در حال بارگذاری؛ صبور باشید
منبع :
جمعه

۲۹ بهمن ۱۳۸۹

۲۰:۳۰:۰۰
39682

مسجد ، نماد وحدت (2)

ب) نمادهاي وحدت در اجزاء و عناصر مسجد :  مسجد نه تنها در يك قالب كلي و پيكره ظاهري در محيط زندگي ما مي تواند به عنوان مكاني وحدت آفرين محسوب مي گردد، بلكه تك تك عن

ب) نمادهاي وحدت در اجزاء و عناصر مسجد :

 مسجد نه تنها در يك قالب كلي و پيكره ظاهري در محيط زندگي ما مي تواند به عنوان مكاني وحدت آفرين محسوب مي گردد، بلكه تك تك عناصر و اجزاء متشكله آن نيز در درون و ماهيت خود نمادي از مؤلفه هاي وحدت را آشكار مي سازند. منتهي در اين بخش استنباط مفاهيم وحدت به صورت زيركانه،ماهرانه و به شيوه اي هنرمندانه تجلي پيدا مي كند كه تنها اهل فن و متخصصان برجسته اين رشته هستند كه توانايي كشف راز و رمز و مصاديق اين وحدت را دارا مي باشند.«اجازه دهيد براي نمونه ، در اثبات اين مدعا از چند مورد نام ببريم:نخست اين كه مساجد اسلامي را مي توان مجموعه بي نظيري از انواع و اقسام هنرهاي اسلامي دانست. از طراحي بنا و معماري كلي ساختمان گرفته تا كاشيكاري و گچبري و آينه كاري و خوشنويسي و شعر و نجاري و منبت كاري و .... و حتي فرش هاي مساجد و اين يعني مجموعه اي تمام عياراز آثار هنري ! اين هنرهاي مختلف و گوناگون ، در عين تكثري كه دارند ، بايد نهايتاً اثر واحدي بنام مسجد را خلق كنند. نقش و نگاره هاي اسليمي ديوارها وخطوط كوفي و نستعليق اطراف محراب و گنبد دروني و برجستگي و فرورفتگي هاي مقرنس ها و نهايتاً قوس منحني حاكم بر كليت معماري مسجد ، بايد در كمال سازگاري و هماهنگي با يكديگر قرار گيرند.»8 اوج هماهنگي و وحدت ميان اعتقادات و باورهاي ديني مردم با مسجد اين پايگاه توحيدي را مي توان در آثار هنري و معماري خاص بكار رفته در آن كه نمود ظاهري پيدا كرد مشاهده نمود .قالبهاي هنري بكار رفته در مساجد هنري مقدس و پاك مي باشند. زيرا اين آثار هنري از قلبها ، سينه ها و دستهايي برخاسته كه همگي آنها پاك و طاهر بودند و در درون آنها ريا ، شرك و ثنويت جايگاهي نداشته بلكه تنها و تنها براي رضاي خداوند و ارضاء نياز معنوي و دروني خويش دست به ساخت آثاري ماندگار و گرانبها زدند. در نيّت آنها اگر شرك و ثنويت و دوگانگي وجود داشت يعني طلبها و خواسته هاي مادي با ذوق وسليقه هنري آنها ممزوج مي شد .هيچگاه آثار و برونداد هنري آنها با نيّات دروني پاك وخالص هم جهت نبود. بلكه چند گانگي درآثارآنان نيز مشاهده مي شد. (چرا كه از كوزه همان برون تراود كه در اوست). هنر الهي برخاسته از فطرت و نهاد انسان الهي ومؤمن است  اين هنر مقدس  منشاء الهي نيز دارد. چون ذات خداوند ذاتي يكتا و واحد است، در قالبهاي هنري ومعماري نيز اين وحدانيت و وحدت تجلي پيدا مي كند. «اين حضور الهي در  مساجد به صورتي يك دست سپيد و ساده درصدر اسلام كه فقر و سادگيشان يادآور غني مطلق است، جلوه گر مي نمود، كه اين امردر قالب نماها ، طاقها و گنبدهايي كه به طرز ماهرانه اي رنگ آميزي شده اند و در توازن و هماهنگي خود،گويي تجلي وحدت در كثرت و بازگشت كثرت به وحدت را بازگو مي كنند نمايان است.»9

   البته بايد اين نكته مهم را مد نظرقرار داد «كه هنر اسلامي خارج از متن خود نمي تواند بررسي شود. برخي تعاريف ، متن محور، برخي مؤلف محور و برخي هم محيط محوريا تاريخ محوراند. با وجود كثرت اين تعاريف ميتوان به يك وحدت نسبي رسيد. برخي تمدنها همانند تمدن مسيحي و تمدن يهودي هم از لحاظ جغرافيايي و هم از لحاظ فرهنگي به تمدن اسلامي بسيار نزديك بودند.تمدن اسلامي و هنر اسلامي براي مطرح شدن و نشان دادن خود مي بايست،از آن تمدنها فاصله مي گرفت.پس شروع به فاصله گذاري ميان خودش و تمدنهاي نزديكش كرد.از طرفي تمدنهاي خيلي دور ، مانند : چين ، مصر و هند بدليل « خيلي دور بودن » رابطه چنداني كه موجب تأثير زياد بر هنر اسلامي شود ، نداشتند در اين ميان تمدن ايراني « نه خيلي دور و نه خيلي نزديك » بود. نيز ايرانيان به وحدانيت اعتقاد داشتند.ولي وحدانيت متفاوت با وحدانيت اديان ابراهيمي ، (يهوديت ، مسيحيت و اسلام) اين امر باعث شده ، پيش متنهاي اسلامي بيشترين تأثير را از پيش متنهاي ايراني كه حاوي وحدانيت و يكتا پرستي است، داشته باشند.»10

   در همين راستا«نگاهي دقيقتر به اسناد و منابع مرتبط با هنر معماري از مساجد بدرستي نشان مي دهد،از طريق بررسي هنر معماري مساجد ميتوان به اهميت نقش و جايگاه آن در جامعه پي برد. گسترش كاركرد مساجد (بر خلاف بناهاي مذهبي ديگر اديان) ، اين بنا را به عنوان مبدأ و درعين حال مجمع مسلمانان ومحل وحدت وانس براي حل و فصل امور جاري قرار داد و بدين لحاظ طي صدها سال ، توجه حاكمان و اقبال مردم ، جايگاه ويژه اي براي آن از حيث اجتماعي رقم زده است. اشتياق هنرمندان براي نشان دادن هنر و خلاقيت خود در بناي مساجد ، به خلق شاهكارهاي هنر معماري در طول تاريخ ايران منجر شد كه تعالي آن را ميتوان در مساجد سلجوقي ، ايلخاني ، تيموري ، صفوي و تاحدودي قاجاريه مشاهده كرد...»11 «در بناي بسياري از مساجد در سرزمينهاي اسلامي هنرهاي گونه گون در انبوه اين خيزش سترگ بهم در آميخته و معماري در اين ميان نقش متوازن كننده و وحدت گوني را ايفا كرده است ؛ كاشيكاري ، نقاشي ، گچبري ، منبتكاري ، خوشنويسي و خطاطي كتيبه ها ، حتي صوت خوش و موسيقي دل انگيز در صداي مؤذن و قرائت كتاب الله. بيش از همه داخل مسجد داراي زيبايي شگفت انگيزي است كه شامل نقوش اسليمي ، اشكال هندسي و چنبره هايي با طرح كامل و يك شكل است.پروفسور پوپ،ايرانشناس و مستشرق معروف معاصر در كتاب «بررسي هنر ايران» مي نويسد : كوچكترين نقطه ضعفي در اين بنا ديده نمي شود.اندازه ها بسيار مناسبند ، نقشه آن بسيار قوي و زيبا و بطور خلاصه توافقي است بين يك دنيا شور و هيجان و يك سكوت و آرامش باشكوه كه نماينده ذوق سرشار زيباشناسي است و منبعي جز ايمان مذهبي و الهام آسماني نمي تواند داشته باشد.»12                                          

اسلام دين جامع وكاملي است وتعاليم اين دين آسماني «به نوعي در همه ابعاد زندگي متجلي مي شود.يكي ازخلاقيتهاي معمار ايراني اين است كه اين دو را بخوبي با هم تركيب مي كند.فنون و سنن ايراني را به ياد دارد، ولي همواره آنچه اسلام بيان مي دارد، به صورت حقيقتي زيبا در دل او رخنه كرده و افقهاي تازه اي در ديد او ايجاد كرده است ، همچون حركت از كثرت به وحدت ، تصوير بهشت و .... بصورت ديگر مي توان گفت:اسلام معماري ايران را چند بنياني ميك ند. يك اثر چند بنياني داراي دو دسته ارزش است ، يك دسته ارزشهاي ذاتي اثر است كه هنگام تولد با خود آورده و ديگري دسته اي ارزشهايي است كه طي سده ها با ارزشهاي اوليه ممزوج شده است. از زاويه نظام معنا كه بنگريم تأثيري كه اسلام بر ايران مي گذارد در واقع تزريق يك روح و حس دروني جديد به بناي ايراني است كه معمار ايراني كه درونش با اسلام ممزوج شده است ، با بكارگيري يكسري مفاهيم اسلامي همچون بازگشت به اصل كثرت به وحدت و ... و بكارگيري يكسري آرايه هاي نمادين ، چنين فضايي را خلق كرده است و به جرأت مي توان گفت كه معمار ايراني – اسلامي،در هنگام خلق بناهاي اين چنين همواره يك حقيقت با عنوان مبدأ آفرينش را با خود بهمراه داشته است و اين رمزپردازي در بناهاي اسلامي همان چيزي است كه معماري اسلامي ايران ناميده مي شود ؛ تركيب روح اسلام با يك معماري ديرينه.»13

مسجد از اجزاء وعناصر بسيار متفاوت ودر عين حال در راستا و مكمل همديگر تشكيل شده است كه همگي آنها در سوق دادن انسان به سوي كمال و فراهم ساختن فضاي مناسب معنوي و تؤام با آرامش، نقش به سزايي را ايفاء مي كنند. درادامه بحث مؤلفه ها و زمينه هاي وحدت آفرين اين عناصر به اختصار تبيين وتشريح مي گردد:


1- محراب :

محراب در لغت به معني  محل حرب و جنگ است.جنگ بين انسان و هواي نفس. محوري ترين بخش در معماري مسجد، محراب است. محراب در واقع نقطه ارتباط معنوي بين عبد و معبود و نقطه وحدت و ارتباط بين عالم ظاهر با عالم معنا و اتصال اين جهان مادي به جهان ماورايي است در محراب از طريق امام جماعت است كه اين وحدت شكل مي گيرد. عامل وحدت اجتماع نمازگزاران و هماهنگي در حركات جسماني و لساني با محوريت امام جماعت در مكاني مقدس،چون محراب شكل مي گيرد و محراب نقطه پرواز و عروج و نقطه اتصال زمين و آسمان از بعد معنوي مي باشد.«محراب نمايانگر قلب مسجد و موقعيت ديوار سمت قبله است.« اما اعتقاد عمومي بشكل ديگري است و براي آن كيفيت هاي خاصي را قائل هستند ، مثلاً آن را دروازه بهشت و مهبط اشراق الهي مي دانند.اين افكار را عناصر و  عواملي چون شكل قوس دار آن ، تعبيه چراغي در مركز آن و قاب بندي آن با كتيبه هاي قرآني از سوره نور دامن مي زنند» اما محراب نه تنها محل جهاد با نفس و وسوسه هايش ، كه پناهگاهي امن و قرارگاهي براي سكون جان و آسايش روح است و اين هنگامي است كه قرآن ، محراب را مفهومي فراتر از زاويه يا گوشه اي خاص (كه مبين جهت قبله باشد) مي داند. در آيات سوره مباركه آل عمران (آيات 37 الي 39) محراب ، تماميت يك مسجد يا معبد است.»14

2-گنبد :

اگر برقراري ارتباط را يكي از شاخصه هاي وحدت بدانيم كه گنبد خود پوسته اي است كه به شكل محدب و قرينه دار همچنانكه هم پوسته ها ، مغزها را در برمي گيرند ، پوسته گنبد نيز حضور انسان عابد را حفاظ شد و قبل از آنكه خود را به نمايش مستقل گذارد، به هسته انساني خود اشاره دارد.رنگهاي روشن ، صيقل يافته و شفاف گنبدها گويي خورشيد را در كمند خويش دارد.«از سوي ديگر سقف مساجد را گنبدي دايره وار و كروي شكل احاطه مي كند. اين گنبد از درون مسجد ضمن آنكه به آسمان اشاره مي كند ، اهل مسجد را به تجمع، وحدت و گردهمايي در اطراف يكديگر دعوت مي كند. اگر به دواير گنبد مسجداز درون نگاه كنيم ، هر كس در هر كجا كه نشسته باشد ، به نوعي زير مركز يك دايره قرار دارد.چون مي دانيم كه دواير كره گنبد فقط در يك جهت متكثر نشده اند. ميتوان بي نهايت دايره در زيرگنبد ترسيم و تصور كرد كه در جهات مختلف رسم شده اند.در بين خطوط هندسي نيز دايره ، نشانه وحدت و تجمع نقاط است. حتي خطوط منحني حاكم بر اكثر عناصر و مؤلفه هاي معماري مساجد اسلامي ، حالتي از مهرباني و جاذبه و انعطاف را القاء مي كند. خط منحني يعني انعطاف نسبت به محيط اطراف و دعوت ديگران به سمت خود و جا براي ديگران باز كردن است. همچنين گنبد كروي به فضاي صحن مسجد مركزيت خاصي مي دهد.در چنين فضاي معمارانه اي ، صدر و ذيل مجلس مؤمنان حاضر در مسجد ، تلطيف مي شود. صدر چنين مجلسي در مركز جماعت قرار دارد و صدرنشين اين مجلس ، گويي متواضعانه خود را بين جمعيت پنهان كرده و برتري او بر ديگران وجود ندارد. در اين فضا مي توان به هر تازه واردي احترام گذاشت و او را به هر سمتي راهنمايي كرد.»15

3-ايوان :

 يكي از عناصر فيزيكي مسجد ايوان ميباشد« ايوان نقش ارتباطي بين فضاي بيروني مسجد و داخل مسجد را برعهده دارد و سنگيني حجم پشت خود را براي ارتباط به صحن تاحدودي شكسته و تعديل مي كند،تا دسترسي به آن را مطلوب سازد. فضاي ايوان فضاي مكث و بحث مسلمين بعد از نماز ، تماشاي صحن و تفكر مؤمن در عالم خلقت است.»16 «يكي از مهمترين خصوصيات بارز ايوان « تقارن » است.تقارن يكي از مهمترين تمهيدات براي تأكيد بر « محور » تقارن است. تقارن بوجود آمده ، علاوه بر تأكيد قوي بر سر در،موجب ايجاد توازن و آرامش در فضاست. از ديگر خصوصيات ايوان تظاهر قوي در بيرون نسبت به تظاهر ورودي در بيرون مسجد بسيار شديد است؛زيرا جنبه دعوت كنندگي قويتري دارد؛ در حاليكه در حياط و داخل مسجد تظاهر بسيار خفيف است ، براي اينكه عبادت كنندگان را تحت تأثير خروج از مسجد قرار ندهد.17

4- جلوخان :

  «پيش فضايي محصور يا نيمه محصور است كه اولين مرحله از سلسله مراتب ورود به مسجد محسوب مي گردد. جلوخان با ايجاد مكث و اعلام تقدسي مكان ، فضايي اطلاع دهنده و دعوت كننده به درون فضاي اصلي است.از نطر مكان يابي جلوخان به علت دعوت كنندگي بيشتر در گره معابر محله يا بازار قرار مي گيرد.»18

5- مأذنه ، مناره :

  «مناره و يا گلدسته در معماري و شهرسازي اسلامي جايي است كه از آنجا «اذان» يا نور «كلمه الله » ساطع مي شود.تا مؤمنين را از طريق ذكر و ابلاغ مضامين اسلامي « دليل » و «راهنما» باشد؛پيامهايي كه مي تواند انسان را در بيكرانگي زمان و زمين از روياي نسيان و گمراهي برهانند.» 19 سير تحولات تاريخي و شكل گيري مناره از آغاز طلوع خورشيد اسلام كه بلال بر ديوارخانه پيامبر اذان مي گفت، تاكنون كه انواع و اقسام آن در گستره مساجد جهان اسلام پراكنده شده اند؛ همگي آنها در يك چيز وحدت رويه و اشتراك دارند و آن نداي وحدانيت و يگانگي خداوند دعوت همه به توحيد و دوري از شرك بوده است . دعوت به وحدت و انسجام در شعارپرچم لااله الا الله مي باشد. اگر چه گلدسته هاي مساجد عمدتاً دوگانه هستند، ولي هر دوي آنها در عين وحدت در درون، سمت و سويي آسماني و ماورايي دارند و همگان را به عالم بالا و معنا سوق مي دهند. تكراري كه در درون خود به يك نقطه و كلمه واحد مي رسد.مناره ، نماد دعوت از عموم براي اجتماع و وحدت در عين كثرت مي باشد. وقتي منادي از بالاي آن اذان سر مي دهد،مردم را دعوت به نماز و عبوديت مي كند.يعني نوعي پيوند و وحدت بين اذان و نماز.

6- صحن :

صحن مسجد محلي است امن و «حصاري است حصين براي نمازگزاران و مكاني است براي كسي كه در آن موقع از همه بريده و به تنها اتكاي خود ، يعني خداوند پناه برده و قصد خلوت با خداي خود را دارد اين صحن داراي شش وجه مي باشد.يعني چهار وجه جغرافيايي ، وجه زمين و وجه آسماني لايتناهي.خالي از هر گونه اشرافي است كه روحانيت و خلوت الهي صحن مسجد خدشه دار نمي شود حياط با فضاي باز مسجد از مهمترين عناصري است كه در قرون متمادي و در مساجد بنا شده و در گستره ممالك اسلامي ، چه آنهايي كه توسط خلفا و سلاطين ساخته شده و چه مساجد محلي كه در نهايت سادگي بدست مردم ايجاد ميشود ضمن هويت بخشيدن به مسجد،تجلي وحدت آنها بوده است.»20 در واقع صحن مسجد عامل وحدت و انسجام بين تمام وجوه فوق الاشاره مي باشد.

7- رواق :

 يكي از عناصري كه بعد از شكل گيري مساجد در ابتدا به عنوان «زياده» به اين مكان مقدس عبادي افزوده شده، رواق مي باشد. هدف اوليه از افزودن رواق به مسجد احداث مكان و سرپناهي براي اجتماع مسلمانان بود. رواق محل اجتماع و انسجام اوليه مسلمانان براي اداي نماز و يا تجمع پاياني براي بحث و بررسي امور مسلمين بعد از نماز بوده و گروهي كه در رواق گرد هم جمع مي آمدند، همواره با روحيه اخوت ، برادري و وحدت اُنس داشته و فضاي فيزيكي و محيطي رواق، زمينه ساز وحدت معنوي و يكدلي مسلمانان بوده است.

8- آب نما يا حوض :

 عنصرحوض در مساجد براي ايجاد وحدت و هماهنگي معنايي و ماورايي بين محيط درون و دل انسان و فضاي معنوي حاكم بر مسجد است.اگر چه در ظاهر بايد عمل تطهير و پاكي درون فرد با گرفتن وضو مهيا گردد.شرط پاكي دروني با طهارت و پاكي ظاهري انسان فراهم مي گردد.اگر رجوعي به احكام مسجد داشته باشيم، براي ورود و هماهنگي با فضاي درون مسجد مقدماتي لازم است كه بخشي از آن بوسيله حوض و آب نما صورت مي گيرد. اگر اين وحدت و هماهنگي صورت نگيرد، نوعي تناقص و ثنويت و دوگاني فضاي دروني فرد،با مسجدايجاد مي شود و اين عدم يكرنگي نه تنها در اعمال ظاهر بلكه در ديگراعمال باطني نيز رخ خواهد داد. قبل از اينكه وحدت معنوي بين فرد و مسجد صورت گيرد. ضروري است، وحدت معنايي در درون و برون فرد انجام پذيرد. اين وحدت مقدمه وحدت اصلي خواهد بود.

 از قديم الايام اين سنت حسنه جاري بود كه آب «قنات و يا چشمه را كه مظهر پاكي و طهارت بود، حتماً وبه هر شكل ممكن از داخل مسجد عبور مي دادند. اين آب در واقع همانند: رگي عامل پيوند شهر با مسجد و موجد وحدت در كالبد روستا و يا شهر بوده است.»21

9- شبستان :

 شبستان،اصلي ترين فضاي تجمع،انسجام و تمركز مسجد محسوب مي گردد و در واقع نقطه گرانيگاه و اصلي تجمعات عبادي مي باشد و ديگراجتماعات در ديگر عناصر مسجد مثل رواق به اين جمع بزرگ ختم مي گردد.شبستان مسجد در يك قالب كلي عامل وحدت و پيوند دهنده ستونها و محورهاي اصلي و فرعي مسجد مي باشد. در شبستان بسياري از حركات و برنامه هاي وحدت آفرين در آن شكل مي گيرد و در واقع قلب تپنده وحركتهاي وحدت زا و توحيدي به شمار مي رود .وجود ستونهاي متعدد با تجمع و حلقه هاي متفاوت (ستون قضاوت،ستون آموزش ، ستون امارت ،حكمفرمايي و ستون پرستاري) همه اين ستونها در اهداف عالي مسجد كه از طريق انجام عبادت دسته جمعي نماز و مناسك عبادي در شبستان انجام مي گيرد؛ داراي وحدت و هماهنگي هستند وحدت تجمعات در عين تكثر جمعها.

10- منبر:

 منبر يكي از تجليگاههاي هنر اسلامي است كه مورد توجه و وحدت نظرغالب هنرمندان و معماران مساجد واقع شده و به ابداع منابر بسيار جالبي با انواع تزئينات همچون كنده كاري ، منبت كاري ، خاتم كاري و با استفاده از وسايلي همچون چوب ، عاج ، فولاد ، سنگهاي قيمتي،مينا و فلز انجاميد. ماهيت منبر در مسجد ماهيتي وحدت آفرين است. وقتي امام مسجد،يا خطيب با وعظ و خطابه و با شرح احكام بر بالاي منبر مي رود،يك هسته اي مردمي با محوريت ايشان شكل مي گيرد كه اين جمع و اجتماع ضمن ارتباط دلهاي آنان به يكديگر همه در استماع بيانات سخنران وحدت نظر دارند. از طرفي ديگر محتوا و ترجمان مفاهيم و آموزه هايي كه توسط ايشان بكار گرفته مي شود و يا ايراد مي شود ابياتي سراسر وحدت و انسجام خيزاست، زيرا كه اصل و اساس دين و رسالت نبي مكرم اسلام حضرت محمد (ص) بر اساس موّدت ،دوستي و برادري شكل گرفته و همگان را به اين امرمهم دعوت مي نموده است.(انما المؤمنين اخوه).چون ماهيّت و ذات دين اسلام مبتني بر وحدت و يگانگي است و شرك و ثنويت در آن جاي ندارد.پس تمامي تعاليم و آموزه هايي كه توسط پيامبر گرامي اسلام(ص) و پيشوايان(ع) چه بصورت مستقيم و چه از طريق واعظان،خطباء و مبلغان بصورت غيرمستقيم بيان مي گردد در درون و شالوده خويش، ماهيّتي انسجام بخش و وحدت گونه دارد، چرا كه اگرغير ازاين باشد، با اصل و اساس دين اسلام در تنافص و تضاد مي باشد.اگر به سراسر تعاليم انبياء و اوصياء نظر افكنيم، جز در راستاي ايجاد محيط اخوت و وحدت و برادري سخن ديگري به ميان نياورده اند.

11- دكه يا كرسي :

يكي ديگر از عناصر بكار رفته در مسجد دكه يا كرسي مي باشد كه فردي كه در بالاي آن قرار مي گيرد، به عنوان مكبّر، وظيفه هماهنگي ، انسجام و وحدت صوري و شكلي نمازگزاران با امام جماعت را به عهده دارد، به خصوص در مساجدي كه تجمع عظيمي از نمازگزاران براي نماز شكل مي گيرد، نيازمند كسي است كه بتواند هماهنگي در حركات و اعمال عبادي نماز را ايجاد كند. وقتي يك نفر بر روي دكه كه به فاصله كمي بلندتر از زمين شبستان است،قرار گيرد، بر تمام اضلاع و زواياي شبستان و نيز نمازگزاران اشراف و احاطه پيدا مي كند و از صف اول نماز تا صف آخر آن با اداي كلمات و جملات وحدت و انسجام ايجاد مي كند.

12- مسجد و قرآن :

 قرآن كريم كتاب مشترك همه فرق و مذاهب اسلامي است و همه آنها اين گنجينه ارزشمند را كه حاوي وحي الهي و كلام خداوندي است، با جان ودل قبول دارند. قرآن كريم،اولين كتابي بود كه وارد مسجد شد. در تمامي مساجد قرآن كريم وجود دارد. با ورود قرآن به مسجد بود كه زمينه تأسيس و توسعه كتابخانه هاي مسجد رونق پيدا كرد و به دنبال حضور قرآن،ديگر كتب ادعيه و مرجع و منبع براي مسلمانان به اين كتابخانه ها افزوده شد . نكته وحدت آفرين درارتباط با جايگاه قرآن كريم در مسجد ، اين است كه اين امر در ميان مسلمانان از وحدت نظر بالايي برخوردار است.
  
  
نویسنده: محمدعلی موظف رستمی 
  
  

تماس با هنر اسلامی

نشانی

نشانی دفتر مرکزی
ایران ؛ قم؛ بلوار جمهوری اسلامی، نبش کوچه ۶ ، مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام، طبقه دوم، خبرگزاری ابنا
تلفن دفتر مرکزی : +98 25 32131323
فاکس دفتر مرکزی : +98 25 32131258

شبکه‌های اجتماعی

تماس

تمامی حقوق متعلق به موسسه فرهنگی ابنا الرسول (ص) تهران می‌باشد