مسجد آقابزرگ در خیابان فاضل نراقی و در کوچه ای به همین نام قرار دارد . بنیانگذار این بنای عظیم حاج محمد تقی خانبان بوده که آن را جهت نماز جماعت و محل درس و بحث حاج ملا مهدی نراقی دوم ملقب به آقا بزرگ بنانهاده است . گنبد و بارگاه باشکوه آن بواسطه عظمت ساختمان و طرح عالی و نقشه بی نظیر ، مخصوصاً دقیق و فنون معماری اصیل ایرانی که در آن بکار برده شده ، یکی از مهمترین بناهای نیمه دوم قرن گذشته ، یعنی زمانیکه اصول معماری ایران رو به انحطاط و تنزل نهاده ، بشمار می رود . مسجد دارای سر در زیبایی است که سقف آن با مقرنسهای معلق گچکاری و نقاشی تزئین شده است . دیوارهای جلو خان از کتیبه بالای سر در تا کف تختگاههای طرفین درگاه با کاشیهای خشتی الوان پوشیده و زینت داده شده ، سپس کریاس وسیع هشت ضلعی که سقف آنرا با آجر و کاشی مقرنس و طاقبندی نموده اند و از آنجا بوسیله دو دهلیز مسقف عریضی به صحن وسرای مسجد و مدرسه اتصال دارد . در این دهلیزها دو حجره برای خادم و روی آنها چهار بالا خانه در طرفین سرسرا ساخته شده ، بطوریکه نمای این جبهه سر در از داخل محوطه نمودار چهار طبقه ساختمان می باشد . یکی از نویسندگان باستان شناسی درباره اصول معماری و بنای مسجد آقابزرگ چنین اظهار عقیده می کند : « این مسجد یکی از زیباترین مساجد ایران و بدون شک در شمار بهترین آثار معماری ما می باشد . معماری خاص این بنا که مطابقت کامل با آب و هوای کاشان دارد و همچنین نقشه بسیار جالب آن روحیه خاصی را ایجاد کرده که در مساجد دیگر کمتر نظیر آنرا می یابیم . نکته قابل توجهی که در ساختمان مسجد آقابزرگ دیده می شود اصرار در بکار بردن آجر خالص و نشان دادن حجم و تناسبات اصلی بنا می باشد و این موضوع ایجاد یک نوع خلوص و بی آلایشی خاص نموده است . » . صحن وسیع آن در دو طبقه ساخته شده ، طبقه اول که همکف با حوض و باغچه بندی است و اختصاص به مدرسه داشته ، در سه طرف آن دوازده حجره با صندوقخانه و راهروها جداگانه با یک مدرس بزرگتر از حجرات در وسط و چند انبار در زاویه ها ساخته شده است . در سمت شمال ان سرداب بزرگ مدرسه با دو عدد بادگیر مرتفع هوایی احداث گردیده است . اما طبقه دوم بنا از دو طرف طول شرقی و غربی کف آن راهروهای وسیعی است که روی قسمت فوقانی حجرات مدرسه واقع گشته و هر طرف نیز پنج غرفه نما سازی کرده اند ، که پشت بغلهای صفه ها با تزئینات معقلی آجر وکاشی تزئین یافته و در چهار زاویه این راهرو پلکانی برای طبقه پائین و حجرات مدرسه است . ……..
گنبـد :
بنای طاق فوقانی گنبد و همچنین ایوان مرتفع جلو آن دارای دو پوشش آجری است و بر دو گوشواره های ایوان مرتفع جلو آن دو گلدسته با پوششی از کاشی معرق ساخته شده است . در محوطه زیر گنبد مقصوره وسیع مربع وسط و ایوان جلو بنا یلزده چشمه و رواقهای اطراف آن مجموعه این بنای عظیم را تشکیل میدهد که بر روی هشت پایه ضخیم و جرزهای قطور قرار گرفته است . چون این بنا از سه طرف به هوای آزاد منتهی می گردد ، علاوه بر شکوه و زیبایی خاصی که به آن بخشیده ، در نوع و وضع ساختمانی هم ، آن را بی نظیر ساخته است . نقشه و بنای اولیه گنبد از چهار جانب باز و هوا گیر بوده ، ولی بعدها در سمت غربی آن حاجی ملا محمد علی ( فرزند آقابزرگ ) ، شبستان وسیعی بنا کرده است که سابقاً بوسیله سه درگاه بزرگ با پنجره چوبی مشبک و ارسی به محوطه گنبد مربوط بوده است . بر روی پایه و جرزهای گنبد در میان طرحهای اسلیمی و ترنجی مختلف اسماءا… را با خطوط طغرا و چلیپائی نقش و نگار کرده اند . سقف ایوان بزرگ و چشمه های اطراف گنبد همگی با آجر تراش و کاشی مقرنس کاری و طاق بندی شده است . محراب بزرگ و زیبای مسجد که در زاویه سمت جنوبی گنبد واقع شده ، سقف آن مقرنس گچکاری و نقاشی شده است . از کتیبه تا کف زمین هم با کاشی حشتی الوان زینت داده شده که از نمونه کاشیهای کامل و ممتاز دوره قاجاریه می باشد . در قسمت تحتانی زاویه جنوب شرقی گنبد ساختمان مفصلی است که دارای حوضخانه ، آبریزگاه ، آب انبار ، چاه آب و منبع با الکترو پمپ می باشد . علاوه بر شبستان مجاور گنبد که شرح آن گذشت شبستان دیگری هم در قسمت تحتانی سر در و جلوخان مسجد واقع است که بانی آن حاج شعبانعلی پشت مشهدی ، چندین سال پیش از بنای مسجد و مدرسه آقابزرگ آن را بنا کرده ، و هر یک از دو شبستان هم دارای ۲۵ چشمه بزرگ می باشد که طاقبندی آنها با آجر و کاشی تزئین شده است .
کتیبـه هـا :
۱- بر کتیبه گچی محراب بخط ثلث برجسته سوره شمس ( نود و یکمین سوره قرآن ) و آخر آن نیز سنه « اربع و مائتان بعد الالف من الهجره النبویه المصطفویه » گچبری شده است . برکتیبه هلالی قسمت فوقانی دهنه طاق محراب نیز بخط ثلث برجسته سوره اعلی ( هشتاد و هفتمین سوره قرآن ) و در آخر کتیبه نام بانی مسجد « رضوان مآب فخرالحاج محمد تقی بن مرحوم محمد حسن نراقی » گچبری شده و بر دو طاقچه بالای کتیبه و در میان کثیرالاضلاع نقاشی شده نوشته شده است : « عجلو بالصلوه قبل الفوت ۱۲۶۴ » و قرینه آن « عجلو بالصلوه قبل الموت ۱۲۶۴ » . در وسط کاشیهای جانب قبله بخط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی نوشته است : « یا قاضی الحاجات فی سنه ۱۲۶۰ » .
۲- کتیبه گچی هشت ضلعی وسط مقصوره گنبد روی آن سوره فتح ( چهل و هشتمین سوره قرآن ) و در آخر آن هم « کتبه اسدا… ۱۲۶۴ ) ، بخط ثلث گچبری شده است .
۳- روی پایه ستونهای لطراف مقصوره گنبد در میان طرحهای ترنجی و اسلیمی بخط چلیپائی نوشته شده : « بسم الله الرحمن الرحیم یا علی مدد » .
۴- کتیبه کاشی ایوان جلو گنبد مشتمل بر سوره نبأ ( هفتاد و هشتمین سوره قرآن ) است ، که بخط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی نوشته شده ، و در حاشیه های بالا و پائین این کتیبه نیز بخط سورمه ای بر زمینه زرد طلایی مراثی هفت بند محتشم کاشانی و در وسط آن هم نگاشته شده : « عمل کاتب الحروف محمد حسن ۱۲۶۳ ) .
۵- بر دیوار پشت سر در و داخل هشتی بزرگ بنا در میا کثیرالاضلاعی این آیات نقاشی شده است . « آیه الکرسی ، نصر من الله و فتح قریب و بشر المؤمنین بالله ، یا قاضی الحاجات یا کاقی المهمات ، هوالله تعالی شأنه ، سوره توحید » و همچنین بر دیوارهای اطراف کریاس در میان ترنجهای مختلف الشکل اسماء ا… را با تاریخ ۱۲۶۶ نقاشی کرده اند .
۶- میان سر در مسجد و بالای کتیبه کاشیکاری جلوخان فرمان محمد شاه قاجار درباره بخشیدن مالیات قصابی و دباغی کاشان به این مضمون بر لوحه از سنگ مرمر حجاری و نصب شده است : « به حکم محکم شاهنشاه عادل باذل محمد شاه قاجار خلد ا… ملکه و احسانه ، حسب الخواهش جناب شریعت آداب حجه الاسلام ملا محمد مهدی نراقی ، منال دیوانی قصابی و دباغی کاشان به موجب فرمان مبارک به تخفیف مقرر آمده و از تکالیف دیوانی معاف ، خلاف کننده به لعنت خدا و نفرین رسول گرفتار شوند . محرم الحرام ۱۲۵۶ » .
۷- کتیبه کاشی خشتی سه طرف سر در شامل قصیده ماده تاریخ و نام بانی آن می باشد ، که بخط نستعلیق سفید بر زمینه سورمه ای نقش و نگار نازک و ظریفی تزئین یافته چنین نوشته شده است :
در زمــان شــه بلنــد اقبــــال شهـریـار زمیـن خـدیـو زمـان رحمت حـق بــر او معمــارش خـــانـه هـــر دو بـــاد آبـــادان
دادگــر پــادشــاه عــدل آئیـن نامــور شهـریـار کشـور جــان بـانـی خیــر کـاین معامله کـرد همـه سـود است هیـچ نیست زیـان
جـودش افکنـده طعنه بـر حاتـم عـدلش آورده عـزل نوشیـروان بهـر فخـر زمـان و هـادی خلق حـــافـظ دیـن و حـامـی ایمـــان
شــاه دریـا دلـی کـه در عهـدش داده از عـدل و داد چنـد نشـان آنکـه گـر مـدحتش ثنـا سـازم هـر یک از اعضـا شـود هزار زبان
گـرگ بـا بـره هـم عنـان گشتـه صعـوه با بـاز گشتـه همدستـان شطـری از جـوی فضل او دجله مـوجـی از بحـر علــم او عمــان
شــده انبــاز بـا خــزف دینــار گشتـه درهم به خاک ره یکسان آنکـه باشـد سمـی حجت خلـق خلـق را رهنمـای چــون قـــرآن
شـاه شـاهـان خـدیو عـالمگیــر نـاصـرالـدیـن شـه آفتاب جهان مفخـرالحـاج و فخـر دین مهدی آنکـه قـاصر ز وصف اوست زبـان
بــا رب ایـن دولت ابـد مــدت بــاد تـا روز حشـر جـاویـدان علمـــــا در وصــف افــاداتش محو و حیران چو طفل ابجد خوان
گشت کـامـل بنـای ایـن مسجـد کــه مبـرا بـود ز هـر نقصــان پس از آن جانشین خلقش شـده کـه بـود مقتــدای پیــر و جــوان
وه چه مسجد که سجده گاه ملک وه چه مدرس که روضه رضوان وان محمـد علـی کـه از فضـلش نیست حـاجت به حجت و بـرهـان
شـد محمـد تقیش بـانـی خیـــر عمــــره ا… داره بــه جنـــان خـواست تاریخ مسجد و مدرس گفت حســـرت بدیهتــا آســــان
بعـد از آن ز اهتمــام فـرزنـدش یـافت اتمـام کـار ایـن بنیـــان عجــلوا بالصــلوه قبـل الفــوت چهـل و هفت از او بگیــر و بخـوان
مشـقـه حسیـن ۱۲۴۸ هـ . ق.
آرامـگاه خـانـدان نـراقـی :
در وسط غرفه های شرقی صحن مسجد مقبره ای ساخته شده که اصل بنای آن در خارج محوطه ، ولی متصل به حصاربندی مسجد و مدرسه واقع گشته است . روی کاشیهای بالای صفه بخط نستعلیق نوشته شده است : « آرامگاه ابدی خاندان نراقی » میان درگاههای صفه بر لوحه ای از سنگ مرمر چنین نقر شده است :
هــوالبـاقـی
درگذشت حاج ملا محمد علی مجتهد فرزند آقابزرگ سال ۱۲۸۵ درگذشت میرزا محمد حسین مجتهد نراقی ۱۳۱۹ شهادت آقا علی نراقی ۱۳۳۱ .
« هـزارو سیصدو چهل و یک از جفای فلک
مهــی فتــاد بنــاگــاه در محــاق زوال
علـی ســرآمــد افـــراد عصـــر آزادی
کـه در شهـامت و آزادگـی نـداشت همال
بـه تیـغ غـدر و خیـانت شهید گشت کسی
که در غیر حق و حقیقت نداشت نقش خیال »
« درگذشت بانو فاطمه علوی مادر شهید نراقی ۱۳۵۳ . »
این سه بیت از جمله چکامه ای است که استاد نظام وفا در تاریخ زندگانی و شهادت آقا علی شهید نراقی گفته است . داخل بقعه بر دیوار مقابل و سنگ مرمر دیگری ، تاریخ وفات احمد مدیر نراقی ( متولد ۱۲۶۳ و درگذشت ۱۳۴۱ هـ . ش. ) نصب گردیده است . نکته ای که تذکر آن لازم است آنکه ضمن تعمیر و مرمتهای مختلفی که در طول یکصد و اندی سال گذشته ، در ابنیه این مسجد و مدرسه به عمل آمده ، هیچگونه تعمیرات اساسی در اصل و وضع بنای آن داده نشده ف مگر در وپنجره چوبی با ارسیهای مشبک بالا رو آن را ، چون آنها را موریانه از بین برده و ضایع کرده بود ، همگی تغییر یافته است . انند درگاه و اسپر جلو بالاخانه های دو گوشواره ایوان بزرگ گنبد و چهار بالاخانه فوقانی جبهه درونی سر در مسجد که بجای هم بسته چوبی و ارسیهای مشبک قدیمی آنها بوسیله گچ و آحر با درگاههای هلالی شکل که اکنون دیده می شود نما سازی شده است .همچنین ارسی و پنجره های چوبی جلو حجرات پائین مدرسه که با پنجره های شیشه دار کنونی تعویض شده و نمونه ارسیهای چوبی قدیم ان هم اکنون جلو درگاه وسط پنجره های شبستان تحتانی که روی سرداب واقع شده و به طرف صحن پائین و کف مدرسه باز می شود باقی و بجا مانده است . همچنین سه درگاه بزرگ فاصل میان صفه های غربی گنبد باشبستان مجاور آنکه هم بسته چوبی مشبک یکپارچه با ارسیهای بالارو آن ، مبدل به در و پنجره آهنی شیشه دار گشته است . مسجـد و مـدرسـه آقـابـزرگ در تاریخ ۱۱/۰۹/۱۳۳۰ به شماره ۳۸۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است .
گنبـد :
بنای طاق فوقانی گنبد و همچنین ایوان مرتفع جلو آن دارای دو پوشش آجری است و بر دو گوشواره های ایوان مرتفع جلو آن دو گلدسته با پوششی از کاشی معرق ساخته شده است . در محوطه زیر گنبد مقصوره وسیع مربع وسط و ایوان جلو بنا یلزده چشمه و رواقهای اطراف آن مجموعه این بنای عظیم را تشکیل میدهد که بر روی هشت پایه ضخیم و جرزهای قطور قرار گرفته است . چون این بنا از سه طرف به هوای آزاد منتهی می گردد ، علاوه بر شکوه و زیبایی خاصی که به آن بخشیده ، در نوع و وضع ساختمانی هم ، آن را بی نظیر ساخته است . نقشه و بنای اولیه گنبد از چهار جانب باز و هوا گیر بوده ، ولی بعدها در سمت غربی آن حاجی ملا محمد علی ( فرزند آقابزرگ ) ، شبستان وسیعی بنا کرده است که سابقاً بوسیله سه درگاه بزرگ با پنجره چوبی مشبک و ارسی به محوطه گنبد مربوط بوده است . بر روی پایه و جرزهای گنبد در میان طرحهای اسلیمی و ترنجی مختلف اسماءا… را با خطوط طغرا و چلیپائی نقش و نگار کرده اند . سقف ایوان بزرگ و چشمه های اطراف گنبد همگی با آجر تراش و کاشی مقرنس کاری و طاق بندی شده است . محراب بزرگ و زیبای مسجد که در زاویه سمت جنوبی گنبد واقع شده ، سقف آن مقرنس گچکاری و نقاشی شده است . از کتیبه تا کف زمین هم با کاشی حشتی الوان زینت داده شده که از نمونه کاشیهای کامل و ممتاز دوره قاجاریه می باشد . در قسمت تحتانی زاویه جنوب شرقی گنبد ساختمان مفصلی است که دارای حوضخانه ، آبریزگاه ، آب انبار ، چاه آب و منبع با الکترو پمپ می باشد . علاوه بر شبستان مجاور گنبد که شرح آن گذشت شبستان دیگری هم در قسمت تحتانی سر در و جلوخان مسجد واقع است که بانی آن حاج شعبانعلی پشت مشهدی ، چندین سال پیش از بنای مسجد و مدرسه آقابزرگ آن را بنا کرده ، و هر یک از دو شبستان هم دارای ۲۵ چشمه بزرگ می باشد که طاقبندی آنها با آجر و کاشی تزئین شده است .
کتیبـه هـا :
۱- بر کتیبه گچی محراب بخط ثلث برجسته سوره شمس ( نود و یکمین سوره قرآن ) و آخر آن نیز سنه « اربع و مائتان بعد الالف من الهجره النبویه المصطفویه » گچبری شده است . برکتیبه هلالی قسمت فوقانی دهنه طاق محراب نیز بخط ثلث برجسته سوره اعلی ( هشتاد و هفتمین سوره قرآن ) و در آخر کتیبه نام بانی مسجد « رضوان مآب فخرالحاج محمد تقی بن مرحوم محمد حسن نراقی » گچبری شده و بر دو طاقچه بالای کتیبه و در میان کثیرالاضلاع نقاشی شده نوشته شده است : « عجلو بالصلوه قبل الفوت ۱۲۶۴ » و قرینه آن « عجلو بالصلوه قبل الموت ۱۲۶۴ » . در وسط کاشیهای جانب قبله بخط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی نوشته است : « یا قاضی الحاجات فی سنه ۱۲۶۰ » .
۲- کتیبه گچی هشت ضلعی وسط مقصوره گنبد روی آن سوره فتح ( چهل و هشتمین سوره قرآن ) و در آخر آن هم « کتبه اسدا… ۱۲۶۴ ) ، بخط ثلث گچبری شده است .
۳- روی پایه ستونهای لطراف مقصوره گنبد در میان طرحهای ترنجی و اسلیمی بخط چلیپائی نوشته شده : « بسم الله الرحمن الرحیم یا علی مدد » .
۴- کتیبه کاشی ایوان جلو گنبد مشتمل بر سوره نبأ ( هفتاد و هشتمین سوره قرآن ) است ، که بخط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی نوشته شده ، و در حاشیه های بالا و پائین این کتیبه نیز بخط سورمه ای بر زمینه زرد طلایی مراثی هفت بند محتشم کاشانی و در وسط آن هم نگاشته شده : « عمل کاتب الحروف محمد حسن ۱۲۶۳ ) .
۵- بر دیوار پشت سر در و داخل هشتی بزرگ بنا در میا کثیرالاضلاعی این آیات نقاشی شده است . « آیه الکرسی ، نصر من الله و فتح قریب و بشر المؤمنین بالله ، یا قاضی الحاجات یا کاقی المهمات ، هوالله تعالی شأنه ، سوره توحید » و همچنین بر دیوارهای اطراف کریاس در میان ترنجهای مختلف الشکل اسماء ا… را با تاریخ ۱۲۶۶ نقاشی کرده اند .
۶- میان سر در مسجد و بالای کتیبه کاشیکاری جلوخان فرمان محمد شاه قاجار درباره بخشیدن مالیات قصابی و دباغی کاشان به این مضمون بر لوحه از سنگ مرمر حجاری و نصب شده است : « به حکم محکم شاهنشاه عادل باذل محمد شاه قاجار خلد ا… ملکه و احسانه ، حسب الخواهش جناب شریعت آداب حجه الاسلام ملا محمد مهدی نراقی ، منال دیوانی قصابی و دباغی کاشان به موجب فرمان مبارک به تخفیف مقرر آمده و از تکالیف دیوانی معاف ، خلاف کننده به لعنت خدا و نفرین رسول گرفتار شوند . محرم الحرام ۱۲۵۶ » .
۷- کتیبه کاشی خشتی سه طرف سر در شامل قصیده ماده تاریخ و نام بانی آن می باشد ، که بخط نستعلیق سفید بر زمینه سورمه ای نقش و نگار نازک و ظریفی تزئین یافته چنین نوشته شده است :
در زمــان شــه بلنــد اقبــــال شهـریـار زمیـن خـدیـو زمـان رحمت حـق بــر او معمــارش خـــانـه هـــر دو بـــاد آبـــادان
دادگــر پــادشــاه عــدل آئیـن نامــور شهـریـار کشـور جــان بـانـی خیــر کـاین معامله کـرد همـه سـود است هیـچ نیست زیـان
جـودش افکنـده طعنه بـر حاتـم عـدلش آورده عـزل نوشیـروان بهـر فخـر زمـان و هـادی خلق حـــافـظ دیـن و حـامـی ایمـــان
شــاه دریـا دلـی کـه در عهـدش داده از عـدل و داد چنـد نشـان آنکـه گـر مـدحتش ثنـا سـازم هـر یک از اعضـا شـود هزار زبان
گـرگ بـا بـره هـم عنـان گشتـه صعـوه با بـاز گشتـه همدستـان شطـری از جـوی فضل او دجله مـوجـی از بحـر علــم او عمــان
شــده انبــاز بـا خــزف دینــار گشتـه درهم به خاک ره یکسان آنکـه باشـد سمـی حجت خلـق خلـق را رهنمـای چــون قـــرآن
شـاه شـاهـان خـدیو عـالمگیــر نـاصـرالـدیـن شـه آفتاب جهان مفخـرالحـاج و فخـر دین مهدی آنکـه قـاصر ز وصف اوست زبـان
بــا رب ایـن دولت ابـد مــدت بــاد تـا روز حشـر جـاویـدان علمـــــا در وصــف افــاداتش محو و حیران چو طفل ابجد خوان
گشت کـامـل بنـای ایـن مسجـد کــه مبـرا بـود ز هـر نقصــان پس از آن جانشین خلقش شـده کـه بـود مقتــدای پیــر و جــوان
وه چه مسجد که سجده گاه ملک وه چه مدرس که روضه رضوان وان محمـد علـی کـه از فضـلش نیست حـاجت به حجت و بـرهـان
شـد محمـد تقیش بـانـی خیـــر عمــــره ا… داره بــه جنـــان خـواست تاریخ مسجد و مدرس گفت حســـرت بدیهتــا آســــان
بعـد از آن ز اهتمــام فـرزنـدش یـافت اتمـام کـار ایـن بنیـــان عجــلوا بالصــلوه قبـل الفــوت چهـل و هفت از او بگیــر و بخـوان
مشـقـه حسیـن ۱۲۴۸ هـ . ق.
آرامـگاه خـانـدان نـراقـی :
در وسط غرفه های شرقی صحن مسجد مقبره ای ساخته شده که اصل بنای آن در خارج محوطه ، ولی متصل به حصاربندی مسجد و مدرسه واقع گشته است . روی کاشیهای بالای صفه بخط نستعلیق نوشته شده است : « آرامگاه ابدی خاندان نراقی » میان درگاههای صفه بر لوحه ای از سنگ مرمر چنین نقر شده است :
هــوالبـاقـی
درگذشت حاج ملا محمد علی مجتهد فرزند آقابزرگ سال ۱۲۸۵ درگذشت میرزا محمد حسین مجتهد نراقی ۱۳۱۹ شهادت آقا علی نراقی ۱۳۳۱ .
« هـزارو سیصدو چهل و یک از جفای فلک
مهــی فتــاد بنــاگــاه در محــاق زوال
علـی ســرآمــد افـــراد عصـــر آزادی
کـه در شهـامت و آزادگـی نـداشت همال
بـه تیـغ غـدر و خیـانت شهید گشت کسی
که در غیر حق و حقیقت نداشت نقش خیال »
« درگذشت بانو فاطمه علوی مادر شهید نراقی ۱۳۵۳ . »
این سه بیت از جمله چکامه ای است که استاد نظام وفا در تاریخ زندگانی و شهادت آقا علی شهید نراقی گفته است . داخل بقعه بر دیوار مقابل و سنگ مرمر دیگری ، تاریخ وفات احمد مدیر نراقی ( متولد ۱۲۶۳ و درگذشت ۱۳۴۱ هـ . ش. ) نصب گردیده است . نکته ای که تذکر آن لازم است آنکه ضمن تعمیر و مرمتهای مختلفی که در طول یکصد و اندی سال گذشته ، در ابنیه این مسجد و مدرسه به عمل آمده ، هیچگونه تعمیرات اساسی در اصل و وضع بنای آن داده نشده ف مگر در وپنجره چوبی با ارسیهای مشبک بالا رو آن را ، چون آنها را موریانه از بین برده و ضایع کرده بود ، همگی تغییر یافته است . انند درگاه و اسپر جلو بالاخانه های دو گوشواره ایوان بزرگ گنبد و چهار بالاخانه فوقانی جبهه درونی سر در مسجد که بجای هم بسته چوبی و ارسیهای مشبک قدیمی آنها بوسیله گچ و آحر با درگاههای هلالی شکل که اکنون دیده می شود نما سازی شده است .همچنین ارسی و پنجره های چوبی جلو حجرات پائین مدرسه که با پنجره های شیشه دار کنونی تعویض شده و نمونه ارسیهای چوبی قدیم ان هم اکنون جلو درگاه وسط پنجره های شبستان تحتانی که روی سرداب واقع شده و به طرف صحن پائین و کف مدرسه باز می شود باقی و بجا مانده است . همچنین سه درگاه بزرگ فاصل میان صفه های غربی گنبد باشبستان مجاور آنکه هم بسته چوبی مشبک یکپارچه با ارسیهای بالارو آن ، مبدل به در و پنجره آهنی شیشه دار گشته است . مسجـد و مـدرسـه آقـابـزرگ در تاریخ ۱۱/۰۹/۱۳۳۰ به شماره ۳۸۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است .