تزئینات، بخش عمده هماهنگ کننده در معماری و طراحی اسلامی است؛ همانطور که Dalu Jones در مقاله بسیار جالب و جامع خود با نام «سطح، الگو و نور» (در جهان اسلام با ویرایش George Michell) نگاشته است، تزئینات برای سیزده قرن، بناها و اشیاء گوناگون را در سراسر جهان اسلام از اسپانیا تا چین و اندونزی ، به یکدیگر می پیوندد.
هنر اسلامی، هنری است که بیش از پرداختن به فرم به موضوعات تزئینی، که هم در معماری و هم در هنرهای وابسته وجود دارد، بدون توجه به مصالح، مقیاس و تکنیک می پردازد. هیچ گاه یک نوع تزئین برای یک نوع بنا یا شیء وجود ندارد، برعکس اصول تزئینی‌ای وجود دارند که (از آنجا که از یک ارتباط درونی میان همه هنرهای کاربردی و معماری در اسلام می آیند) اسلامی و کاربردی برای انواع ساختمان ها و اشیاء در تمام زمانها هستند؛ بنابراین هنراسلامی باید در تمامیتش در نظر گرفته شود، زیرا چه ساختمان ها و چه اشیاء تا حدودی اصول یکسانی را مجسم می کنند. اگر اشیاء و هنرها در کیفیت اجرا و سبک متفاوتند، اما عقاید، شکل ها و طرح های یکسانی به صورت متداوم دوباره مطرح می‌شوند.
به علت استفاده کم از مبلمان در زندگی روزمره سنتی در اسلام، تزئینات در خلق فضای ممتد که از نشانه های معماری اسلامی است بدون استفاده از این ابزار کمک می کند. Jones می نویسد، «با استفاده از فرش ها و بالشتک ها که اغلب طرح تزئینی‌ای را که در دیوار ها و سقف وجود دارد را منعکس می‌کنند، لایه های تزئینات سطوح افزایش یافته و پیچیدگی های آثار بصری غنی تر می‌شوند». کف اتاق‌ها و سقف‌ها از آنجا که اغلب مانند درختان طراحی می‌شوند، با تزئیناتشان به سیالیت فضا کمک می کنند؛ گاهی تزئینات در کف اتاق ها دقیقا شکل یک فرش را می آفریند. آرامگاه Itimad ad-Dawla کفی مرمری دارد که دقیقا بازآفرینی فرش های مغول است».
Jones بیان می دارد برای غربیان معماری اسلامی دو بعدی به نظر می رسد، اما خصوصیات معماری اسلامی امکانات خلق سه بعدی را بیان می دارد، برای نمونه طراحی های به هم پیچیده ای که اغلب با تفاوت در رنگ و مصالح همراه می‌شوند، خطای حسی را در طرح های متفاوت به وجود می‌آورد. تزئینات اسلامی با استفاده از مواد درخشان و منعکس کننده و براق، تکرار مدول‌ها، تفاوت سطوح و کار استادانه در پلان، در هم پیچیده و مجلل می گردند. وی می‌افزاید، این هنر آرامش است، جایی که تنش ها تجزیه می شوند.
علاوه بر فرم، مصالح و مقیاس، مفهومی که در بنیان خوشنویسی و هندسه وجود دارد، در معماری تکرار و افزایش اجزایی که بر پایه قوس هستند را به همراه می آورد. به طور پیوسته و موازی با اینها زمینه های گلدار و نگاره‌ای نیز وجود دارند. «آب و نور هم، از آنجا که لایه های بیشتری در طرح ها به وجود می آورند- همانطور که در تزئینات روی سطوح روی می دهد- در تزئینات اسلامی اهمیت عمده‌ای دارند، آنها در فضا تغییر شکل ایجاد می کنند.».
فضا با سطوح تعریف می شود و از آنجا که سطح با تزئینات طراحی شده، ارتباطی درونی در معماری اسلامی بین فضا و تزئینات وجود دارد؛ این تفاوت و غنای تزئینات به همراه تداوم بی پایان آن است که نسبت به اجزای سازه‌ای که اغلب در بناها پنهان هستند، در شخصیت دهی به بنا نقش بیشتری ایفا می‌کنند. مثال های بسیاری از اجزاء که در معماری اسلامی - به طور مثال مقرنس (تزئینات شانه عسلی شکل که می تواند نور را انعکاس داده و تجزیه کند)- به علت نیاز به حل محدوده بین اجزاء سازه‌ای (باربر) و اجزاء تزئینی(غیر باربر)، توجیه می‌شود، وجود دارد.
Jonesبه تاج محل به عنوان مثالی که در آن احساس فضای بی پایان که در معماری اسلامی با تکثیر الگو ها و اجزاء معماری خلق می شود، اشاره می‌کند. در اینجا قوس ها در ابعاد و انواع متفاوت برای اهداف تزئینی به کار گرفته شده‌اند؛ «در حالی که تسلط با گنبد اصلی است، هریک از نماهای ساختمان دو ردیف تورفتگی های قوسی شکل دارند که از توده اصلی بنا در آورده شده اند. دروازه ها در مرکز هریک از وجوه قرار دارند، اما بزرگ شده همین تورفتگی ها هستند، در عوض آنها با کوچک شده های خودشان، مقرنس ها، پر شده‌اند.
گنبدهای کوچک سنگفرش شده ای در قسمت بالای بنا روی قوس های بازی قرار دارند که در قوس های کور روی سکویی که همه بنا روی آن قرار دارد تکرار می شوند. بدین صورت هر جزء از تزئینات یک جزء سازه ای را می سازد...».
مثال دیگری از اصول بنیادی بسیاری از تزئینات اسلامی با تزئینات کف تاج محل داده شده است که با اثر چین و شکن دار خود این تصور را که آرامگاه در یک ظرف آب قرار دارد را جان می بخشد. تزئینات.... در جزئیات بنیادین تقلید آب نمی باشد، اما مفهوم آب را بیان می دارند....این مسئله موقعیت «طراحی سایت توسط ذهن را» به وجود می‌آورد، فضاسازی‌ای که بهتر از هر نوع ارائه‌ای به نیاز پاسخ می دهد