گاهي به معماري مسجد اياصوفيه
مسجد ايا صوفيه ابتدا يک کليساي سلطنتي ارتدکسي بوده که بعدها به صورت مسجد در آمده، و امروزه به عنوان يک موزه در ترکيه شناخته مي شود. در سال هاي 1360- 1453 ميلادي اين بنا، کليسا بود. اين بنا از تاريخ 1453-1934 به مسجد و از سال 1935 به موزه تبديل شد.
اين بنا به علت گنبد بزرگ آن نمونه کامل و مشهوري از معماري بيزانسي است. در سال 1453، قسطنتنيه توسط ترک هاي عثماني فتح شد. سلطان محمد دوم دستور داد که اين بنا به مسجد تبديل شود. ناقوس ها، محراب کليسا برداشته شدند و به جاي گچ کاري از موزائيک استفاده شد. ويژگي هاي معماري اسلامي مانند محراب، منبر و 4 مناره به آن اضافه شد. در حدود 500 سال اين مسجد به عنوان مسجد اصلي استانبول و نمونه قابل توجهي از مساجد عثماني درآمد.
بايزيد دوم که پس از سلطان محمد به پادشاهي رسيد يک مناره جديد(که به دستور پدرش ساخته شده بود) به مناره هاي قبلي اضافه کرد. در قرن 16، سلطان سليم بزرگ دو شمعدان بزرگي که از فتح مجارستان به دست آورده بود را به اين مسجد اضافه کرد که در دو طرف محراب قرار گرفتند. در دوران سلطنت سلطان سليم دوم، اين بنا توسط معمار بزرگ عثماني، «معمار سينان» بازسازي شد. سينان دو مناره بزرگ ديگر در انتهاي غربي مسجد ساخت. آرامگاه سليم دوم در بخش جنوب شرقي بنا قرار دارد و آرامگاه هاي مراد سوم و محمد سوم بعدا در قرن 17 ساخته شدند. در سال 1739 سلطان محمود اول دستور بازسازي اين بنا را داد و يک مدرسه قرآني ( که حالا تبديل به کتابخانه موزه ويک آشپزخانه براي توزيع کردن غذا ميان نيازمندان شده است.)و در سال 1740 يک وضوخانه و يک محراب جديد به بنا افزوده شد. مهم ترين بازسازي اين بنا به دستور سلطان عبدالمجيد انجام شد. وي از وجود برادران معمار سوئيسي-ايتاليايي، گاسپر و جوزپه فوساتي استفاده کرد. اين دو معمار، گنبدها را احيا و ستون ها و نماي داخلي و خارجي مسجد را بازسازي کردند. آنها همچنين نشانه هاي مدور بزرگي از ستون ها آويزان کردند که مزين به اسامي الله و حضرت محمد(ص) و چهارخليفه ابوبکر، عمر، عثمان و حضرت علي(ع) بود.
همان طوري که ذکر شد اين مسجد نمونه شاخصي از معماري بيزانسي به شمار مي آيد. نماي داخلي مسجد با موزائيک تزيين يافته است.
ستونهاي آن فيروزه اي رنگ هستند. ستون هاي بزرگ مسجد از جنس گرانيت و حدود 20 متر ارتفاع و 1.5 متر قطر دارند. حداکثر وزن مجموعه 30 تن مي باشد. به دستور کنستانتين، 8 ستون از بعلبک آورده و در بنا استفاده شد. نماي داخلي بنا ساختار پيچيده اي دارد. سالن داراي يک گنبد مرکزي به طول 55متر است که توسط يک قوس( شامل 40 پنجره قوسي شکل) فرا گرفته شده است. تعميرات انجام شده در گنبد قطر آن را بين 30 تا 31 متر تغيير داده است. گنبد روي 4 مثلث محدب که به عنوان تغييردهنده نماي مدور گنبد به نماي مستطيلي عمل مي کنند ساخته شده است. وزن گنبد از طريق اين 4 مثلث به اطراف منتقل مي شود. در ورودي غربي و سمت شرقي بنا، ورودي هاي گنبدي شکل به چشم مي خورند که خود روي نيم گنبدهاي ديگري قرار دارند. سطوح داخلي مسجد با فيروزه هاي چند رنگ( سبز، سفيد و ارغواني) و موزاييک هاي طلايي پوشانده شده است. نماي خارجي گچ کاري شده و در قرن 19 با سرپرستي معمار فاسوتي تزيينات زرد و قرمز به آن افزوده شده است.
گنبد اين مسجددر طول تاريخ مورد توجه تاريخ شناسان، معماران و مهندسان زيادي قرار گرفته است. که دليل آن بديع بودن طراحي آن مي باشد. نکته جالب در مورد طرح گنبد اصلي اين است که معماران توانستند 40 پنجره در قاعده آن تعبيه نمايند. اين مسجد به دليل ويژگي شگفت انگيز انعکاس نور در هر نقطه از نماي داخلي سالن مشهور است. بعد از تبديل اين بنا به مسجد، موزاييک هاي زيادي با گچ پوشانده شدند چون در اسلام کشيدن تصاوير مقدسين ممنوع است. البته اين عمل به يکباره انجام نشد و تا پايان قرن 17 همچنان تصاوير شخصيت هاي مقدس وجود داشت. کار معماران در زمان سلطان عبدالمجيد تنها شامل مرمت موزاييک ها نبود بلکه آنها دوباره روي بخشي از آن نقاشي کردند. اين بنا در حال حاضر داراي 4 نمونه از اين تصاوير مي باشد.
مناره جنوب شرقي مسجد از آجر قرمز ساخته شده، اما 3 مناره ديگر از سنگ هاي سفيد، ليمويي و ماسه ساخته شده اند. يکي از مناره ها که باريک تر است در زمان سلطان بايزيد دوم ساخته شد در حالي که دو مناره بزرگتر غربي در دوران سلطان سليم دوم ساخته شده است.
اين مسجد تلفيقي از جلوه هاي معماري دو دين اسلام و مسيحيت به شمار مي آيد. در ساختمان گنبد اصلي از نمونه هاي خوشنويسي اسلامي استفاده شده، و موزاييک هاي دوره مسيحيت از ديگر ويژگي هاي اين بنا است.
وقتي از اين بنا به عنوان محل عبادت مسلمانان استفاده گرديد، تمرکز بنا به سمت انتهاي شرقي معطوف شد (که مستقيما از در ورودي شروع مي شود) چرا که قبله در اين سمت مسجد قرار دارد وبه سمت جنوب شرقي شهر استانبول است.
اين بنا در سال 1935 توسط آتاتورک ( رييس جمهور آن زمان ترکيه ) به موزه تبديل شد.