هنر و معنويت اسلامي
روح هنر اسلامي به روايت سید حسین نصر
سيدحسين نصر به عنوان انديشمندي كه رستگاري را در سنت‌هاي تصوف اسلامي جست‌وجو مي‌كند، در كتاب «هنر و معنويت اسلامي» معتقد است؛ هنر اسلامي حقايق دروني وحي را در جهان صورت‌ها متبلور مي‌كند و چون از وجه باطني اسلام نشأت مي‌گيرد، انسان را به خلوت دروني وحي الهي رهنمون مي‌كند.
اين نوشتار براي خوانندگان عام علاقه‌مند به رابطه ميان معنويت و هنر اسلامي نوشته شده و در پي آن است تا به اختصار جنبه‌هاي خاصي از هنر اسلامي را از ديدگاه معنويت اسلامي در نسبت با اصول وحي اسلامي بررسي كند.
اين اثر؛ نه تبيين نظام‌دار فلسفه اسلامي هنر است و تاريخ آن، بلكه مطالعه جنبه‌هاي خاص و مهم هنر اسلامي، شامل ادبيات، موسيقي و نيز هنرهاي تجسمي است كه در پرتو معناي هنر قدسي در اسلام و آنچه مي‌توان فلسفه هنر اسلامي خواند، انجام گرفته است.
اغلب عرصه بررسي‌هاي كتاب، هنر ايراني است كه نويسنده آن به دليل سابقه فرهنگي‌اش بر آن اشراف دارد.افزون بر اين، هنر ايراني تقريبا در تمامي عرصه‌ها نقطه اوج هنرهاي اسلامي به شمار مي‌آيد.اين هنر در دوره اسلامي در عين حال كه به‌طور عميق ايراني و هم‌ساز با حساسيت‌هاي مردمي است كه آن را خلق كرده‌اند، به مفهوم سنتي كلمه، اسلامي نيز هست و از اين رو مي‌تواند براي نمايش پيوند عام و جهاني معنويت و هنر اسلامي به بهترين وجهي موثر افتد. به اعتقاد نصر، اگر با ديده بصيرت به تجليات بسيار متنوع هنر اسلامي در گستره زمان و مكان نظر افكنيم، پرسشي درباره سرمنشأ اصول وحدت‌بخش اين هنر خودنمايي مي‌كند به اين نحو كه سرمنشأ اين هنر كجاست و ماهيت اين اصل وحدت‌بخش كه تأثير خيره‌كننده آن را به دشواري مي‌توان انكار كرد، چيست؟
با قرار گرفتن در فضاهاي اسلامي نظير مساجد كه جلوه‌هايي از هنر اسلامي در آنها مشهود است، درخواهيم يافت كه با وجود تفاوت مواد و مصالح و فنون ساخت، روح مشتركي در آنها دميده شده است.به يقين چنين اشتراكي معلول يك تصادف تاريخي نيست.
كتاب‌هاي بسياري به زبان‌هاي مختلف، ويژگي‌هاي هنر اسلامي و مواد و مصالح آن را توصيف و تشريح كرده‌اند، اما هيچ يك از آنها مسئله پايه‌اي ناظر بر سرچشمه اين هنر فوق‌فردي و قدسي را بررسي نكرده‌اند.
لزوم توجه به اين امر از آن جهت است كه هنر اسلامي، نظير ساير هنرهاي قدسي تنها در مصالح و مواد به كار گرفته شده خلاصه نمي‌شود، بلكه ناظر به اين مسئله است كه يك جامعه ديني خاص با مواد و مصالح مورد نظر چه كرده است. بديهي است منشأ هنر اسلامي و سرشت نيروها و اصولي كه اين هنر را به وجود آورده‌اند، به جهان‌بيني اسلام و وحي اسلامي مرتبط است.براي يافتن سرچشمه هنر اسلامي بايد به باطن دين اسلام كه در طريقت مستتر است و حقيقت، آن را آشكار ساخته، رجوع كرد.اين وجه دروني به طرز تفكيك‌ناپذيري با معنويت اسلامي نيز پيوند دارد.
به اعتقاد نصر، سرچشمه هنر اسلامي را بايد در وجه دروني يا باطني سنت اسلامي پيدا كرد و به منبع فياضي رسيد كه خالق اين هنر و حافظ آن در طول قرون و اعصار بوده و وحدت خيره‌كننده و وجه باطني سكرآميز اين هنر را ممكن مي‌سازد. هنر اسلامي بدون دو سرچشمه قرآن و بركت نبوي، غير قابل تصور است.اين هنر حقايق دروني وحي اسلامي را در جهان صورت‌ها متبلور مي‌كند و چون از وجه باطني اسلام ناشي مي‌شود، انسان را به خلوت دروني وحي الهي رهنمون مي‌شود.هنر اسلامي از نظر پيدايش، ثمره معنويت اسلامي و از نظر تحقق مبدأ يا بازگشت به آن، ياور، مكمل و حامي حيات معنوي است. سيدحسين نصر اكنون استاد مطالعات اسلامي دانشگاه «جورج واشنگتن» است.وي در تهران به دنيا آمد و در دانشگاه «ام.آي.تي» و «هاروارد» به تحصيل پرداخت و پيش از اين استاد تاريخ علم و فلسفه دانشگاه تهران و نخستين رئيس انجمن حكمت و فلسفه ايران بود.دكتر نصر در آمريكا، اروپا، خاورميانه، پاكستان، هند، ژاپن و استراليا تدريس كرده و بيش از 20 كتاب به زبان انگليسي نگاشته است كه از جمله آنها مي‌توان به «نظر متفكران اسلامي درباره طبيعت»، «مقالات صوفيانه»، «حيات و تفكر اسلامي» و «معرفت و معنويت» اشاره كرد. چاپ نخست كتاب «هنر و معنويت اسلامي» در شمارگان 3000 نسخه، 220 صفحه و بهاي 10هزار تومان از سوي انتشارت حكمت منتشر شد.
منبع : صبا بوک
8 شهريور 1389