خوشنويسي قرآن (1)
دين اسلام ونزول قرآن كريم مهم ترين زمينه توسعه هنر نگارش يا خوشنويسي در جهان است كه پيامبر اكرم(ص) هم همواره بر آن تاكيد داشت تا آنجا كه ميفرمود:«هركس آيه بسم الله الرحمن الرحيم را براي بزرگداشت خداوند به خطي خوش بنويسد بخشيده خواهد شد.(منيه المريد ص 351) اگرچه كلام وحي خود به خود بر خواننده اثر ميگذارد اما اين حقيقت را نميتوان نا ديده گرفت كه رسول خدا در كتاب كنز العمال،حديث 29304 ميفرمايد: الخط الحسن يزيد الحق وضحا: خط نيكو بر روشني وزيبايي هرچه بيشتر كلام حق مي افزليد.پيامبر اكرم (ص) نخستين كسي بود كه درس خوشنويسي در قرآن كريم را آغاز كردو به بن عباس توصيه ميفرمود:كه دندانه هاي بسم الله الرحمن الرحيم را مبسوط بنويسد كلمه الرحمن راكشيده و رحيم را جمع كند، كه اين نوع نوشتار در مورد بسم الله الرحمن الرحيم هنوز ادامه دارد.همچنين از رسول اكرم(ص) وامام علي(ع) درباره چگونگي خوشنويسي،تراشيدن قلم وليقگذاري دردوات و...سخناني نقل شده است.آموزه هاي پيامبر اكرم(ص) بعدها توسط امير المومنين دنبال شدوآن حضرت به عنوان اولين كسي كه كاتب كلام وحي است جايگاهي ويژه دارد.
در ابتداي جريان نگارش قرآن تنها خط مورد استفاده،خط كوفي بود،كه به دستور عثمان بن عفان خليفه سوم،قرآن كريم شكل واحدي به خود گرفت وجمع آوري شد اما به تدريج ودر كمتراز چندقرن مسلمانان به ايرادات اين خط پي برده وبا ورود اقوام مختلف با فرهنگها وخط هاي متفاوت،تنوع مناسبي در انواع خطوط قرآني به وجودآمدوبا ابداع خط نسخ خط كوفي كنار گذاشته شد.از مهم ترين ايرادات خط كوفي اين بود كه اين خط فاقد نقطه بود و امكان اعراي گذاري نيز درآن وجود نداشت وهمين امر باعث شد كه بيشتر مسلمانان غير عرب در قرائت قران با اشكالات فراوان روبرو شوند.
در اوايل قرن چهارم سال 310هجري قمري ابن مقله بيضاوي شيرازي خطوطي را به وجودآورد كه به خطوط ششگانه يا اقلام سته مشهورگشت كه عبارتند از: محقق، ريحان ،ثلث،نسخ،رقاع،توقيع، كه اختلاف آنها با يكديگردر شكل حروف كلمات، نسبت سطح و دوره در هر كدام ميباشد. همچنين اوبراي اين خطوط قواعد خاصي تحت عنوان اصول دوازده گانه خوشنويسي وضع كرد كه عبارتد از:تركيب، كرسي،نسبت ضعف،قوت،سطح،دوره،صعودمجازي،نزول مجازي،اصول،صفاوشأن.پس ازبن مقله افرادي چون محمد بن سمسانيومحمدبن اسعد،شيوه اورافراگرفنندويك قرن بعد ابوالحسن علي بن هلال معروف به ابن بواب اين شيوه راازآن دو نفر آموخت و تكميل كرد و تمامي خطوطي را كه ابن مقله پديدآورده بود كمال بخشبد.در قرن هفتم جمال الدين ياقوت مستعصمي به اين خط جان تازه اي بخشيد وقرآن كريم راچند بار كتابت نمود.هم اينك قران هايي درمهمترين موزه هاي دنيا كه منتسب به هشت امام اول شيعيان است نگهداري ميشود كه به برخي ازآنها اشاره ميشود.1 - قرآن به خط مبارك مولاي متقيان علي بن ابي طالب(ع)ازآغاز سوره هود تاپايان سوره كهف به خط كوفي،محل نگهداري:موزه آستان قدس 2- قرآن به خطحسن مجتبي(ع)ازآغازجزءبيست وسوم تاپايان جزءبيست وپنجم برروي پوست آهو،محل نگهداري:موزه آستان قدس3 - جزءشانزدهم قرآن به خط امام حسين (ع)،محل نگهداري:موزه آستان قدس 4 - قرآن به خط كوفي منسوب به امام چهارم،محل نگهداري:موزه دار الفنون الاسلامي قاهره 5 - قرآن به خط امام جعفر صادق(ع) محل نگهداري:موزه آستان قدس رضوي 6 - قرآن به خط حضرت امام رضا(ع)،محل نگهداري:موزه كاخ گلستان7-قرآن به خط حضرت امام هادي(ع)،كه همگي جزء نفيس ترين قرآن هاي موجود محسوب ميشود.
دين اسلام ونزول قرآن كريم مهم ترين زمينه توسعه هنر نگارش يا خوشنويسي در جهان است كه پيامبر اكرم(ص) هم همواره بر آن تاكيد داشت تا آنجا كه ميفرمود:«هركس آيه بسم الله الرحمن الرحيم را براي بزرگداشت خداوند به خطي خوش بنويسد بخشيده خواهد شد.(منيه المريد ص 351) اگرچه كلام وحي خود به خود بر خواننده اثر ميگذارد اما اين حقيقت را نميتوان نا ديده گرفت كه رسول خدا در كتاب كنز العمال،حديث 29304 ميفرمايد: الخط الحسن يزيد الحق وضحا: خط نيكو بر روشني وزيبايي هرچه بيشتر كلام حق مي افزليد.پيامبر اكرم (ص) نخستين كسي بود كه درس خوشنويسي در قرآن كريم را آغاز كردو به بن عباس توصيه ميفرمود:كه دندانه هاي بسم الله الرحمن الرحيم را مبسوط بنويسد كلمه الرحمن راكشيده و رحيم را جمع كند، كه اين نوع نوشتار در مورد بسم الله الرحمن الرحيم هنوز ادامه دارد.همچنين از رسول اكرم(ص) وامام علي(ع) درباره چگونگي خوشنويسي،تراشيدن قلم وليقگذاري دردوات و...سخناني نقل شده است.آموزه هاي پيامبر اكرم(ص) بعدها توسط امير المومنين دنبال شدوآن حضرت به عنوان اولين كسي كه كاتب كلام وحي است جايگاهي ويژه دارد.
در ابتداي جريان نگارش قرآن تنها خط مورد استفاده،خط كوفي بود،كه به دستور عثمان بن عفان خليفه سوم،قرآن كريم شكل واحدي به خود گرفت وجمع آوري شد اما به تدريج ودر كمتراز چندقرن مسلمانان به ايرادات اين خط پي برده وبا ورود اقوام مختلف با فرهنگها وخط هاي متفاوت،تنوع مناسبي در انواع خطوط قرآني به وجودآمدوبا ابداع خط نسخ خط كوفي كنار گذاشته شد.از مهم ترين ايرادات خط كوفي اين بود كه اين خط فاقد نقطه بود و امكان اعراي گذاري نيز درآن وجود نداشت وهمين امر باعث شد كه بيشتر مسلمانان غير عرب در قرائت قران با اشكالات فراوان روبرو شوند.
در اوايل قرن چهارم سال 310هجري قمري ابن مقله بيضاوي شيرازي خطوطي را به وجودآورد كه به خطوط ششگانه يا اقلام سته مشهورگشت كه عبارتند از: محقق، ريحان ،ثلث،نسخ،رقاع،توقيع، كه اختلاف آنها با يكديگردر شكل حروف كلمات، نسبت سطح و دوره در هر كدام ميباشد. همچنين اوبراي اين خطوط قواعد خاصي تحت عنوان اصول دوازده گانه خوشنويسي وضع كرد كه عبارتد از:تركيب، كرسي،نسبت ضعف،قوت،سطح،دوره،صعودمجازي،نزول مجازي،اصول،صفاوشأن.پس ازبن مقله افرادي چون محمد بن سمسانيومحمدبن اسعد،شيوه اورافراگرفنندويك قرن بعد ابوالحسن علي بن هلال معروف به ابن بواب اين شيوه راازآن دو نفر آموخت و تكميل كرد و تمامي خطوطي را كه ابن مقله پديدآورده بود كمال بخشبد.در قرن هفتم جمال الدين ياقوت مستعصمي به اين خط جان تازه اي بخشيد وقرآن كريم راچند بار كتابت نمود.هم اينك قران هايي درمهمترين موزه هاي دنيا كه منتسب به هشت امام اول شيعيان است نگهداري ميشود كه به برخي ازآنها اشاره ميشود.1 - قرآن به خط مبارك مولاي متقيان علي بن ابي طالب(ع)ازآغاز سوره هود تاپايان سوره كهف به خط كوفي،محل نگهداري:موزه آستان قدس 2- قرآن به خطحسن مجتبي(ع)ازآغازجزءبيست وسوم تاپايان جزءبيست وپنجم برروي پوست آهو،محل نگهداري:موزه آستان قدس3 - جزءشانزدهم قرآن به خط امام حسين (ع)،محل نگهداري:موزه آستان قدس 4 - قرآن به خط كوفي منسوب به امام چهارم،محل نگهداري:موزه دار الفنون الاسلامي قاهره 5 - قرآن به خط امام جعفر صادق(ع) محل نگهداري:موزه آستان قدس رضوي 6 - قرآن به خط حضرت امام رضا(ع)،محل نگهداري:موزه كاخ گلستان7-قرآن به خط حضرت امام هادي(ع)،كه همگي جزء نفيس ترين قرآن هاي موجود محسوب ميشود.
خوشنويسي قرآن (2)
«ازمهم ترين خطوط قرون مختلف خطوط قرن چهارم وپنجم از اهميت ويژه اي برخوردارند كه عبارتنداز:خط محق ياخط وراقي ياخط موزون كه حالتهاي چرخش قلم وذوق ايرانيان درآن كاملا مشهود است وقرآن هاي نفيسي با اين خط كتابت شده است.فرق خط ريحان كه به ظرافت ريحان با تمام عرض قلم نگاشته ميشودبا محق ان است كه خط محق راست وضخيم وريحان راست وباريك بافاصله هاي منظم وبدون تداخل حروف وكامل نوشته ميشود.
خط ثلث كه استخراج اوليه آن توسط بن مقله بوده از جهت ظرافت وزيبايي ام الخطوط خوانده ميشودوخطاط وقتي به درجه اعتبار ميرسد كه خط ثلث را قرص ومحكم وشكيل بنويسد چرا كه آن مشكلترين خطوط است كه دو خط مشتق از اين خطوط توقيع ورقاع نام دارد.در خط توقيع پري وچاقي يكسان ويكنواخت است،بر خلاف اصل ثلث كه داراي تشعيرات ميباشد.مروج اين خط بن مقله وديگري ابوالفضل احمد خازن دينوري بودند.خط غبار خطي بسيار ريز است وبراي نوشتن متون به كار ميرفته است خط مسلسل از خط ثلث است كه درآن كاتب حروف وكلمات را به هم پيوسته وزنجير وار مينويسد.
در خط نسخ گرايش قلم به اصطلاح گرم ونرم انجام ميپذيرد وكتابت آن آسان تراست وزيبايي خاصي داردكه بسياري از قرآن ها به خط نسخ نوشته شده وميشودوتمام صفات خطوط ثلث وتوقيع ورقاع به انضمام زيبايي وظرافت مخصوص نسخ درآن ها به چشم ميخورد»(به نقل از مقاله عظيم پرندي خوشنويس وقرآن پژوه نوشته غلام عباس شمس،سايت بانك مقالات قرآني،مركز فرهنگ ومعارف قرآن)
يكي ديگر از مهم ترين نقش آفرينان تحول در عرصه هنر خوشنويسي قرآن در ايران ميرزا احمد نيريزي ميباشدكه قرن دوازدهم تاچهاردهم هجري از اين جهت كه وي در اين فاصله ميزيسته است بسيار حائزاهميت است.
در كشور ما قرآن نويسي در طول قرن هاي متمادي ادامه يافته واوج اين هنر گران قدر را درعصر صفوي ميتوان ديدتا جايي كه درتاريخ امده است كه وقتي علي رضا عباسي هنرمند معاصرشاه عباس مشغول كتابت قرآن ميشد،شاه عباس شمعدان در دست ميگرفت تا اوبنويسد. قرن دهم مقارن با دوره صفويه است كه ازسال 907تا1135 در ايران حكومت كردندوخوشنويسي در اين دوره كمال ترقي را طي كردچرا كه شاهان وشاهزاده گان صفوي نيز خود خوشنويس بوده وهمين امر باعث پيدايش خوشنويسان بزرگي در اين دوره شد كه از آن ميان ميتوان به دوست محمد هروي،امير عبد القادر حسين شيرازي،شاه محمود نيشابوري،شهر امير شيرازي،علاءالدين محمد شمس الدين حافظ تبريزي،احمد يزدي،فاطمه سلطان بنت مقصود علي،و...اشاره كرد.
امروزه آيات قرآن كريم يكي ازمحوري ترين بخش هاي هنر خوشنويسي درايران وساير كشورها به شمار مي آيد كه علاوه برنگارش آن بر روي كاغذكه به صورت كتاب وجزوه عرضه ميگردد، بر روي سنگ چوب،شيشه،همچنين آميزه هايي از هنرهاي گوناگون چون معرقكاري،منبتكاري،و...دردنياي هنري قرآني مرسوم شده است.محمد نعمتي،قران نويس شيرازي وعضو هيات مميزه انجمن خوشنويسان ايران درباره ويژگي هاي قرآن نويسي ايراني گفت:دقت ودر نظرگرفتن عنصر زيبايي درنسخ ايراني بيشتراست وسعي بر اين است كه اثر زيبا به نظربرسدوچشم نواز باشددر حالي كه در نسخ عربي كتابت بعضي حروف وعلائم مانند«د»و«ر»مقداري خشك است.فرهاد نصيري شيرازي مدري انجمن خوشنويسان ايران معتقد است كه خوشنويسي قرآن با خط نسخ ايراني داراي سابقه بيشتري نسبت به اعراب است وبن مقله كه مبدع خط نسخ واز وزيران آل بويه بوده اهل بيضاي فارس ميباشد،اين درحاليست كه استاد الاساتيد خط عرب شخصي به نام ياقوت بود كه اوخوداز پيروان بن مقله است.
بنابراين هنر خوشنويسي قراني يكي ازمهم ترين هنرهاي خوشنويسي محسوب شده كه در حال حاضردر سطح ايران وجهان روز به روز در حال پيشرفت ميباشدوزيبا نگاري اين كلام آسماني از مهم ترين افتخارات هنرمندان ايراني به شمار ميرود.