خطرات پنهان سینما

در سال 1968 مؤسسه فيلم سينمايي آمريكا اقدام به رتبه‎بندي فيلم‎ها نمود و آن زماني بود كه اعتراضات مردمي عليه توهين به مقدسات در فيلم‎هاي سينمايي بالا گرفته بود.
اكنون پس از گذشت بيش از سي سال، اميدوارم رتبه‎بندي فيلم‎ها نتيجه معكوس نداده باشد. چراكه بسياري از مسيحيان از رتبه‎بندي‎هاي اين موسسه به عنوان دستورالعملي براي نحوه نگرش خود به هر فيلم استفاده مي‎كنند. به نظر مي‎رسد كه ببيشتر مسيحيـان معتقدند سكس، خشـونت و اهـانت، عناصـر زيان‎بار سينما هستند. رتبه‎بندي‎ها گرچه احتمالاً ما را  از مضرات اين عناصر مصون مي‎دارند؛ لكن ممكن است ما را از پرداختن به يك خطر بزرگ‎تر و اساسي‎تر منحرف كنند و آن خطر: "دنياي خيالي سينما" است.
رسانه سينمايي زندگي ما را منعكس مي‎كند؛ اما دنياي فيلم‎هاي سينمايي مهيج‎تر و دروني‎تر از خود ما و زندگي ماست. هنگامي كه به وسيله فيلم‎هاي سينمايي، دنيايي غير از آنچه در آن زندگي مي‎كنيم را نشان مي‎دهيم خطر ايجاد توقعات غيرواقع‎بينانه و احتمالاً زيان‎آور را براي خود ايجاد مي‎نماييم. اغلب سينماروها از خطراتي كه سكس، خشونت و اهانت براي آنها به وجود مي‎آورند آگاهند. هنگام تماشاي يك صحنه خلاف اخلاق مي‎توانيم تأثير سوء  آن را درك كرده افكار خود را عليه آن مجهز نماييم و به عنوان انسان‎هايي آزاده از آن تقليد نكنيم؛ اما آنچه ممكن است براي ما خطرناك باشد و نيز هيچ وسيله دفاعي عليه آن براي خود نساخته ايم، "دنياي خيالي" است.
يك فيلم سالم مي‎تواند به اندازه يك فيلم خشونت‎بار يا بيشتر از آن اثرات منفي در پي داشته باشد. يك رژيم يكنواخت از فيلم‎هايي كه عشق خـيالي، مادي‎گـرايي و كلـيشه‎سازي را تقويت مي‎كنند مي‎تواند شيوه تفكر، رفتار يا حتي نحوه درك ما از خداوند را تغيير دهد.
بزرگ‎ترين خطرات سينما نه فقط درمحتواي فيلم‎ها بلكه در خود رسانه باقي مي‎مانند. فيلم يك دنياي خيالي ايجاد مي‎كند. دنيايي كه ما را جذب و اغواء مي‎كند. فيلم "خواب" ساخته "اندي وارول" شايد فيلمي باشد كه زندگي واقعي را بيشتر از فيلم‎هاي ديگر منعكس مي‎كند؛ اما هنوز هم از واقعيت جداست. چون كارگردان خودش انتخاب مي‎كند كه هنرپيشه كه باشد و دوربين را به كدام سمت نشانه رود تا توجه ما را به خود جلب نمايد. تصاوير و صداها را پرتنش و تشديد مي‎كند تا همه بينندگان را تحت تأثير قرار دهد. اين دنياي خيالي سينما سريع‎تر از ما حركت مي‎كند، زيباتر از ما به نظر مي‎رسد، خوش‎تر از ما مي‎نوازد، و مهيج‎تر از ماست.
اما خطر دنياي خيالي چيست؟ اگر از يك شخص عادي در خيابان سؤال كنيم كه آيا فيلم‎هاي سينمايي شبيه زندگي واقعي‎اند يا نه؛ احتمالاً  خواهد گفت: البته خير. از يك ديدگاه عقلايي، سينماروها، اغلب بين واقعيت و افسانه تمييز مي‎دهند؛ ولي دنياي خيالي هنگامي خطرناك مي‎شود كه تصور كنيم كاش دنياي ما بيشتر شبيه فيلم‎ها مي‎شد، يا هنگامي كه يك ضد ارزش رايج در جامعه را تقويت مي‎كند.
قدم اول در پرهيز از اين خطرات، شناخت آنهاست؛ چون جهل و ناآگاهي است كه ما را از پيشرفت بازمي‎دارد. مـن تأثيرات بالقوه مضر دنيـاي خيالي سينما را در پنج ناحيـه موضوعي تقسيم‎بندي كرده‎ام:

نشانگان پايان خوش
آمريكايي‎ها پايان خوش را دوست دارند. بيشتر ‎تراژدي‎ها درمجموعه  فيلم‎هاي ما از ديگر فرهنگ‎ها  يا ساير دوره‎هاي زماني اخذ شده‎اند. استوديو‎ها اغلب پايان خوشي را به آخر‎تراژدي‎هاي معروف مي‎چسبانند. حتي فيلم‎هايي كه با مرگ قهرمان فيلم تمام مي‎شوند با پايان خوش به نظر مي‎رسند. به‎ندرت‎ هاليوود تراژدي‎هاي امروزين توليد مي‎كند.
پايا ن خوش به‎خودي‎خود بد نيست؛ اما يك رژيم يكنواخت پايان خوش بدون بازتاب مناسب، اين فكر را در ما ايجاد مي‎كند كه در زندگي واقعي نيز پايان خوشي را متوقع باشيم. انتظار داريم هر چيزي همانطور كه مي‎خواهيم باشد. در اين دنياي پست و دني اعتقاد به اين مطلب كه تصور ما از زندگي يك عاقبت موفقيت‎آميز است، رويكرد خطرناكي است كه منجر به بيماري رواني بدبيني (ساينيسيزم) مي‎شود.
حتي اگر اين فيلم‎ها ما را به اين سو سوق ندهند، مي‎توانند ما را به اين سمت بكشانند كه شادي‎طلبي را هدف خود قرار دهيم. شادي طلبي حق ماست؛ اما ملزم بودن به آن را كتاب مقدس امر نمي كند: "اگر كسي به شما سيلي زد، سمت ديگر صورتت را نيز به سوي او باز گردان." تصور نمي‎شود چنين كاري موجب خوشحالي ما شود؛ ولي حداقل كمك مي‎كند ابراز محبت نماييم.
خطر دوم نشانگان پايان خوش، ناشي از تصور حاكميت عدالت است. فيلم‎ها نشان مي‎دهند بر سر افراد بد بلا مي‎آيد، افراد خوب از مشكلات‎شان خلاصي مي‎يابند و هركسي آنچه كه استحقاق دارد نصيبش مي‎شود؛ لكن در عالـم واقع، بلا بر سـر آدم‎هاي خوب مي‎آيد و ديگـران از مصيبت فـرار مي‎كنند.‎هارولد كوشنر مي‎گويــد: "بدشانسي افراد خوب، مسأله اي براي هــركسي است كه مي‎خواهد معتقد به دنيايي عادلانه، منصفانه و زيست‎پذير باشد. آنها ناگزير در مورد شادي، مهرباني يا حتي وجود خدا سؤال مي‎كنند." شايد دليل اينكه مردم اينقدر به‎شدت معتقد به دنيايي عادلانه‎اند اين باشد كه متناوباً دنيايي را مي‎بينند كه بشر به وسيله فيلم خلق كرده‎است. فيلم يعني جايي كه عدالت حاكميت دارد و آنها نمي توانند بفهمند چرا خدا دنيايي متفاوت از آنچه ما مي‎توانيم خلق كنيم بيافريند. اين مي‎تواند مانع درك ما از خدا شود.

عشق، ازدواج و سكس
روزي ستوني از سالنامه لندرز مي‎خواندم كه در آن يك خواننده پرسيده بود: چرا سكس هرگز شبيه آنچه كه در فيلم‎ها نشان داده مي‎شود نيست. لندرز بايد به دقت توضيح مي‎ داد كه فيلم‎هاي سينمايي زندگي واقعي نيستند. به‎نظرمي‎رسد حتي خطرناك‎تر از نشان دادن سكس در تلويزيون، چگونگي نشان دادن آن است: عشقي، پويا، هم بهره، با هيجاني متقابل. چون ما در فيلم‎ها نسبت به ديگر منابع، اطلاعات تصادفي بيشتري از سكس كسب مي‎كنيم. اين انحراف واقعيت مي‎تواند انتظارات زيان‎آوري را در ما بيافريند.
نه فقط سكس كه عشق به طور عموم از آرماني كردن رنج مي‎برد.  عقيده به عشق در نگاه اول به وسيله فيلم‎ها تقويت و تداوم بخشيده مي‎شود؛ زيرا هر بيننده مي‎داند كه دو ستاره فيلم بالاخره عاشق هم مي‎شوند. اين ايده كه براي هر شخصي، كسي مقدر شده است، مي‎تواند يك ارتباط عاشقانه واقعي را كه گهگاه همراه با دعوا و ناسازگاري است تضعيف نمايد. فيلم‎ها روابط را آسان مي‎كنند؛ اما بينندگان را براي تفاوت‎هاي ظريف، ترديدها و افت‎وخيز‎هايي كه در يك رابطه واقعي وجود دارند آماده نمي‎سازند.

كليشه سازي
يكي از منافع فيلم اين است كه ما را به جاهايي مي‎برد كه تابه‎حال نرفته ايم و با اشخاصي آشنا مي‎كند كه تاكنون برخورد نداشته‎ايم؛ اما اغلب فراموش مي‎كنيم كه واقعي نيستند. ما ذهنيت خود را از كشورها و اشخاص مطابق آنچه كه در فيلم‎ها مي‎بينيم شكل مي‎دهيم و از آنجا كه بيشتر فيلم‎هاي آمريكايي كه در مورد كشورهاي ديگر پخش مي‎شوند چند قسمتي‎اند، تصور ما از باقيمانده جهان يك  دنياي پيش صنعتي و عقب افتاده است. يعني تنها يك عامل ديگر به نژادپرستي و قوم‎گرايي ما اضافه مي‎شود!
خطرناك‎تر از آن، كليشه سازي است كه در مورد افراد، در كشور ما توسعه مي‎يابد. طبيعتاً قصه‎گويي كليشه‎سازي را ارتقاء مي‎دهد؛ چون به استثناء شخصيت‎هاي اصلي، داستان وقت كافي براي ‎ترسيم شخصيت يك انسان كامل، پويا و پيچيده ندارد. بنابراين هر وكيلي يا يك ايدآليست جهادگر به‎شمارمي‎رود يا يك كلاهبردار پول‎پرست. روسپي‎ها قلب‎هايي از طلا دارند. كاتوليك‎ها ايمان خود  را در آستين پنهان مي‎كنند. سالمندان بي مصرف‎اند. كلانتر‎هاي شهرهاي كوچك كودن‎هايي زودباورند. زنان با كودكان بهتر رفتار مي‎كنند و بايد از آنها مراقبت نمايند. پزشكان ثروتمندند و به بيماران اهميت نمي دهند و مبلغان ديني متقلبان رنجش‎آوري بيش نيستند.
اصولاً شخصيت‎ها كاريكاتورند. نويسندگان در قراردادن يك پيرزن يهودي يا يك جوان سياه‎پوست در يك صحنه بسيار خلاصه‎گويي مي‎كنند به اين دليل كه خواننده انتظار دارد هركدام به شيوه‎اي مخصوص به خود رفتار كنند. اين كه شخصيت‎ها چطور به نظر مي‎رسند و چه مي‎پوشند، بطور  سحرآميزي باعث كليشه‎سازي مي‎شوند. استفاده از اين كليشه‎ها نيز موجب تقويت آنها در ذهن مي