مورچه خورت يكي از قديمي‌ترين مناطق تاريخي شمال استان اصفهان است كه قدمت آن به قبل از قرن چهارم ميلادي برمي‌گردد. دهستان مورچه‌خورت در 54 كيلومتري شمال غرب اصفهان و در كنار راه اصلي اصفهان-تهران قرار دارد. اين منطقه جزو بخش شاهين‌شهر و ميمه به مركزيت شاهين‌شهر است كه طول جغرافيايي آن 29/51 درجه و عرض 06/33 درجه است. آب و هوايي معتدل و خشك دارد و كوه خال سفيد در 4 كيلومتري شمال غربي مورچه‌خورت قرار گرفته است. همچنين كوه پيرزه در 6 كيلومتري غرب مورچه‌خورت به چشم مي‌خورد.
«كاروانسراي تاريخي مورچه‌خورت»
اين محل نمونه برجسته‌اي از يك كاروانسراي برون‌شهري عصر صفوي است. اين بناي مهم مربوط به اواخر سلطنت شاه عباس دوم يا اوايل سلطنت سليمان اول است. كاروانسراي مورچه‌خورت در مجاورت آزادراه تهران-اصفهان و اتوبان جديد اصفهان- كاشان قرار گرفته است كه اين نكته شايان توجهي در مورد موقعيت اين كاروانسرا به شمار مي‌آيد.
اين بنا با مساحت قريب به 6 هزار و 500 مترمربع از كاروانسراهاي بزرگ ايران است. حياط مستطيل شكل وسيعي در ميانه بنا قرار دارد و 4 ايوان در ميانه اضلاع آن و ايوانچه‌هايي در بين ايوان‌ها واقع است، هر ايوانچه حجره‌اي در پشت خود دارد. قوس‌هاي ايوانچه‌هاي پيرامون حياط، كاملاً هم‌شكل و منظم‌اند و ديوارها با ضخامت يكسان برپا شده‌اند.
اسطبل‌هاي ايراني كاروانسرا 2 گونه‌اند؛ يكي اسطبل‌هاي ستون‌دار با قاعده مربع كه در 4 گوشه بنا واقع شده است و راه ورود به آن‌ها از گوشه‌هاي حياط است، ديگر اسطبل‌هاي كشيده‌اي كه در پشت حجره‌هاي جبهه‌هاي جنوب شرقي و شمال غربي حياط قرار دارند و آخرين طاق نماهاي اين دو جبهه، ورودي آن‌هاست. دو دسته اسطبل مذكور را به راحتي مي‌توانستند به هم متصل كنند، ليكن طراح ترجيح داده است آن‌ها را منفك از يكديگر نگاه دارد.
ورودي كاروانسرا در ضلع جنوب غربي آن است. سر در مرتفع با طاق‌نماهايي در 2 طبقه طرفين آن از سطح نماي خارجي بنا پيش آمده و رديف طاق‌نماها را در نماي اين جبهه پديد آورده است. 4 برج مدور در 4 گوشه كاروانسرا به صورت استوانه‌اي كامل از امتداد اضلاع خارجي بيرون زده‌اند و حجم بنا را استوارتر مي‌كنند. به علاوه دو برج با قاعده نيم هشت در ميانه اضلاع طولي كاروانسرا قرار دارد. سردر كاروانسرا و هشتي و ايوان پشت آن بي‌واسطه به يكديگر متصل‌اند. هشتي فضايي با قاعده هشت و نيم و به ارتفاع دو طبقه است و گنبدي بر فراز خود دارد. در طرفين هشتي، ورودي‌هاي دو اتاق نگهبان كاروانسرا تعبيه شده است. در سوي ديگر حياط در تقابل با ورودي بنا، ايوان مرتفع شمال شرقي و تالار صليبي شكل، پشت آن قرار دارد.
در طبقه بالاي اين تالار، غرفه‌هايي هست كه به بخش مياني تالار و ايوان مقابل آن اشراف دارد. در بيرون كاروانسرا در دو سوي غربي آن، حمام و آب‌انبارهايي وجود داشته كه به نوشته ماكسيم سيرو، ورود به آن‌ها از داخل كاروانسرا ميسر بوده است. او درباره اين كاروانسرا مي‌نويسد: سفرا و هيأت‌هاي سياسي پيش از ورود به اصفهان (پايتخت صفويان) در اين محل توقف مي‌كردند و لباس‌هاي رسمي مي‌پوشيدند و سپس با محافظان مخصوص تا شهر همراهي مي‌شدند. «سيرو» ساخت اين بنا را با توجه به مهارت مشهود در آن به معماران دوره شاه عباس دوم صفوي نسبت داده است ولي در كتاب ديگر خود احداث آن را در زمان شاه اسماعيل اول صفوي محتمل دانسته است. «هانري رنه د» آلماني، اين كاروانسرا را از بناهاي مادر شاه عباس صفوي به شمار آورده است.
با توجه به كتيبه سردر از اين كاروانسرا در دروه قاجاريان نيز استفاده مي‌شده است. پس از اين دوره، بنا بي‌استفاده ماند و مصالح آن به يغما رفت. در سال 1321 شمسي كاروانسرا به پادگان تبديل شد و تا سال‌هاي اخير كاربرد نظامي داشت.
مهندس جهانگيري، مديرعامل شركت توسعه مهمانخانه‌ها درباره وضع كنوني مهمانسرا مي‌گويد: «درباره توسعه مجموع مهمانسراهاي ايراني در حال حاضر 73 درصد از سهم آن متعلق به سازمان ميراث فرهنگي، 12 درصد آن متعلق به بانك صنعت و معدن و 25 درصد متعلق به يك شركت سوئيسي است كه نمايندگي آن را يك شركت ايراني بر عهده دارد. اين مجموعه در حال حاضر شامل هتل لاله تهران، هتل لاله سرعين، هتل لاله كيش، هتل لاله يزد و كاروانسراي مورچه خورت اصفهان است. بايد تذكر دهم كه مرمت و بازسازي داخلي كاروانسراي مورچه خورت اصفهان به اتمام رسيده و تنها بخش بيروني آن مانده است كه اميدواريم با توجه انتشار آگهي همكاري، بازسازي بخش بيروني آن را به بخش خصوصي دهيم.»
كاروانسراي مورچه‌خورت تنها اثر ثبت شده مورچه‌خورت در آثار ملي است كه به شماره 13657 به تاريخ 15/8/84 به ثبت رسيده است.
آنچه در مورد اين كاروانسرا مهم است اهميت آن در جذب گردشگر خارجي و داخلي است كه موقعيت ويژه‌اي در منطقه دارد. كاروانسراي توريستي مورچه‌خورت مي‌تواند بازويي قدرتمند در جذب سرمايه گردشگري باشد كه اين امر توجه و اهتمام مردم و مسئولان را مي‌طلبد.
خلاصه و گردآوري شده از روزنامه همشهري