بيشتر تاريخ‌نويسان علي‌بن حمزه (ع) را فرزند حمزه كه يكي از فرزندان امام موسي كاظم (ع) دانسته‌اند. گويا آن حضرت با اهل خانواده در اثر ستم و جور حكومت عباسي به همراه تعدادي از نزديكان خود در سال 220 هـ.ق به شيراز مهاجرت كرده و براي دوري از چشم مزدوران، پس از ورود به شيراز در يكي از غارهاي كوه شمالي كه در آن چشمه آبي نيز وجود داشته به طور مخفيانه زندگي مي‌كردند.
آن حضرت و بقيه مردان براي امرار معاش، هيزم‌هاي كوه را جمع كرده و با حمل به دروازه شمالي (دروازه اصفهان فعلي) آنها را مي‌فروختند و از فروش هيزم‌ها خوراك و پوشاك و وسايل لازم را فراهم مي‌آوردند و سپس راهي غار مخفيگاه خود مي‌شدند. در آن زمان خلفاي عباسي براي يافتن و كشتن سادات علويان، خبرچين‌هاي زيادي را به گوشه و كنار شهرها مي‌فرستادند. روزي يكي از خبرچين‌ها به آن حضرت مشكوك مي‌شود. و چون ايشان را تعقيب مي‌كند مخفيگاه آنها را يافته و فوراً خبر آن را به سربازان خليفه مي‌رساند. مزدوري كه مأمور دستگيري آنها بوده، فوري به اتفاق سربازان خود راهي كوه شمالي شيراز مي‌شود. هنگامي كه به نزديكي غار مي‌رسد آن حضرت را سرگرم جمع‌آوري هيزم مي‌بيند. از ايشان مي‌پرسد نامت چيست؟ مي‌فرمايد: علي، نام پدرت؟ مي‌فرمايد: حمزه(ع)، فرزند كي؟ مي‌فرمايد موسي (ع).
آن گاه آن مزدور به طرف حضرت علي‌بن حمزه (ع) حمله‌ور شده و سر ايشان را بي هيچ گناهي از بدن جدا مي‌كند. نوشته‌اند آن شهيد مظلوم، سر بريده خود را به دست گرفت و چندين قدم برداشت تا آنكه در مكاني كه اكنون آرامگاه اوست بر زمين افتاد.
«تاريخچه آرامگاه»
محل دفن آن بزرگوار تا زمان اميرعضدالدوله ديلمي بدون بارگاه و گنبد به فراموشي سپرده شده بود، «فاطمه خاتون» خواهر اميرعضدالدوله ساختمان بزرگ و گنبدي بلند بر سر قبر حضرت علي‌بن حمزه(ع) ساخت. اين آرامگاه در زمان ديلميان به آرامگاه خانوادگي آنها اختصاص يافت و اولين حاكم از اين خاندان كه در آن مدفون شد، عمادالدوله بود. در زمان صفويه و بعدها در زمان زنديه بازسازي‌هاي گسترده‌اي بر روي آرامگاه انجام شد. كريم‌خان زند در جنوب آرامگاه، كاروانسرا و حمامي باشكوه، براي مسافران و زيارت‌كنندگان ساخت اين حمام و كاروانسرا تا اوايل قرن حاضر موجود بود و در سال 1310 خورشيدي ويران شد و به جاي آنها مدرسه و خيابان ساختند.
در زمان قاجاريه و بر اثر زلزله در سال 1239 هـ.ق ساختمان آرامگاه با خاك يكسان شد تا اينكه گنجي در روستاي «كت» سروستان پيدا شد و از سوي حسين‌علي ميرزا فرمانفرما در سال 1260 هـ.ق خرج تعمير و ساخت آرامگاه شد. در سال‌هاي اخير نيز تعميراتي در آرامگاه انجام گرفته و در حال حاضر به طرز مناسبي نگهداري مي‌شود.
«وضعيت آرامگاه در حال حاضر»
آرامگاه علي‌بن حمزه (ع) در شمال پل قديمي دروازه اصفهان و نزديك رودخانه خشك قرار دارد. آرامگاه از جمله بناهايي است كه همچنان چهره و ساختار قديمي خود را حفظ كرده، به خصوص دو گلدسته آن اصالت خاصي دارند. در ورودي آن از دو لنگه چوبي ساخته شده كه بر روي آن منبت‌كاري زيبايي به كار رفته است. بعد از گذشتن از در به دالاني وارد مي‌شويم كه داراي هشت ضلعي است و در سقف آن طاقي زده شده است. در پيشاني خروجي اين دالان (رو به حياط) نوشته ثلث شيوايي بر تكه‌سنگي مستطيل شكل به خط ابراهيم سلطان فرزند شاهرخ تيموري نوشته شده است. حياط آرامگاه داراي چشم‌انداز زيبايي است كه در ازاي آن 60 متر و پهناي آن 30 متر است. در كف حياط سنگ‌هاي مزار در كنار هم و در سطحي صاف چيده شده‌اند و 3 درخت قطور و بلندقامت سرو در ميان آنها سر بر آورده‌اند كه بيانگر قدمت تاريخي بنا هستند. در وسط حياط نيز حوضي از سنگ ساخته شده كه فواره‌اي سنگي در ميانه آن قرار دارد.
حرم مطهر در سمت شمال حياط قرار دارد كه سطح آن يك متر بلندتر از سطح حياط است. در اصلي حرم نيز مثل در ورودي حياط داراي نقش و نگار است. درون حرم ديوارها و سقف و طاق نماها آينه‌كاري شده‌اند و ضريح مطهر در زير گنبد اصلي قرار گرفته و از چوب منبت‌كاري شده و دستگيره‌هاي نقره‌اي ساخته شده است. در اطراف ضريح 4 شاه‌نشين قرار دارد كه براي برگزاري نماز و حضور مردم در مراسم ختم اموات استفاده مي‌شود. در اطراف حرم و پشت ديوار غربي نيز اتاقك‌هايي به صورت آرامگاه خانوادگي قرار دارد.
منبع: كتاب شيراز يادگار گذشتگان، محمدكريم خرمايي