودي كاخهاي سلطنتي و همزمان با عمليات ساخت مجموعه كاخها بوده است .منظور از كاخهادر واقع بناهايي شامل ساختمانها و عماراتي است كه در ميان باغهاي سرسبزِ محصور، واقع شده بوده است كه فقط مختص شاه و درباريان به منظور انجام امور تشريفاتي ،اداري ، قضايي، باريابي، بعلاوه داراي فضايي جهت زندگي سلطان، دستگاه مطبخ،اصطبل شاهي، محل افراد نگهبان،درمانگاه سلطنتي و … بوده است پس اين مجموعه عظيم حتماً بايستي داراي يك ورودي متناسب ودر خور آنهم در چارچوب شهر جديدي كه مدِ نظر براي پايتخت است باشد. ساختمان اوليه بنا ي عاليقاپو در ابتدا بصورت يك مكعب مستطيل بزرگ با ابعاد تقريبي ۲۰ در ۱۹وارتفاع ۱۳مترساخته شده که از داخل دارای دو طبقه بوده است بطوری که تا ارتفاع۵۰/۶متر هیچگونه پنجره ای به بیرون نداشته است .در اين مرحله ارتفاع ساختمان بازار ۴۰/۶ بوده است ، يعني آنكه در اين زمان بازار تنها دريك طبقه بوده و مغازه هاي واقعي در انتهاي هردهانه قرار داشته است ، در حاليكه قسمت جلو تماماً بطرف ميدان باز بوده و از اندازه فعلي كوچكتر بوده تا بعنوان رواق براي عرضه اشياء تجاري استفاده شود. مرحله دوم: مرحله گسترش در اين مرحله با ايجاد تغييرات در ساختمان اطراف ميدان نیاز تغییراتی نیزدربنا احساس می گردد که باعث می شود با گسترش طاق نماهاي اوليه به داخل ميدان و افزودن يك طبقه به آن، بطوري كه در طبقه فوقاني يك رديف ايوان به طرف ميدان ايجاد كه باعث وقار وشكل خاص به ميدان مي شود. در اصل در اين مرحله طاق نماي اطراف ميدان دوطبقه مي گرددواين زمينه را براي تغييراتي ديگردر ساختمان عاليقاپو فراهم مي آورد؛ در اين مرحله بنا ازيك ورودي ساده به يك بناي تشريفاتي با نمايي بطرف ميدان تبديل می گردد .جائي كه ميهمانان شاه در آن پذيرائي مي شدندواز آنجا به راحتي به تماشاي رژه سربازان و مسابقات اجرا شده در ميدان می پرداختند. مرحله سوم:( طبقه آخر) در مرحله سوم الحاقاتي برآن افزوده شد تا كاخ ورودي به برجي كه بتواند براي زمانهاي كوتاه از دربار پذيرايي كند تبديل شود و سپس طبقه آخر اضافه گرديد تا شالوده بنا مورد نظر استوار گردد. اين طبقه كاملاً از نظر سازه با طبقات پائين متفاوت مي باشد بطوري كه سقف بوسيله قطعات گچ در غالب استلاگميت (مقرنس) بصورت اشكال نيم رخ بطري و ظروف گلدان وگلابدان تزئينات اين طبقه را در برمي گيردكه عملكردي كاملاً خاص داشته است. در اين مرحله بنا كاربردي متفاوت با قبل پيدامی نمايد. مرحله چهارم :( پيش آمدگي به طرف شرق) در اين مرحله نياز به يكسري تغييرات ديگر در بنا احساس مي گردد پس بنايك پيش زدگي به سمت ميدان پيدا مي نمايد، عملكرد ايوان يا غرفه شاهي كه با ايجاد اولين طبقه الحاقي بوجود آمده بود . با گذشت زمان و غني تر شدن ظاهر نمايشي ميدان وتمركز يافتن آن حالا ديگر كافي بنظر نمي رسد ميدان كه تنها از چادرهاي بازرگانان اشغال شده بود گاهي نيز عملكرد ميدان مشق سربازان را پيدا مي كرد غرفه ايكه با ايوان وسالن پذيرائي طبقه سوم ايجاد شده بود(مراحل قبل) حال ديگر كافي بنظر نمي رسيد ، علاوه برآن براي تماشاي صف آرائي سربازان وبازي چوگان اين غرفه خيلي در عقب قرار داشت. پس تصميم گرفته شد حجمي ديگر در مقابل بنا،درداخل ميدان ساخته گردد حجمي كه از راسته بازار جلوتر باشد (حدود ۷ متر) و بعلاوه بر وسعت ورودي بناا فزوده گردد تا در خور ميهمانان و سفيران و شخصيتهاي عاليرتبه هنگام جشنها باشد. مرحله پنجم :(مرحله نهايي)در اين مرحله با اضافات انجام شده بنا به نحوِ دلخواه تكميل مي گرددكه عبارتست از اضافه نمودن هجده ستون به ايوان و سقف چوبي بر روي فضاي ايجاد شده و سپس ايجاد سيستم آبرساني به طبقات مخصوصاً حوض مسي ايوان و همين طور راه ارتباطي به اين قسمت با ايجاد راه پله سلطنتي( شاهي) مي باشد ، تا بنا به بهترين شكل نياز دربار را برآورده نمايد .
پله ها : ساختمان عاليقاپو داراي سه دستگاه راه پله مي باشد كه دو دستگاه از آن در ضلع شمال غربي و جنوب غربي بنا بصورت قرينه و بشكل مارپيچ ساخته شده است كه از طبقه همكف تا روي بام ساختمان ۱۱۴ پله وتا طبقه آخر يعني سالن موسيقي ۹۴ پله دارد. ارتفاع پله ها از ۲۲ سانتيمترشروع و در بعضي جاها تا ۳۲ سانتيمتر نيز افزايش يافته است و عرض داخلي اين دستگاه پله ها از يك متر آغاز مي شود ودر طبقه آخر به ۸۵ سانتيمتر كاهش مي يابد . اصولا ساخت پله هاي مارپيچ از نظر سازه معماري در بالا بردن استحكام و ايستايي ساختمان موثر مي باشدكه اين نياز تا حدودي مرتفع گرديده است و بدليل اختصاص وسعت كمتري براي ساخت پله هاي مارپيچ در بنا هاي مرتفع مثمر ثمرتر واقع مي باشند كه اين امر با مرتفع ساختن پله هاي اين كاخ نيز مشهود است. اين نوع پله مي توانسته مورد استفاده خدمه و نگهبانان و سربازان واقع گرديده تا بتوان در اسرع وقت از طبقه همكف به طبقات ديگر ساختمان راه يافت فقط از اين پله ها مي توان از پشت ساختمان به تمام طبقات دسترسي پيدا كرد . بدين منظور درهر طبقه اين امر توسط يك بالكن احداثي امكان پذير مي باشد .نوع دوم پله كه به پله شاهي يا سلطنتي موسوم است نيز از طبقه اول شروع وتا طبقه سوم يعني ايوان ستون دار ادامه مي يابد. اين نوع پله ها كه بعدا با تغييراتي در مرحله پنجم ساخت به شكل الاني درآمده است ، عبارت است از چند پله با كف پوش كاشيكاري كه از يك اطاق نسبتا وسيع در طبقه اول(همكف سمت چپ ضلع جنوب غربي بنا ) آغاز شده و پس از طي اين پله ها كه عرض آن ۴/۱ متر و ارتفاع ۲۶ سانتيمتر است به يك فضاي پاگردو يا اتاق مي رسد كه اين فضا بعنوان ايستگاه ؛ پاگردويا اتاق انتظار مورد استفاده افرادي كه قصد ملاقات با شاه را داشته اند مي شده است كه این فضاها داراي وسعتي حدود ۲۶ متر مربع، با يك بخاري ديواري يا شومينه مي باشداستفاده از این پله ها به مراتب آسان تر از پله های مارپیچ و یا مستقیم قبل بوده است .كه سابقاازاره ها داراي تزئينات نقاشي و پرده سازي نيز بوده است ولي متاسفانه درحال حاضر بجز در بعضي قسمتها بقيه ي نقاشي ها از بين رفته است .توضيح نحوهِ اجراي پله شاهي:اندك اندك كه عملكرد تشريفاتي ساختمان معين مي شود ، كافي نبودن بخشهاي خدمات و فضاهاي فرعي واضح ميگردد، آنچه كه ممكن بود براي يك نگهبان مساعد باشد حال ديگر نميتوانست براي يك مجموعه ساختماني كه شاه و اعيان و بزرگان در آن رفت و آمد داشتند كافي باشد ، اينجاست كه مسئله راه پله و دسترسي آن به طبقه تالار و مخصوصاً ايوان بزرگ كه كرسي خطابه نيز بشمار ميرفت عنوان مي شود ، چرا كه دو راه پله مدور موجود نامتناسب بنظر ميرسيد ؛ به همين منظور اولين پله الحاقي در قسمت جنوب ساختمان بصورت مستقيم و بدون وقفه به طبقه تالار ايجاد ميگردد،كه البته حتماً بخوبي پله هاي مدور نبوده و حتي ناراحت كننده نيز بودند ( آثار مزبور در اتاقهاي جنوبي همكف بر روي ديوار وجود دارد ) پس تصميم به تغييرو اصلاح آن با ايجاد پله هاي شاهي گرفته شد ، اين پله هاي توسط يك فضاي پوشيده از طبقه همكف شروع و پس از عبور از اتاقها و ايستگاهها به ايوان ستوندار منتهي مي شود.
طبقات شش گانه وتفکیک هرطبقه ازنظر معماری :طبقه اول ( همکف ) شامل سردراصلی کاخ که درمرحله دوم ساخت بنا به شکل کنونی تغییر نموده است دارای تزئینات نقاشی درطرفین وتزئینات کاشی هفت رنگ و یک کتیبه کاشی به خط نستعلیق با عبارت ( انا مدینه العلم وعلی بابها ) دربالای دراصلی می باشد. تزئینات نقاشی فضای گنبدی شکل ورودی ، ایوانها واتاقهای طرفین بصورت نقاشی وکُشته بری باطرحهای گل وبته درقالب اسلیمی وختائی واشکال پرندگان وشکارگاه درهم آمیخته شده است، نکته بسیار جالب وفنی دراین قسمت دقت وتوجه معمار وسازنده بنا درساخت گنبد بارعایت اندازه هاوتناسبات دقیق ریاضی باعث شده تا هم ازنظر سازه واستحکام به عنوان پایه های طبقات بالا وهم رعایت دقت درتناسبات باعث شده تا هرگاه دریکی از گوشه های این فضا قرار گرفته وکلمه ای راآهسته ادا کنیم فردی که درگوشه قرینه قرارگرفته بتواند صدای مورد نظررابصورت واضح بشنود که این امربدلیل انتقال صدانبوده است.درطرفین این فضااتاق ویاحجره هایی وجود دارد که بعنوان مرکزاداری وحکومتی ورسیدگی قضایی به مشکلات عموم ویا دیوان بیگی ومحل استقرار خدمه نگهبانان بوده است .
طبقه دوم : گنبد طبقه همکف با ۱۱ مترارتفاع دربرگیرنده اولین نیم طبقه ساختمان یا طبقه دوم می باشد .در طرفین این فضا اطاقها وراهروهایی بصورت قرینه وجود دارد. در ضلع شمالی این قسمت از ساختمان بخش سیستم آبرسانی و حوض ومنبع آب واقع شده است ؛ این قسمت اصلی ترین بخش سیستم آبرسانی حوض مسی ایوان ستون دار را تشکیل می دهد . طبقه سوم : ازدو قسمت ( الف ) ایوان ستوندار ( ب ) سالن شاه نشین و بارعام تشکیل شده است .الف ) ایوان ستوندار :پس ازعبورازپله های شاهی ( با ۴۵ پله ) وارد این قسمت ازطبقه سوم با ۱۸ ستون ( در۶ ردیف سه تائی) که هر ستون از یک تنه درخت چنار استفاده شده است و بتازگی ، برای استحکام بخشی بنا داخل ستونها آهن گذاری شده است .از قسمت ايوان مراسم ونمايشات برگزار شده درميدان مانند بازي چوگان ، سواركاري ، تيراندازي وسان رژه نظامي توسط شاه وميهمانانش ديده می شده است. در واقع اين قسمت محل ارتباط شاه با مردم بوده و مي توانسته حتي محل كرسي خطابه ودیدار شاه با مردم نيز باشد نماي ضلع شرقي ايوان بوسيله نقاشي هاي برجسته تزئيني و نقاشي هاي تصويری تزئين شده است كه نقاشي هاي تصويری در اثر مرور زمان آسيب ديده است . در قسمت شمالي ديواره ي ايوان كتيبه اي به خط نستعليق وجود دارد كه حكايت از مرمت و بازسازي نقاشيهاي اين قسمت در زمان شاه سلطان حسين آخرين پادشاه صفوي مي باشد.لايه هاي مشخص شده حاصل مطالعات و گمانه زني هاي هئيت ايتاليايي می باشد كه بصورت قابهاي مستطيل شكل درقسمت هاي مختلف ديوارها دیده می شودو حكايت از مرمت ها و بازسازي بنا و تغیراتی در نقاشيهاي كاخ طي حكومت پادشاهان صفوي پس از شاه عباس اول دارد. طبق مطالعات بعمل آمده پس از انجام تزئينات نقاشي احتمالا درزمان شاه عباس دوم زلزله ي بزرگي رخ داده كه باعث بوجود آمدن شكاف و تركهاي زيادي در ساختمان مي شود لذا درزمان شاه سليمان برروي نقاشي هاي ديواري تيشه كاري شده تا بااضافه نمودن یک لایه گچ جهت نقاشی مجدد آماده گردد؛ بدین نحو نقاشی ها دومرتبه بازسازی گردد .درمرکز ایوان حوضی مسی قرارگرفته است ، این حوض دارای کف پوشی از۷۹ قطعه مس می باشد که وزن وتعداد قطعات برروی قطعات به نحو زیرنوشته شده است ،۱- از ۲۴ پارچه بیست وچهارمن وپنجاه ۲- از ۱۳ پارچه پانزده من وسه چهار یک ، بیست وپنج۳- از ۲۷ پارچه هجده من۴- از ۱۵ پارچه بیست من وسه چهار یکدارای سه فواره سنگی دروسط حوض بوده که متاسفانه درحال حاضرتخریب شده است ، جهت تخلیه آب ازدریچه ای دریکی ازگوشه های حوض استفاده می شده است و جهت جلوگیری ازانتقال آب به فضای اطراف حوض برروی سنگ های مرمراطراف روزنه هایی برای تخلیه آب درنظر گرفته شده است .جهت جلوگیری از پوسیدگی وآسیب به ستون های مشرف به حوض ازپایه های سنگی جهت ستونهای چهارگوشه حوض استفاده شده است . توضيح سيستم آبرساني:با ايجاد ايوان ستوندار و مخصوصا حوض مركزي بر روي ايوان در طبقه ي تالار احتياج تامين آب حوض مسي ومخصوصا بكار انداختن سه فواره آن پيش مي آيد ، براي اين منظور يك سيستم آبرساني بسيار جالب و فني از نيم طبقه دوم در قسمت شمال بنا شروع مي گردد و سپس بوسيله يك شبكه ارتباطي بوسيله لوله هاي مسي و سفالي به طبقه سوم و سپس به طبقه چهارم با ايجاد حوضچه هاي سنگي ،جهت افزايش فشار آب فواره هاي حوض تكميل مي گردد .نحوه ي انتقال آب به حوض مسي بدين نحو مي باشد : آب از داخل يك چاه بالا كشيده مي شده است تا به منبع بزرگي كه در طبقه ي دوم برج قرار دارد انتقال يابد در اين ارتفاع از فشار زياد استفاده مي شده و آب به جريان مي افتاده است سپس از اينجا به بلند ترين قسمت منبع آب در طبقه ي چهارم فرستاده مي شده و از آنجا توسط يك لوله ي مسي به حوض بزرگ ايوان مي ريخته است اختلاف سطح موجود كه بين بلند ترين نقطه ي منبع آب و لوله ي فواره وجود دارد در حدود ۶ متر است و اين ارتفاع براي جهش آب از فواره هاي حوض كافي است . يك لوله ي مسي ديگر كه در اصل جهت زيرآب حوض به كار مي رفته وجود داشته كه جايش را بعدا يك راه آب تمبوشه اي(سفالی) مي گيرد . تحقيقات انجام شده به دلايل فني و فضاي كم وجود چرخ آب را مردود شناخته حتي حضور حيوانات را براي به كار انداختن دستگاه غير ممكن دانسته چرا كه وجود حيوانات در نزديكي محل شاه و ميهمانان عاليقدر ناراحتي هايي را به وجود مي آورده است .پس طبق مطالعات انجام شده نحوه ي انتقال آب ازطبقه دوم به بالا بدين شكل بوده كه آب به سادگي با پمپ زدن توسط يك سيستم مانند دم آهنگري با دو دهانه كه ابعاد نسبتا بزرگي داشته و به دريچه هايي مخصوص مجهز بوده به آساني توسط دو نفر به كار افتاده و سپس به بالا كشيده مي شده است . اين نوع دم هنوز دربعضی ازکارگاههای آهنگري به كار برده مي شود .اين دستگاه داراي ابعاد بيشتر از يك متر نبوده بنابراين به راحتي در يكي از نيم طبقه هاي ساختمان قرار مي گرفته ، ودر زمان لازم وهنگام برگزاري جشنهاومراسم به كار مي افتاده است .سقف فضای ایوان را قطعات چوب در غالب هنر گره چینی چوب بارنگ آمیزی قطعات چوب پوشانده است .این قطعات چوب با اشکال منظم هندسی بدون استفاده از چسب و میخ بشکل پازل درهم گره خورده اند به همین دلیل به گره چینی موسوم می باشد .ب- سالن مرکزی طبقه سوم: پس از ايوان كوچك با دو تابلوي مينياتور وارد سالن مركزي اين طبقه كه داراي در و پنجره چوبي گره چيني است مي شويم اين سالن بعنوان بارگاه و تختگاه براي ملاقاتهاي رسمي و تاج گذاري و سلام شاهنشاهي مورد استفاده واقع مي شده است كه داراي فضائي با سقف مرتفع با ارتفاع حدود ۹متر بصورت دوبلكس است. اطاقهاي طرفين سالن محل استقرار خدم و حشم و افراد درجه دوم ميباشد واز پنجره هاي مثلثي بالا مراسم برگزار شده در طبقه سوم توسط محارم سلطنتي ديده مي شده است.تزئینات نقاشی کاخ عالیقاپو : نقاشیهای این کاخ بدو دسته نقاشیهای تزئینی و نقاشیهای تصویری تقسیم می گردد.الف - نقاشیهای تزئینی :شامل نقوش گل و بته و خطوط اسلیمی و ختائی و شکارگاه شامل حیوانات و پرندگان بصورت نقاشی برجسته در غالب لایه چینی و کُشته بری می باشد که بوسیله ترکیبات و رنگهای معدنی مثل آب طلا جلا داده می شده اند .ب – نقاشی های تصویری: شامل مینیاتورهای بسیار زیبا به سبک نقاشی مینیاتورهای استاد رضا عباسی نقاش برجسته عصرصفوی و شاگردان استاد با همان سبک نقاشی و یا نقاشیهائی به سبک اروپائی با لباس و هئیت اروپائی كه توسط سیاحان و سفرا و یا وابستگان آنان در دربار صفویه مخصوصا شاه سلیمان از جانشینان شاه عباس ترسیم شده است . تمام تزئینات نقاشی طبقات اول ،دوم ، چهارم و پنجم فقط بوسیله نقاشی های لایه چینی و کُشته بری آراسته شده است در حالیکه طبقات سوم و ششم دارای نقاشی های مینياتور تصویری ایرانی و اروپائی نیز می باشد .طبقه چهارم :اين طبقه دو راه ورود وخروج در پله هاي مارپيچ شمال غربي و جنوب غربي داشته است كه درحال حاضر فقط از پله هاي مارپيچ شمال غربي مي توان وارد اين طبقه شد . در ابتدا يك دالان يا فضاي كوچك پس از پله هاي مار پيچ قرار دارد سپس دو اتاق تو در تو و يك اتاق جانبي و ايواني كوچك در ضلع شمالي طبقه وجود دارد بوسيله يك دالان قسمت شمالي به جنوبي طبقه با شكل معماري همسان متصل مي شود . تزئينات نقاشي اين طبقه بصورت گل و بته ،شكارگاه و اسليمي و ختائي ودر غالب كشته بري مي باشند .طبقه پنجم: پس از عبور از پله هاي مارپيچ بطرف بالا پس از طي ۱۱ پله به يك ديوار مسدود شده مي رسيم كه در واقع ورودي هاي نيم طبقه پنجم مي باشد كه درزمان پهلوي مسدود شده در حال حاضر ورود به اين طبقه را محدود نموده است. اين طبقه مي توانسته به عنوان مكاني مناسب جهت استراحت موقت شاه وميهمانان واقع گردد. تزئينات اين طبقه همانند طبقه چهارم از نوع تزئيني و كُشته بري مي باشد اين نيم طبقه تشكيل شده از پنج اتاق كوچك تودر تو كه از هرطرف كه وارد اين طبقه شويم در ابتدا وارد يك اتاق با تزئينات نقاشي كشته بري وپس از عبور ازاين فضا وارد يك دالان كه به سه اتاق تودراست منتهي مي شود . اين اتاقها نيز داراي تزئينات نقاشي گل بته و حيوانات و پرندگان در غالب كُشته بري مي باشد .اين طبقه در قسمت شمالي و جنوبي فاقد در و پنجره مي باشد ولي اتاقهاي انتهايي در جبهه شرقي(بسمت ايوان ستون دار) بوسيله دو دالان كوچك كه داراي پنجره نبر بوده است كه نور اين طبقه را تامين مي كرده است ولي در هنگام تعويض و بازسازي سقف دو پوش ايوان مسدود شده اند .طبقه ششم تالارموسیقی: پس از عبور از ادامه پله ها وارد آخرين طبقه بنا موسوم به سالن يا تالار موسيقي مي شويم اين مكان تشكيل شده از يك سالن مركزي بشكل چليپا با دو سالن جانبي كوچكتر بعلاوه چند اتاق با فضا هاي متفاوت در گوشه ها كه از نظر سازه و معماري به كلي با قسمتهاي ديگر ساختمان متفاوت ميباشد . تزئينات در اين فضا به دو بخش نقاشي و گچبري از نوع تنگبري تقسيم مي شود،تمام ديوارها تا قبل از سقف بوسيله نقاشيهاي تصويري وپرده سازي و نقاشي تزئيني از نوع لايه چيني مي باشد و سقف و ديواره نيز مزين به تزئينات گچبري در غالب اشكال متفاوت كه حدود ۲۰ نوع مختلف را در بر مي گیرد اين اشكال مجوف(توخالي) كه طرح آنها اغلب از اشكال نيم رخ ظروف و چيني الهام گرفته شده است و بر روي آنها نيزنقاشي برجسته لايه چيني وجود دارد تزئينات اين طبقه را متمايز و منحصر به فرد كرده است. اين نوع گچ بري در عمارت مجاور مقبره شيخ صفي الدين اردبيلي موسوم به چيني خانه نيز حدود سه دهه قبل از ساخت اين بنا اما با كيفيتي ضعيف تر ومشابه آن در اتاقهاي سر در قيصريه طبقه دوم وهشت بهشت و بعضي از منازل عصر صفوي يافت مي شود اما آنچه اهميت دارد اينست كه به خاطر بوجود آمدن يك محيط خاص و ايجاد احجام توخالي اندكي در فركانس اصوات موسيقي تفاوت حاصل مي گردد پس اصوات با كيفيت بسيار عالي به گوش مي رسد و به خاطر عدم برگشت صدا در اين محيط صوت ايجاد شده به همان صورت توليد شده بشكل بسيار طبيعي و شفاف به گوش خواهد رسيد ولي اين مطلب بيان كننده اين موضوع نيست كه اين قسمت از بنا فقط بعنوان سالن اجرا موسيقي ايجاد شده است . ولي بايد توجه داشت كه درهيچ بناي ديگري ظرافت وتنوع اين نوع گچبري به اين حد نمي رسد چنانچه مكان منحصر به فردي در كل جهان ايجاد كرده است ، قابل به ذكر است كه اين نوع هنر گچبري يك سبك خاص تزئيني براي اين عصر بوده است و درهربنا باتوجه به نوع كاربري همان مكان ، كاربرد پيدا مي نموده است، مثلادرچيني خانه مقبره ي شيخ صفي الدين بعنوان مكاني جهت قرار دادن اشياء وظروف چيني بوده است ويا همين طور دراتاقهاي طبقه دوم سردرقيصريه ويا هشت بهشت وحتي درطبقه ششم كاخ عالي قاپو نيز برخلاف تصور عموم كه اينها صرفا جهت آكوسيتيك نمودن فضا بوده ومكاني براي قرار دادن اشياء وظروف نبوده غير ممكن به نظر مي رسد چرا كه حجم ايجاد شده دقيقا شكل همان ظروف وبا همان ابعاد مي باشد .پس مي توانسته دراين مكانها اشياء وظروفي قرارداده شود چراكه ظروف قرار داده شده هم از نظر ظرافت وجنس شكستني تر و بااهميت تر ازقطعات گچ بوده است وهم بر زيبائي محيط افزوده مي شده ،در ضمن هنگام قراردادن اشياء دقت لازم مي شده تا آسيبي به گچ بري ها وارد نيايد و در صورت قرار گيري قطعات چيني و اشياء هيچ تغييري در فركانس بوجود نمي آمده است و باز هم بدليل غير همسطح بودن محيط طبيعتا اگر صدايي ايجاد مي شده است بدون تشديد ورزونانس باهمان كيفيت بگوش ميرسيده است . نتيجه گيري: اين نوع گچ بري يك سبك گچبري جهت تزئينات هر چه بيشتر بنا بوده وساخت آن در اين دوره مرسوم بوده و تقريبا درتمام بناهاي اين دوره بكار مي رفته است و نام گذاري آن در عوام با توجه به كاربرد آن وسليقه اي بوده است
عاليقاپو بنايِ مقدس یکی از باشکوهترین بناهایی که پس ازانتقال پایتخت از قزوین به اصفهان توسط شاه عباس اول بین سالهای ۱۰۰۰تا۱۰۰۶ ه. ق شروع بساخت شد عمارتِ مقدس عالیقاپومی باشد.این بنای عظیم همانند سایر بناهای میدان نقش جهان ( مسجد شیخ لطف الله ،مسجد جامع عباسی و سردر نقاره خانه یا قیصریه) بدستور شاه عباس اول همچون عضوی از طرح کلی میدان بعنوان مقرر حکومتی و دولتخانه سلطنتی شروع بساخت شد که برای ساختمان اولیه هیچ گونه بنا ویا حتی باقیمانده ویا بخشی از آن مورد استفاده واقع نشده و مراحل ساخت در زمان جانشینان شاه عباس اول طی هفتاد تا صد سال بطول انجامیده است. این بنا بلندترین ساختمان قابل سکونتِ تاچند دهه اخیر در شهر و ارزشمندترین میراث گرانبهای عصر شکوفایی هنر و معماری در دوره صفوی می باشد که هنوز از فرازبام آن چشم انداز شهر قابل رویت می باشد. وجه تسمیه :قاپی یا قاپو در زبان ترکی بمعنی در، درگاه ؛ ورودی و عالی بمعنی بزرگ و باشکوه می باشد .اعتقاد برآنست که درِ چوبی کاخ یکی ازدرهای مَلجا و مرقد مطهر حضرت علی (ع) در نجف بوده که به جهت تیمم و تبرک به این مکان انتقال یافته تا این درگاه ، ورودیِ بابرکتی جهت مجموعه بناها و کاخهای سلطنتیِ خاندان صفوی باشد ؛ حتی اگربرای پایتخت حکومت عثمانی (رقیب غیر قابل انکار صفوی) در استانبول بنایی بنام باب عالی وجود داشته باشد ، باز هم عالی قاپو بنایی مقدس ازجنسی دیگر است . كاوشهاي باستان شناسي هيئت ايتاليايي سازمان ايزمئو ( تحت نظارت يونسكو ) زمان ساخت : طبق آخرين مطالعات و حفاريهاو گمانه زني هاي هئيت باستان شناسي ايزمئو ايتاليا تحت سرپرستي آقاي گالديري در دوره پهلوي بنای عالیقاپو شالوده كاملاً صفوي داشته و تصور اينكه اين بنایاقسمتی ازآن مربوط به قبل از اين دوره مثلا دوره تيموري بوده را كلاً مردود مي شمارد .وطبق شواهد و قرائن موجود ثابت مي نمايد ، جرزهاي خشت خام موجود در بعضي از قسمتهاي بنا بخصوص در ضلع جنوب غربي ساختمان مربوط به دوره صفوي و از بقاياي ديوارو يا حصار اوليه ي دورميدان مي باشد وساختمان عاليقاپو همچون عضوي از طرح ميدان به خواسته شاه عباس اول بوده است . شکل ظاهری بنا : بنا درحال حاضر بصورت یک ساختمان ۶ طبقه با احتساب همکف بعنوان اولین طبقه با ۳۶ مترارتفاع می باشد که بدلیل الحاقات مختلف بنا درطول مدت زمان ساخت از هرجهت دارای نمای مختلف می باشد . بطوري كه بعلت پيش زدگي ايوان از جلو داراي نماي ۲ طبقه و بخاطر اينكه نيم طبقه دوم ( طبقه پنجم) با استفاده ازشكل ساختمان درميان اجزاي ساختمان بدست آمده واين باعث شده تا وجود اين نيم طبقه بر روي نماي بنا منعكس نشود، پس ازپشت بنا نماي ۵ طبقه و بدليل وجود منبع آب در شمال و راه پله ي الحاقي در جنوب از دوسوي بنا نماي چهار طبقه دارد .
مراحل ساخت :مرحله اول :در اين مرحله بناي عاليقاپو به منظور ورودي كاخهاي سلطنتي و همزمان با عمليات ساخت مجموعه كاخها بوده است .منظور از كاخهادر واقع بناهايي شامل ساختمانها و عماراتي است كه در ميان باغهاي سرسبزِ محصور، واقع شده بوده است كه فقط مختص شاه و درباريان به منظور انجام امور تشريفاتي ،اداري ، قضايي، باريابي، بعلاوه داراي فضايي جهت زندگي سلطان، دستگاه مطبخ،اصطبل شاهي، محل افراد نگهبان،درمانگاه سلطنتي و … بوده است پس اين مجموعه عظيم حتماً بايستي داراي يك ورودي متناسب ودر خور آنهم در چارچوب شهر جديدي كه مدِ نظر براي پايتخت است باشد. ساختمان اوليه بنا ي عاليقاپو در ابتدا بصورت يك مكعب مستطيل بزرگ با ابعاد تقريبي ۲۰ در ۱۹وارتفاع ۱۳مترساخته شده که از داخل دارای دو طبقه بوده است بطوری که تا ارتفاع۵۰/۶متر هیچگونه پنجره ای به بیرون نداشته است .در اين مرحله ارتفاع ساختمان بازار ۴۰/۶ بوده است ، يعني آنكه در اين زمان بازار تنها دريك طبقه بوده و مغازه هاي واقعي در انتهاي هردهانه قرار داشته است ، در حاليكه قسمت جلو تماماً بطرف ميدان باز بوده و از اندازه فعلي كوچكتر بوده تا بعنوان رواق براي عرضه اشياء تجاري استفاده شود. مرحله دوم: مرحله گسترش در اين مرحله با ايجاد تغييرات در ساختمان اطراف ميدان نیاز تغییراتی نیزدربنا احساس می گردد که باعث می شود با گسترش طاق نماهاي اوليه به داخل ميدان و افزودن يك طبقه به آن، بطوري كه در طبقه فوقاني يك رديف ايوان به طرف ميدان ايجاد كه باعث وقار وشكل خاص به ميدان مي شود. در اصل در اين مرحله طاق نماي اطراف ميدان دوطبقه مي گرددواين زمينه را براي تغييراتي ديگردر ساختمان عاليقاپو فراهم مي آورد؛ در اين مرحله بنا ازيك ورودي ساده به يك بناي تشريفاتي با نمايي بطرف ميدان تبديل می گردد .جائي كه ميهمانان شاه در آن پذيرائي مي شدندواز آنجا به راحتي به تماشاي رژه سربازان و مسابقات اجرا شده در ميدان می پرداختند. مرحله سوم:( طبقه آخر) در مرحله سوم الحاقاتي برآن افزوده شد تا كاخ ورودي به برجي كه بتواند براي زمانهاي كوتاه از دربار پذيرايي كند تبديل شود و سپس طبقه آخر اضافه گرديد تا شالوده بنا مورد نظر استوار گردد. اين طبقه كاملاً از نظر سازه با طبقات پائين متفاوت مي باشد بطوري كه سقف بوسيله قطعات گچ در غالب استلاگميت (مقرنس) بصورت اشكال نيم رخ بطري و ظروف گلدان وگلابدان تزئينات اين طبقه را در برمي گيردكه عملكردي كاملاً خاص داشته است. در اين مرحله بنا كاربردي متفاوت با قبل پيدامی نمايد. مرحله چهارم :( پيش آمدگي به طرف شرق) در اين مرحله نياز به يكسري تغييرات ديگر در بنا احساس مي گردد پس بنايك پيش زدگي به سمت ميدان پيدا مي نمايد، عملكرد ايوان يا غرفه شاهي كه با ايجاد اولين طبقه الحاقي بوجود آمده بود . با گذشت زمان و غني تر شدن ظاهر نمايشي ميدان وتمركز يافتن آن حالا ديگر كافي بنظر نمي رسد ميدان كه تنها از چادرهاي بازرگانان اشغال شده بود گاهي نيز عملكرد ميدان مشق سربازان را پيدا مي كرد غرفه ايكه با ايوان وسالن پذيرائي طبقه سوم ايجاد شده بود(مراحل قبل) حال ديگر كافي بنظر نمي رسيد ، علاوه برآن براي تماشاي صف آرائي سربازان وبازي چوگان اين غرفه خيلي در عقب قرار داشت. پس تصميم گرفته شد حجمي ديگر در مقابل بنا،درداخل ميدان ساخته گردد حجمي كه از راسته بازار جلوتر باشد (حدود ۷ متر) و بعلاوه بر وسعت ورودي بناا فزوده گردد تا در خور ميهمانان و سفيران و شخصيتهاي عاليرتبه هنگام جشنها باشد. مرحله پنجم :(مرحله نهايي)در اين مرحله با اضافات انجام شده بنا به نحوِ دلخواه تكميل مي گرددكه عبارتست از اضافه نمودن هجده ستون به ايوان و سقف چوبي بر روي فضاي ايجاد شده و سپس ايجاد سيستم آبرساني به طبقات مخصوصاً حوض مسي ايوان و همين طور راه ارتباطي به اين قسمت با ايجاد راه پله سلطنتي( شاهي) مي باشد ، تا بنا به بهترين شكل نياز دربار را برآورده نمايد .
پله ها : ساختمان عاليقاپو داراي سه دستگاه راه پله مي باشد كه دو دستگاه از آن در ضلع شمال غربي و جنوب غربي بنا بصورت قرينه و بشكل مارپيچ ساخته شده است كه از طبقه همكف تا روي بام ساختمان ۱۱۴ پله وتا طبقه آخر يعني سالن موسيقي ۹۴ پله دارد. ارتفاع پله ها از ۲۲ سانتيمترشروع و در بعضي جاها تا ۳۲ سانتيمتر نيز افزايش يافته است و عرض داخلي اين دستگاه پله ها از يك متر آغاز مي شود ودر طبقه آخر به ۸۵ سانتيمتر كاهش مي يابد . اصولا ساخت پله هاي مارپيچ از نظر سازه معماري در بالا بردن استحكام و ايستايي ساختمان موثر مي باشدكه اين نياز تا حدودي مرتفع گرديده است و بدليل اختصاص وسعت كمتري براي ساخت پله هاي مارپيچ در بنا هاي مرتفع مثمر ثمرتر واقع مي باشند كه اين امر با مرتفع ساختن پله هاي اين كاخ نيز مشهود است. اين نوع پله مي توانسته مورد استفاده خدمه و نگهبانان و سربازان واقع گرديده تا بتوان در اسرع وقت از طبقه همكف به طبقات ديگر ساختمان راه يافت فقط از اين پله ها مي توان از پشت ساختمان به تمام طبقات دسترسي پيدا كرد . بدين منظور درهر طبقه اين امر توسط يك بالكن احداثي امكان پذير مي باشد .نوع دوم پله كه به پله شاهي يا سلطنتي موسوم است نيز از طبقه اول شروع وتا طبقه سوم يعني ايوان ستون دار ادامه مي يابد. اين نوع پله ها كه بعدا با تغييراتي در مرحله پنجم ساخت به شكل الاني درآمده است ، عبارت است از چند پله با كف پوش كاشيكاري كه از يك اطاق نسبتا وسيع در طبقه اول(همكف سمت چپ ضلع جنوب غربي بنا ) آغاز شده و پس از طي اين پله ها كه عرض آن ۴/۱ متر و ارتفاع ۲۶ سانتيمتر است به يك فضاي پاگردو يا اتاق مي رسد كه اين فضا بعنوان ايستگاه ؛ پاگردويا اتاق انتظار مورد استفاده افرادي كه قصد ملاقات با شاه را داشته اند مي شده است كه این فضاها داراي وسعتي حدود ۲۶ متر مربع، با يك بخاري ديواري يا شومينه مي باشداستفاده از این پله ها به مراتب آسان تر از پله های مارپیچ و یا مستقیم قبل بوده است .كه سابقاازاره ها داراي تزئينات نقاشي و پرده سازي نيز بوده است ولي متاسفانه درحال حاضر بجز در بعضي قسمتها بقيه ي نقاشي ها از بين رفته است .توضيح نحوهِ اجراي پله شاهي:اندك اندك كه عملكرد تشريفاتي ساختمان معين مي شود ، كافي نبودن بخشهاي خدمات و فضاهاي فرعي واضح ميگردد، آنچه كه ممكن بود براي يك نگهبان مساعد باشد حال ديگر نميتوانست براي يك مجموعه ساختماني كه شاه و اعيان و بزرگان در آن رفت و آمد داشتند كافي باشد ، اينجاست كه مسئله راه پله و دسترسي آن به طبقه تالار و مخصوصاً ايوان بزرگ كه كرسي خطابه نيز بشمار ميرفت عنوان مي شود ، چرا كه دو راه پله مدور موجود نامتناسب بنظر ميرسيد ؛ به همين منظور اولين پله الحاقي در قسمت جنوب ساختمان بصورت مستقيم و بدون وقفه به طبقه تالار ايجاد ميگردد،كه البته حتماً بخوبي پله هاي مدور نبوده و حتي ناراحت كننده نيز بودند ( آثار مزبور در اتاقهاي جنوبي همكف بر روي ديوار وجود دارد ) پس تصميم به تغييرو اصلاح آن با ايجاد پله هاي شاهي گرفته شد ، اين پله هاي توسط يك فضاي پوشيده از طبقه همكف شروع و پس از عبور از اتاقها و ايستگاهها به ايوان ستوندار منتهي مي شود.
طبقات شش گانه وتفکیک هرطبقه ازنظر معماری :طبقه اول ( همکف ) شامل سردراصلی کاخ که درمرحله دوم ساخت بنا به شکل کنونی تغییر نموده است دارای تزئینات نقاشی درطرفین وتزئینات کاشی هفت رنگ و یک کتیبه کاشی به خط نستعلیق با عبارت ( انا مدینه العلم وعلی بابها ) دربالای دراصلی می باشد. تزئینات نقاشی فضای گنبدی شکل ورودی ، ایوانها واتاقهای طرفین بصورت نقاشی وکُشته بری باطرحهای گل وبته درقالب اسلیمی وختائی واشکال پرندگان وشکارگاه درهم آمیخته شده است، نکته بسیار جالب وفنی دراین قسمت دقت وتوجه معمار وسازنده بنا درساخت گنبد بارعایت اندازه هاوتناسبات دقیق ریاضی باعث شده تا هم ازنظر سازه واستحکام به عنوان پایه های طبقات بالا وهم رعایت دقت درتناسبات باعث شده تا هرگاه دریکی از گوشه های این فضا قرار گرفته وکلمه ای راآهسته ادا کنیم فردی که درگوشه قرینه قرارگرفته بتواند صدای مورد نظررابصورت واضح بشنود که این امربدلیل انتقال صدانبوده است.درطرفین این فضااتاق ویاحجره هایی وجود دارد که بعنوان مرکزاداری وحکومتی ورسیدگی قضایی به مشکلات عموم ویا دیوان بیگی ومحل استقرار خدمه نگهبانان بوده است .
طبقه دوم : گنبد طبقه همکف با ۱۱ مترارتفاع دربرگیرنده اولین نیم طبقه ساختمان یا طبقه دوم می باشد .در طرفین این فضا اطاقها وراهروهایی بصورت قرینه وجود دارد. در ضلع شمالی این قسمت از ساختمان بخش سیستم آبرسانی و حوض ومنبع آب واقع شده است ؛ این قسمت اصلی ترین بخش سیستم آبرسانی حوض مسی ایوان ستون دار را تشکیل می دهد . طبقه سوم : ازدو قسمت ( الف ) ایوان ستوندار ( ب ) سالن شاه نشین و بارعام تشکیل شده است .الف ) ایوان ستوندار :پس ازعبورازپله های شاهی ( با ۴۵ پله ) وارد این قسمت ازطبقه سوم با ۱۸ ستون ( در۶ ردیف سه تائی) که هر ستون از یک تنه درخت چنار استفاده شده است و بتازگی ، برای استحکام بخشی بنا داخل ستونها آهن گذاری شده است .از قسمت ايوان مراسم ونمايشات برگزار شده درميدان مانند بازي چوگان ، سواركاري ، تيراندازي وسان رژه نظامي توسط شاه وميهمانانش ديده می شده است. در واقع اين قسمت محل ارتباط شاه با مردم بوده و مي توانسته حتي محل كرسي خطابه ودیدار شاه با مردم نيز باشد نماي ضلع شرقي ايوان بوسيله نقاشي هاي برجسته تزئيني و نقاشي هاي تصويری تزئين شده است كه نقاشي هاي تصويری در اثر مرور زمان آسيب ديده است . در قسمت شمالي ديواره ي ايوان كتيبه اي به خط نستعليق وجود دارد كه حكايت از مرمت و بازسازي نقاشيهاي اين قسمت در زمان شاه سلطان حسين آخرين پادشاه صفوي مي باشد.لايه هاي مشخص شده حاصل مطالعات و گمانه زني هاي هئيت ايتاليايي می باشد كه بصورت قابهاي مستطيل شكل درقسمت هاي مختلف ديوارها دیده می شودو حكايت از مرمت ها و بازسازي بنا و تغیراتی در نقاشيهاي كاخ طي حكومت پادشاهان صفوي پس از شاه عباس اول دارد. طبق مطالعات بعمل آمده پس از انجام تزئينات نقاشي احتمالا درزمان شاه عباس دوم زلزله ي بزرگي رخ داده كه باعث بوجود آمدن شكاف و تركهاي زيادي در ساختمان مي شود لذا درزمان شاه سليمان برروي نقاشي هاي ديواري تيشه كاري شده تا بااضافه نمودن یک لایه گچ جهت نقاشی مجدد آماده گردد؛ بدین نحو نقاشی ها دومرتبه بازسازی گردد .درمرکز ایوان حوضی مسی قرارگرفته است ، این حوض دارای کف پوشی از۷۹ قطعه مس می باشد که وزن وتعداد قطعات برروی قطعات به نحو زیرنوشته شده است ،۱- از ۲۴ پارچه بیست وچهارمن وپنجاه ۲- از ۱۳ پارچه پانزده من وسه چهار یک ، بیست وپنج۳- از ۲۷ پارچه هجده من۴- از ۱۵ پارچه بیست من وسه چهار یکدارای سه فواره سنگی دروسط حوض بوده که متاسفانه درحال حاضرتخریب شده است ، جهت تخلیه آب ازدریچه ای دریکی ازگوشه های حوض استفاده می شده است و جهت جلوگیری ازانتقال آب به فضای اطراف حوض برروی سنگ های مرمراطراف روزنه هایی برای تخلیه آب درنظر گرفته شده است .جهت جلوگیری از پوسیدگی وآسیب به ستون های مشرف به حوض ازپایه های سنگی جهت ستونهای چهارگوشه حوض استفاده شده است . توضيح سيستم آبرساني:با ايجاد ايوان ستوندار و مخصوصا حوض مركزي بر روي ايوان در طبقه ي تالار احتياج تامين آب حوض مسي ومخصوصا بكار انداختن سه فواره آن پيش مي آيد ، براي اين منظور يك سيستم آبرساني بسيار جالب و فني از نيم طبقه دوم در قسمت شمال بنا شروع مي گردد و سپس بوسيله يك شبكه ارتباطي بوسيله لوله هاي مسي و سفالي به طبقه سوم و سپس به طبقه چهارم با ايجاد حوضچه هاي سنگي ،جهت افزايش فشار آب فواره هاي حوض تكميل مي گردد .نحوه ي انتقال آب به حوض مسي بدين نحو مي باشد : آب از داخل يك چاه بالا كشيده مي شده است تا به منبع بزرگي كه در طبقه ي دوم برج قرار دارد انتقال يابد در اين ارتفاع از فشار زياد استفاده مي شده و آب به جريان مي افتاده است سپس از اينجا به بلند ترين قسمت منبع آب در طبقه ي چهارم فرستاده مي شده و از آنجا توسط يك لوله ي مسي به حوض بزرگ ايوان مي ريخته است اختلاف سطح موجود كه بين بلند ترين نقطه ي منبع آب و لوله ي فواره وجود دارد در حدود ۶ متر است و اين ارتفاع براي جهش آب از فواره هاي حوض كافي است . يك لوله ي مسي ديگر كه در اصل جهت زيرآب حوض به كار مي رفته وجود داشته كه جايش را بعدا يك راه آب تمبوشه اي(سفالی) مي گيرد . تحقيقات انجام شده به دلايل فني و فضاي كم وجود چرخ آب را مردود شناخته حتي حضور حيوانات را براي به كار انداختن دستگاه غير ممكن دانسته چرا كه وجود حيوانات در نزديكي محل شاه و ميهمانان عاليقدر ناراحتي هايي را به وجود مي آورده است .پس طبق مطالعات انجام شده نحوه ي انتقال آب ازطبقه دوم به بالا بدين شكل بوده كه آب به سادگي با پمپ زدن توسط يك سيستم مانند دم آهنگري با دو دهانه كه ابعاد نسبتا بزرگي داشته و به دريچه هايي مخصوص مجهز بوده به آساني توسط دو نفر به كار افتاده و سپس به بالا كشيده مي شده است . اين نوع دم هنوز دربعضی ازکارگاههای آهنگري به كار برده مي شود .اين دستگاه داراي ابعاد بيشتر از يك متر نبوده بنابراين به راحتي در يكي از نيم طبقه هاي ساختمان قرار مي گرفته ، ودر زمان لازم وهنگام برگزاري جشنهاومراسم به كار مي افتاده است .سقف فضای ایوان را قطعات چوب در غالب هنر گره چینی چوب بارنگ آمیزی قطعات چوب پوشانده است .این قطعات چوب با اشکال منظم هندسی بدون استفاده از چسب و میخ بشکل پازل درهم گره خورده اند به همین دلیل به گره چینی موسوم می باشد .ب- سالن مرکزی طبقه سوم: پس از ايوان كوچك با دو تابلوي مينياتور وارد سالن مركزي اين طبقه كه داراي در و پنجره چوبي گره چيني است مي شويم اين سالن بعنوان بارگاه و تختگاه براي ملاقاتهاي رسمي و تاج گذاري و سلام شاهنشاهي مورد استفاده واقع مي شده است كه داراي فضائي با سقف مرتفع با ارتفاع حدود ۹متر بصورت دوبلكس است. اطاقهاي طرفين سالن محل استقرار خدم و حشم و افراد درجه دوم ميباشد واز پنجره هاي مثلثي بالا مراسم برگزار شده در طبقه سوم توسط محارم سلطنتي ديده مي شده است.تزئینات نقاشی کاخ عالیقاپو : نقاشیهای این کاخ بدو دسته نقاشیهای تزئینی و نقاشیهای تصویری تقسیم می گردد.الف - نقاشیهای تزئینی :شامل نقوش گل و بته و خطوط اسلیمی و ختائی و شکارگاه شامل حیوانات و پرندگان بصورت نقاشی برجسته در غالب لایه چینی و کُشته بری می باشد که بوسیله ترکیبات و رنگهای معدنی مثل آب طلا جلا داده می شده اند .ب – نقاشی های تصویری: شامل مینیاتورهای بسیار زیبا به سبک نقاشی مینیاتورهای استاد رضا عباسی نقاش برجسته عصرصفوی و شاگردان استاد با همان سبک نقاشی و یا نقاشیهائی به سبک اروپائی با لباس و هئیت اروپائی كه توسط سیاحان و سفرا و یا وابستگان آنان در دربار صفویه مخصوصا شاه سلیمان از جانشینان شاه عباس ترسیم شده است . تمام تزئینات نقاشی طبقات اول ،دوم ، چهارم و پنجم فقط بوسیله نقاشی های لایه چینی و کُشته بری آراسته شده است در حالیکه طبقات سوم و ششم دارای نقاشی های مینياتور تصویری ایرانی و اروپائی نیز می باشد .طبقه چهارم :اين طبقه دو راه ورود وخروج در پله هاي مارپيچ شمال غربي و جنوب غربي داشته است كه درحال حاضر فقط از پله هاي مارپيچ شمال غربي مي توان وارد اين طبقه شد . در ابتدا يك دالان يا فضاي كوچك پس از پله هاي مار پيچ قرار دارد سپس دو اتاق تو در تو و يك اتاق جانبي و ايواني كوچك در ضلع شمالي طبقه وجود دارد بوسيله يك دالان قسمت شمالي به جنوبي طبقه با شكل معماري همسان متصل مي شود . تزئينات نقاشي اين طبقه بصورت گل و بته ،شكارگاه و اسليمي و ختائي ودر غالب كشته بري مي باشند .طبقه پنجم: پس از عبور از پله هاي مارپيچ بطرف بالا پس از طي ۱۱ پله به يك ديوار مسدود شده مي رسيم كه در واقع ورودي هاي نيم طبقه پنجم مي باشد كه درزمان پهلوي مسدود شده در حال حاضر ورود به اين طبقه را محدود نموده است. اين طبقه مي توانسته به عنوان مكاني مناسب جهت استراحت موقت شاه وميهمانان واقع گردد. تزئينات اين طبقه همانند طبقه چهارم از نوع تزئيني و كُشته بري مي باشد اين نيم طبقه تشكيل شده از پنج اتاق كوچك تودر تو كه از هرطرف كه وارد اين طبقه شويم در ابتدا وارد يك اتاق با تزئينات نقاشي كشته بري وپس از عبور ازاين فضا وارد يك دالان كه به سه اتاق تودراست منتهي مي شود . اين اتاقها نيز داراي تزئينات نقاشي گل بته و حيوانات و پرندگان در غالب كُشته بري مي باشد .اين طبقه در قسمت شمالي و جنوبي فاقد در و پنجره مي باشد ولي اتاقهاي انتهايي در جبهه شرقي(بسمت ايوان ستون دار) بوسيله دو دالان كوچك كه داراي پنجره نبر بوده است كه نور اين طبقه را تامين مي كرده است ولي در هنگام تعويض و بازسازي سقف دو پوش ايوان مسدود شده اند .طبقه ششم تالارموسیقی: پس از عبور از ادامه پله ها وارد آخرين طبقه بنا موسوم به سالن يا تالار موسيقي مي شويم اين مكان تشكيل شده از يك سالن مركزي بشكل چليپا با دو سالن جانبي كوچكتر بعلاوه چند اتاق با فضا هاي متفاوت در گوشه ها كه از نظر سازه و معماري به كلي با قسمتهاي ديگر ساختمان متفاوت ميباشد . تزئينات در اين فضا به دو بخش نقاشي و گچبري از نوع تنگبري تقسيم مي شود،تمام ديوارها تا قبل از سقف بوسيله نقاشيهاي تصويري وپرده سازي و نقاشي تزئيني از نوع لايه چيني مي باشد و سقف و ديواره نيز مزين به تزئينات گچبري در غالب اشكال متفاوت كه حدود ۲۰ نوع مختلف را در بر مي گیرد اين اشكال مجوف(توخالي) كه طرح آنها اغلب از اشكال نيم رخ ظروف و چيني الهام گرفته شده است و بر روي آنها نيزنقاشي برجسته لايه چيني وجود دارد تزئينات اين طبقه را متمايز و منحصر به فرد كرده است. اين نوع گچ بري در عمارت مجاور مقبره شيخ صفي الدين اردبيلي موسوم به چيني خانه نيز حدود سه دهه قبل از ساخت اين بنا اما با كيفيتي ضعيف تر ومشابه آن در اتاقهاي سر در قيصريه طبقه دوم وهشت بهشت و بعضي از منازل عصر صفوي يافت مي شود اما آنچه اهميت دارد اينست كه به خاطر بوجود آمدن يك محيط خاص و ايجاد احجام توخالي اندكي در فركانس اصوات موسيقي تفاوت حاصل مي گردد پس اصوات با كيفيت بسيار عالي به گوش مي رسد و به خاطر عدم برگشت صدا در اين محيط صوت ايجاد شده به همان صورت توليد شده بشكل بسيار طبيعي و شفاف به گوش خواهد رسيد ولي اين مطلب بيان كننده اين موضوع نيست كه اين قسمت از بنا فقط بعنوان سالن اجرا موسيقي ايجاد شده است . ولي بايد توجه داشت كه درهيچ بناي ديگري ظرافت وتنوع اين نوع گچبري به اين حد نمي رسد چنانچه مكان منحصر به فردي در كل جهان ايجاد كرده است ، قابل به ذكر است كه اين نوع هنر گچبري يك سبك خاص تزئيني براي اين عصر بوده است و درهربنا باتوجه به نوع كاربري همان مكان ، كاربرد پيدا مي نموده است، مثلادرچيني خانه مقبره ي شيخ صفي الدين بعنوان مكاني جهت قرار دادن اشياء وظروف چيني بوده است ويا همين طور دراتاقهاي طبقه دوم سردرقيصريه ويا هشت بهشت وحتي درطبقه ششم كاخ عالي قاپو نيز برخلاف تصور عموم كه اينها صرفا جهت آكوسيتيك نمودن فضا بوده ومكاني براي قرار دادن اشياء وظروف نبوده غير ممكن به نظر مي رسد چرا كه حجم ايجاد شده دقيقا شكل همان ظروف وبا همان ابعاد مي باشد .پس مي توانسته دراين مكانها اشياء وظروفي قرارداده شود چراكه ظروف قرار داده شده هم از نظر ظرافت وجنس شكستني تر و بااهميت تر ازقطعات گچ بوده است وهم بر زيبائي محيط افزوده مي شده ،در ضمن هنگام قراردادن اشياء دقت لازم مي شده تا آسيبي به گچ بري ها وارد نيايد و در صورت قرار گيري قطعات چيني و اشياء هيچ تغييري در فركانس بوجود نمي آمده است و باز هم بدليل غير همسطح بودن محيط طبيعتا اگر صدايي ايجاد مي شده است بدون تشديد ورزونانس باهمان كيفيت بگوش ميرسيده است . نتيجه گيري: اين نوع گچ بري يك سبك گچبري جهت تزئينات هر چه بيشتر بنا بوده وساخت آن در اين دوره مرسوم بوده و تقريبا درتمام بناهاي اين دوره بكار مي رفته است و نام گذاري آن در عوام با توجه به كاربرد آن وسليقه اي بوده است