به شهادت تاريخ معماري اسلامي، خانه هايي كه مسلمانان براي خود بنا مي كردند بنوعي امتداد و گسترش مسجد تلقي مي شد. خانه هايي كه سادگي و طهارت مسجد را استمرار مي بخشيد. فرش هايي كه انسان با كفش هرگز بر آن پاي نمي گذارد. خلوت اتاقهاي عاري از هرگونه تجمل كه ميان خانه و مسجد پيوندي معنوي برقرار مي سازد.
در نگاهي وسيع تر مي توان گفت كه تمام طراحي شهر با مسجد مرتبط است و اين امر افزون بر نقش مركزي مسجد در فرآيند بروز شهر، به گونه اي بسياردقيق تر از اصل وحدت و انسجام سرچشمه مي گيرد كه بر همه اجزا و اركان شهر پرتو افكن است. اسلام و هنر درمسجد ، پرشكوهترين ملاقات ممكن رابايكديگردارند. خداي اسلام-الله تعالي- نه فقط رحيم و حكيم بلكه جميل هم هست ؛ ولذا دوستدار جمال.براي همين است كه هنرمندان مسلمان كوشيده اند تا مساجد را بسان نگارستاني از نگاه هاي برين و متعالي چنان بسازند و بپردازند كه شوق عبادتگري را در نهاد هر مسلماني صد چندان كنند. هنرمندان بي نام ناشناساين مساجد كه تمام هستي خويش را وقف خدمت خداوندكرده بودند از همان شوق مقدسي جان خودراآكنده بودند كه مجاهدان في سبيل الله درصدراسلام.آنان سعي وافر داشته اند تابهترين تلقي وتصورخودرا اززيبايي در اين آثار مقدس جلوه و تحققبخشند. حقيقت آن است كه معمار مسلمان در روزگاران گذشته هر پديده و انديشه زيبايي راكه در جايي مي ديد ـ اگر آن را در شأن عظمت و جلال خدامييافتسعي ميكرد تا دراولين مجال ممكن براي آن در مسجد جايي باز كند. بدينگونه، اوباوسعت نظر ”ستون“ را از آنچه در معابد بابل بود گرفت؛ مناره و محراب را از كليسا اقتباس نمود و ايوان و طاق آن را از قصرهاي ساسانيانبرگزيد. اما در اين دريافتگري او هرگز تقليدگري خام و شيدايي بي درايت نبوده است ، بلكه ازروح زيباشناسانه وتلقي الهي خودنيزبه آن افزود و آن را بازبان حال خود آميخت و به ديگرگونه وجهي به تاريخ و جهان سپارد.
مسجد در صدراسلام براي مسلمانان بسيار بيش از امروز اهميتداشت زيرا تنها جاي عبادت به شمار نمي آمد بلكه محكمه عدالت مسلمين هم بود.
شرافت شان خوشنويسي در هنر و معماري اسلامي
” هنر ، تجلي خلافت الهي در انسان است كه خليفه خداست و در اوج كمال متصف به صفات اوست و همان گونه كه بنا برحديث كنز مخفي ، عشق سبب پيدايش عالم گرديد ، در خليفه او نيز عشق به ظهور گنج پنهان ، سبب پيدايش انواع هنرها و معارف گرديده است و چون آدم ، همه اسماء الهي و اسرار و رموز عالم را در دانشگاه علم حق آموخته است ، هر زمان دانش و هنر تازه اي از او به ظهور مي رسد.
گنج مخفي بُدزپُري چاك كرد
خاك راتابان ترازافلاك كرد
گنج مخفي بُدزپري جوش كرد
خاك راسلطان اطلس پوش كرد
كنت كنزرحمه مخفيه
فاتبعت امه مهديه
درخلايق روح هاي پاك هست
روح هاي تيره گلناك هست
اين صدف ها نيست دريك مرتبه
دريكي درهست ودرديگرشبه
واجب است اظهاراين نيك وتباه
همچنان كاظهارگندم هازكاه
بهراظهاراست اين خلق جهان
تانماندگنج حكمت هانهان
عالم ، جزتجلي حق به واسطه نورمطلق نيست وزيبايي جهان حاصل تجلي نوراوست ؛ وهنر؛ اظهارزيبايي نظام آفرينش است ؛ نظامي كه دراحسن صورت ممكن پديدآمده است. دراينجااگرانقيادواعتقادمابه اين باوربنيادي سست گردد وچنين بپنداريم كه اين عالم احسن درآتيه پديدخواهدآمد قايل به نقص ونقض درفعل صانع اصل شده ايم. هنرمند؛ در مقام شهوداين باوربليغ، عارفي است كه مي كوشد تايافته هاي عارفانه اش رادربستري ازعواطف پرورده انساني ومتناسب باظرفيتهاي ذوقي وادراكي مخاطبان خويش درزيباترين جامه بياني ممكن اظهاركند.درحكمت هنراسلامي ازآنجا كه اعتقاد بنيادي آن است كه اززيباي ِ مطلق جزمطلق زيبايي نيايد ، هنرمندمي كوشدتا دامنه اظهارذوقي خودرامتوجه مبداهمه زيبايي هاي عالم قراردهدوشعف زيبادوستي فطري انسان رامتوجه خالق جهان سازد؛ خدايي كه همه زيبايي وزيبايي ِ همه است. دراين وادي بي شك برخي ازهنرها ظرافت وظرفيت والاتري درانتقال اظهارات هنرمندرادارند.خوشنويسي به عنوان يكي ازاين همه درهنراسلامي به موازات هنرهاي كلامي ومعماري مطمح نظراست.
منبع: سايت باشگاه انديشه
نويسنده محسن مجيدي