بسم الله الرحم الرحیم

 

کتاب هايي براي هيچ کس و همه کس          

 

شيش بار اين يه صفحه رو خوندم، ولي چيزي دستگيرم نشد. بذار يه بار ديگه م بخونم، بلکه اين دفه بفهمم... نه، انگار اين مطلب به اين سادگيا خيال نداره دُم به تلة ذهن من بده...

شما هم حتماً مثل من هنگام خواندن بعضي از کتاب ها، دچار چنين مونولوگ هايي با خويش شده ايد؛ کتاب هايي که واقعاً دلتان مي خواهد بخوانيدشان، اما نثر آنها آنقدر مغلق، دشوار و پيچيده است که در همان چند صفحة نخست، شما را از خود مي رماند و اين مشکل در ميان کتب فلسفي بيشتر خود را مي نماياند. گويي اين کتاب ها در واقع براي فهميده نشدن نوشته شده اند؛

 بسياري از ما در دوستي با اهل فلسفه با بحث هاي فلسفي اي که انگشت به دهانمان مي کنند و اصطلاحات غريبي که استفاده مي کنند روبرو مي شويم. تمام تلاشمان را مي کنيم تا بلکه بتوانيم در بحث، آن ها را همراهي کنيم و سررشتة بخشي از کلام را لااقل، به دست گيريم، اما فايده اي ندارد. اين است که دست از غرور بيجا برمي داريم و از آن دوستان فلسفه دان مي پرسيم، چگونه مي توان فلسفه آموخت. آن ها هم پس از لختي درنگ، مشتي کتاب به ما معرفي مي کنند و اجازة چون و چرا کردن بيشتر به ما نمي دهند. اما طاقت نمي آوريم و مي پرسيم:

مگه اين کتابا فلسفي نيستن؟ مشکل من فهم همين کتاباس!

در اين مواقع، آنها جوابي را که منتظرش نيستيم مي دهند:

درسته که فلسفه علم مشکليه و براي همه قابل فهم نيست؛ ولي نه اون قدر که آدم نسبتاً باهوشي مثل تو هم نتونه بفهمه. اشکال اصلي، نوع نوشتن کتاباي فلسفيه که با زبان پيچيدة فيلسوفاي بزرگ نوشته شده؛ براي اين نوشته نشده که توي کلاسا براي مبتديا تدريس بشه... ولي مدتيه که همة اين مشکلات حل شده. يه کتابايي براي امثال تو نوشته شده که با يه بار خوندن، مي شه فهميد فلسفه چيه!  

و اينک فهرستي از کتاب هاي فلسفي ساده براي مبتديان علاقه مند:

 

1. نخستين و مشهورترين کتاب در اين زمينه، دنياي سوفي - داستاني دربارة تاريخ فلسفه- نوشتة يوستِين گُردِر[1] است. اين کتاب را دکتر حسن کامشاد از انگليسي ترجمه کرده و دکتر کورش صفوي از آلماني. اولي را دفتر پژوهش هاي فرهنگي منتشر کرده و دومي را نشر نيلوفر. اولي به چاپ پنجم رسيده و دومي به چاپ نهم[2].

 نويسنده به سال 1952م. در نروژ به دنيا آمد. او مدرس فلسفه در دبيرستان هاي شهر برگِن است. او مدت ها در انديشة متني ساده بود که شاگردان جوان را به کار آيد و چون هر چه گشت، نيافت، خود دست به کار نوشتن رماني شد که هنرمندانه، يک دوره، تاريخ فلسفة غرب و بسياري از مباحث دشوار فلسفي با بياني روان و همه فهم، در لا به لاي آن گنجانده شده است. گُردر به سادگي و ايجاز، سه هزار سال انديشه را در 600 صفحة رمان خلاصه مي کند و زيرکانه در پيشاني کتاب، از اين جملة گوته استفاده مي کند:

                 کسي که از سه هزار سال، بهره نگيرد، تنگدست به سر مي برد.

دنياي سوفي رماني است خودآموز، با داستاني جذاب و دلنشين دربارة هستي. در رمان، اشارات ديني نيز به چشم مي خورد؛ از جمله پرسش هايي دربارة خدا و اختيار بندگانش و.... فرازي کوتاه از کتاب را باهم مي خوانيم:

ِکِيرکِه گور همچنين مي گفت که حقيقت ذهني است؛ يعني حقايقِ واقعاً مهم شخصي اند و تنها اين حقايق است که براي من حقيقت دارد. اين موضوعي نيست که بتوان به طور علمي به آن جواب داد. مطلبي است که بايد در نهايت شور و شوق و صميميت بدان نزديک شد.

اين کتاب در سال 1991 م. به چاپ رسيد و تا مدت ها پر فروش ترين کتاب کشورهاي اسکانديناوي بود. کتاب در همان سال هاي نخست انتشار، به بيش از سي زبان ترجمه شد و شهرتي جهاني براي نويسنده به ارمغان آورد. دنياي سوفي در برخي کشورهاي اروپايي از جمله آلمان، کتاب درسي شده است[3].

 

2. تسلي بخشي هاي فلسفه[4] آلن دوباتن، ترجمة عرفان ثابتي، نشر ققنوس.

آلن دوباتن به سال 1969 م. در زوريخ سوييس به دنيا آمده است. از او با اين سن و سال کم، چند کتاب و از جمله چند رمان منتشر شده و برخي از آنها به بيست زبان ترجمه شده است. کتاب تسلي بخشي هاي فلسفه با بياني شيوا و جذاب، درصدد قابل فهم کردن فلسفه براي همگان و مرتبط ساختن آن با زندگي روزمره است. کتاب با بهره گرفتن از آثار شش فيلسوف بزرگ، سقراط، سنکا، اپيکور، مونتني، شوپنهاور و نيچه، راه هايي براي حل تشويش هاي انسان امروز و دشواري هاي زندگاني معاصر پيشنهاد مي کند. دوباتن برآن است که فلسفه مي تواند دلگرم کننده، تسکين دهنده و موجب دلداري بشر در مصاف با مشکلات باشد. او اين کتاب را به همراه يک مستند تلويزيوني در کانال چهار بريتانيا که از سوي خود او تهيه شد، عرضه کرد.

کتاب از اين بخش ها تشکيل يافته است:

·       تسلي بخشي در مواجهه با عدم محبوبيت؛ سقراط به ما مي آموزد که به محبوب بودن خويش در نظر ديگران نينديشيم و کار خودمان را بکنيم:

 اعتبار يک عقيده يا عمل، نه با شمار افراد موافق يا مخالف با آن، بلکه با پيروي آن از قواعد منطق تعيين مي شود.

·       تسلي بخشي در مواجهه با کم پولي؛ اپيکور مشکلات مالي را به هيچ مي انگارد:

افزايش ثروت جوامع، تضمين کنندة افزايش خوشبختي به نظر نمي رسد و تملکِ بيشترين ثروت، تشويش روح را برطرف نمي کند.

·       تسلي بخشي در مواجهه با ناکامي؛ سِنِکا ما را ياري مي کند تا در برابر بدشانسي ها و ناکامي ها خويشتن دار باشيم. فلسفه مي تواند ما را با واقعيت ها سازگار کند.

اوج برخورد کودکانه؛ نمي توانيم کليد ها را پيدا کنيم، جاده بسته است، ظرفيت رستوران پر شده بنابراين، درها را به هم مي کوبيم، گياهان را از ريشه در مي آوريم و فرياد مي کشيم.

·       تسلي بخشي در مواجهه با ناتواني و نابسندگي؛ مونتني راهنماي خوبي براي ناکارآمدي ماست:

همين که زندگي معمولي با فضيلتي در طلب حکمت، ولي هرگز نه چندان دور از حماقت داشته باشيم، دستاوردي کافي است.

·       تسلي بخشي قلب شکسته؛ شوپنهاور شايد بهترين فيلسوف دربارة شکست هاي عشقي و غم هاي ناشي از آن باشد.

ما ذاتاً دوست نداشتني نيستيم. نه شخصيت ما نفرت آور است و نه چهرة ما مشمئز کننده. لازم نيست از خود متنفر شويم. سرانجام روزي با کسي برخورد خواهيم کرد که ما را عالي بپندارد و به طرزي استثنايي با ما احساس صميميت و راحتي خواهد کرد.

·       تسلي بخشي در مواجهه با سختي ها؛ نيچه ياور انسان، در مواجهه با دشواري هاست. او درد و اندوه را از لوازم ناگزير زندگي مي داند. به عقيدة او نمي توان بدون درد و رنج به خوشبختي دست يافت. او آفرينش هنري را مثال مي زند که مي تواند موجب خرسندي شديد انسان گردد؛ ولي همواره به رنج شديدي هم نياز دارد. او به شهرسازان پيشنهاد مي کند:

راز تحقق بيشترين باروري از زندگي و کسب بيشترين تمتع از آن عبارت است از زيستن در خطر. شهرهاي خود را در پاي کوه آتشفشان وزوويو بنا کنيد.

از آلن دوباتن کتاب آموزنده، گيرا و خواندني ديگري نيز به فارسي ترجمه شده که گر چه موضوع آن فلسفي نيست، ولي خواندن آن به منظور آشنايي بيشتر با نويسنده، به ويژه براي علاقه مندان ادبيات بسيار مفيد است؛ کتاب چگونه پروست مي تواند زندگي شما را دگرگون کند، ترجمة گلي امامي، نشر نيلوفر. اين کتاب به بررسي تاثيرات خواندن رمان- يکي از مهم ترين و طويل ترين رمان هاي قرن بيستم- در جست و جوي زمان از دست رفته، اثر مارسل پروست مي پردازد. اين کتاب، زندگينامه گونه اي درخشان و نقد ادبي سرشار از طنزي دربارة اين چهرة ادبي شاخص و اثر بزرگ اوست.

 

3. از سقراط تا سارتر (فلسفه براي همه)[5] ، ت. ز. لاوين، ترجمة پرويز بابايي، انتشارات نگاه.

پروفسور لاوين سال ها استاد فلسفة دانشگاه جرج واشنگتن بود. او نخست از سقراط تا سارتر را به شکل سريالي تلويزيوني فراهم آورد. آن گاه نوار هاي ويديويي آن را براي يک دورة آموزش فلسفه در اختيار دانشگاه ها قرار داد. در اين کتاب، معنايي از فلسفه به مثابه پديده و در عين حال پديدآورندة تمدن انساني ارائه شده است و موقعيت تاريخي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي اي که فيلسوفان سخنگوي آن بوده اند، معرفي شده است.نويسنده در پي نگارش تاريخ فلسفه نبوده است. از اين رو، به معرفي چند فيلسوف مهم مي پردازد و با اشاره به ديگر فيلسوفان، با نگاهي منتقدانه، ديدگاه هاي آنان را بررسي مي کند. اين کتاب با بياني ساده و جامع، شناختي عمومي و فشرده از کليات فلسفه به دست مي دهد.

عناوين برخي از بخش هاي کتاب عبارت است از:

·       پرسش هاي پايان ناپذير؛

·       افلاطون: فضيلت دانش است؛

·       دکارت: گذار تاريخي به جهان مدرن، خدا وجود دارد، شک به باورها؛

·       هيوم: تجربه گرايي، عقل بردة شهوت؛

·       هگل: انقلاب در تفکر، حيله گري عقل؛

·       مارکس: انسان از خود بيگانه، کشاکش طبقات جهان آينده؛

·       سارتر: هستي من بيهوده است، محکوم به آزاد بودن، اگزيستانسياليسم و رمانتي سيسم؛

سرانجام اگزيستانسياليسم، ويتگنشتاين.

 

4. حمام فلسفه[6]، گريگوري برگمن، ترجمة علي غفاري، نشر کوير. ترجمة ديگري نيز از اين کتاب به نام کتاب کوچک فلسفه، توسط کيوان قباديان، از سوي نشر اختران منتشر شده است.

اين کتاب با نگاهي به زندگي و انديشة برخي از بزرگ ترين فيلسوفان دو هزار سال گذشته، پيشينة نظرات آنان را به زباني خودماني، براي نوآموزان فلسفه شرح مي دهد. به منظور کمک به خوانندة تازه کار در بازشناسي فلاسفه از يکديگر، از استعارة بِسي گاوه بهره گرفته شده که با ارائة نمونه هايي از انديشة هر فيلسوف و تطبيق آن با گاوي به نام بِسي همراه است. در پيش گفتار، دربارة چيستي و چرايي فلسفه و اهميت آن سخن به ميان آمده است و در فصول بيست و چهارگانة کتاب که هر فصل به نام يکي از انديشمندان است، دربارة هر يک از آنان توضيح مختصري داده شده است؛

·                       فصل اول: تالس و پيش سقراطيان؛

·                       فصل دوم: سقراط؛

·                       فصل سوم: افلاطون؛

·                       و بالاخره، فصل بيست و چهارم: ويليام وان اُرمن کواين.

 

5. فيلسوفان بزرگ قرون وسطي، لوچانو دکرشنتزو، ترجمة عباس باقري، نشر ني.

اين کتاب خواندني و طنزآميز در کنار بيان موجز انديشه هاي فيلسوفان بزرگ قرون وسطي، از هر يک از آنان سوژه اي براي شوخي هاي بسيار بامزه و ظريف مي سازد. نويسنده مي گويد:

قصد هميشگي من اين بوده و خواهد بود؛ ايجاد علاقه به شناخت فلسفه در نوجوانان شانزده ساله.

 

نویسنده: محمّد رضا اسدي

منبع : ماهنامه رواق اندیشه ،شماره سه

Ps147