بسم الله الرحمن الرحیم
عصر رسانه
حوزۀ مطالعات فرهنگی رشته ای نوپا است. به طوری که قدمتش كمی بیش از نیم قرن نمی باشد. البته قدمت و سابقۀ نمونه های مشابه آن كمی بیش تر است.
به هرحال برداشت جدید از فرهنگ و محصولات آن به اندیشمند مهم انگلیسی ریموند ویلیامز و... باز می گردد. مطالعات فرهنگی رشته ای از تاملات فکری است که معطوف به تحلیل فرهنگ و محصولات فرهنگی بوده و تلاش می کند به بررسی نقش آن در حوزۀ شکل دهی به تفکرات اجتماعی و بسیج نیروهای اجتماعی برای هدفی خاص بپردازد. برای نمونه حوزۀ کار یک منتقد با گرایش مطالعات فرهنگی از تبلیغات، مواد غذایی تا گرایشهای سیاسی گسترده می شود. شاخه های مختلف مطالعات فرهنگی به شكلی جدی در حوزۀ مطالعات سینمایی و برنامه های تلویزیونی جریان یافته است. برای نمونه در نوشته ها و گفته های میشل فوكو، ژاک دریدا، لویی آلتوسر، والتر بنیامین، هربرت ماركوزه و به شكلی خاص اندیشمندان مکتب فرانکفورت، گرایشهای مختلفی به مطالعات فرهنگی را می توان یافت كه به آن جلوه ای روشنفکرانه بخشیده است به گونه ای كه امروزه جزو مهمترین شاخه های رشتۀ علوم انسانی در معتبرترین سطوح اندیشه و تفکر اجتماعی به شمار می رود.
به سبب نوپدید بودن این رشته، متاسفانه ترجمۀ متون منبع با تاخیری غیر قابل جبران مواجه بوده است. در این مجال اندك به معرفی كوتاه یک اثر این حوزه خواهیم پرداخت. کتابی که به تازگی روانۀ بازار کتاب شده است:
عصر CNN و هالیوود/ نوشتۀ محمد مهدی سِمَتی/ برگردان: نرجس خاتون براهوتی/نشر نی/تهران، 1385؛
کتاب عصر CNN و هالیوود، در هفت بخش به قلم محمد مهدی سمتی به زبان انگلیسی نوشته شده است كه در هر بخش نگارنده تلاش می کند چهارچوب مشخص نظریی برای بحث هایی که در هر بخش بیان می کند، فراهم نماید تا خواننده با مبنای بحث و نوع رویکردشان به تلویزیون، سینما و تولیدات آنها آشنا شده و تا جای ممکن بتواند كاربرد عملی نظریه های مختلف بیان شده در حوزه های روانکاوی، تاملات پست مدرنی و دیدگاه های پسامدرنی را بیابد و بر مبنای این الگوی عملی، فرآورده های فرهنگی جهان غرب را كه به سوی ما سرازیر شده است به درستی بشناسد.
نگارنده، در بخش اول با عنوان: تاملاتی دربارۀ عوامل موثر بر شیوۀ رایج پخش اخبار متوالی از تلویزیون، تلاش می کند فرآیند تولید برنامه های خبری را با عنوان تاثیر سی ان انی دسته بندی کند.
نگارندۀ کتاب، تاثیر سی ان انی را به عنوان عامل شتاب زا، بازدارنده و برجسته ساز معرفی می کند. مقصود او از عامل شتاب زا، اصل سرعت انتقال اطلاعات در جهان به صورت زنده است که باعث بالا رفتن سرعت كنش و واكنش در سطح نظام بین الملل شده است. همچنین آن را عامل بازدارنده می خواند چرا كه ناظر بر تحلیل تاثیر عاطفی و نمایشی تصاویر است. در اینجا دغدغۀ اصلی، واکنش عاطفی عمومی به تصاویری خاص چون تصاویر فقر و قحطی است. برخی اعتقاد دارند که تصمیم دولت بیل كلینتون در سال 1993 برای مداخله در كشور سومالی به علت واکنش عمومی به نمایش چنین تصاویری از تلویزیون بوده است.
و در نهایت آن را عامل برجسته ساز می خوانیم چرا كه معطوف به برجسته سازی برخی عناصر خاص اخبار است که به جهت رسیدن به اهدافی خاص مورد استفاده قرار می گیرند. نمونه های آن، برجسته سازی خبری فقر و بدبختی مردمانی است كه لازم می آید برای رهایی آنها از دستان پدید آورندگان این شرایط مداخلۀ نظامی امریکا در این دو منطقه فراهم شود.
بخش اول كتاب در پی بسط و تفصیل بسیار شایستۀ این اصطلاح، یعنی تاثیر سی ان انی است و نمونه های قابل توجهی ارائه می کند.
بخش دوم كتاب با عنوان: تروریست ها، اصول گرایان، مسلمانان و هویت ملی با بررسی موردی سه رویداد تروریستی انفجار هواپیمای TWA 800، بمب گذاری در مرکز تجارت جهانی و همچنین بمب گذاری در اُکلاهما سیتی و نوع امواج خبری ای كه در رسانه های عمومی دربارۀ این رخدادها تولید شد، سعی می کند تاثیر وجود گروه های غیر خودی برای همگرایی و هویت یابی بیشتر ملت را نشان دهد. نگارنده در این بخش به اندیشه های روانکاو فرانسوی ژاک لاکان توجه ویژه ای دارد و تلاش می کند با انطباق عملی اندیشه های این روانکاو بر پدیدارهای اطلاعاتی، نمونه ای عملی برای كاربرد دیدگاههای ژاك لاکان در حوزۀ شناخت که مبتنی بر مفهوم غیریت است، ارائه کند.
در بخش سوم كتاب با عنوان: تروریسم، هالیوود و سیاست های تصویر پردازی، نویسنده با دقیق شدن بر روی تولیدات سینمایی دورۀ رونالد ریگان و پس از او تغییر نوع نگاه سیاسی در فیلم های این دو دوره را مورد بررسی قرار می دهد. دورۀ اول که اوج درگیری های جنگ سرد در آن قرار داشت و دورۀ بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی که خاورمیانه و اسلام جایگزین جهان مارکسیم ـ لنینیسم شد. نگارنده در اینجا با دقیق شدن بر روی سه فیلم پر سر و صدای این دوره، دروغ های حقیقی، تصمیم عملی و محاصره تغییر نوع نگاه سیاسی را در نوع قهرمان پردازی و درگیری های عاطفی آنها مورد تحلیل قرار می دهد و ایدۀ خود را که انطباق دیدگاه های لاکان با تولیدات فرهنگی بود به حوزۀ سینما بسط می دهد و آن را وسیعتر و گسترده تر می کند.
در بخش چهارم كتاب با عنوان: جذابیت فرا ملی هالیوود: سلطه یا ظرفیت دموکراتیک، کوشش خود را معطوف به این مهم می سازد که عوامل موثر بر گرایش روزافزون به تولیدات هالیوودی را مورد بررسی قرار دهد. در این بخش علاوه بر بررسی های اقتصادی و سودآور بودن آن به این نتیجه می رسد که هالیوود با ترسیم فضایی به شدت دموکراتیک، قابلیتی فرا ملّی برای خود درست كرده است که مقبولیت آن را در سطح بازارهای بین المللی تثبیت و تضمین می نماید. البته در این بخش به وجود تنوع فرهنگی در كشور آمریکا نیز اشاره هایی می شود.
در بخش پنجم با عنوان پداگرژی، شهروند انتقادی و ارتباطات بین المللی، تلاش می کند تاثیر مثبت استفاده از فناوری های ارتباطی جهانی و جنبه های آموزشی ارتباطات بین المللی را مورد تحقیق قرار دهد و به این نتیجه برسد که با استفاده از برنامه های تلویزیونی در حوزۀ کلاس های درسی در جهت تربیت انسان هایی که بتوانند بینندگانی منتقد برای برنامه های تلویزیونی باشند و نه تنها بینندگانی بدون واکنش می توان به آموزش های مناسبی دست یافت. پیشنهاد نگارنده آن است که تجربۀ کلاس یا درس باید با عرضۀ آموزه هایی به دانشجویان، آنها را برای جنبه های سیاسی زندگی آماده کند تا به مصرف کننده های منتقد رسانه ها و فرهنگ جهانی تبدیل شوند و برای رسیدن به این هدف برنامه ای تلویزیونی را بر می گزیند که نشستی عمومی بوده در سال 1998 كه CNN آن را پخش کرده است.
در بخش ششم با عنوان: تصویر ترور به بررسی حادثۀ 11 سپتامبر پرداخته است و به نوعی به دیدگاه های ژان بودریار اشاره می کند و تصویر سازی هایی که پس از آن در جهت مغشوش کردن چهرۀ جهانی اسلام صورت گرفته است را مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد. در این بخش، افزون بر بیان دیدگاه های بودریار، ارجاعات قابل ملاحظه ای به اندیشه های ادوارد سعید، سید حسین نصر و دیگران هم وجود دارد که نمونه هایی عملی از نوع کاربرد نظریه های آنها می باشد.
در بخش هفتم و پایانی کتاب با عنوان: پاکیزگی و بهداشت سیاسی: ماجرای سِرکال با طرح ماجرایی که به ماجرای سِرکال معروف شد، انتقاداتی را که جامعۀ روشنفکری آمریکا به مطالعات فرهنگی وارد كرده است، بیان می كند و تلاش دارد آنها را پاسخ دهد.
کتاب عصر CNN و هالیوود كه به صورت مجموعه مقالاتی با تاریخ های مختلف منتشر شده است، متنی نسبتاً روزآمد است. هر چند مترجم محترم در بخشی از کتاب که به اندیشه های پیچیدۀ لاکلا و مرف پرداخته است، نتوانسته هدف آنها را چنانچه كه باید و شاید به خوبی بیان کند ولی به هر شكل، متن مورد اشاره جای خالی آثاری را که می توانند چهارچوب مطالعات فرهنگی را تا حدودی مشخص کنند، پر می کند. با این همه جای خالی آثار جدی تری که لازم است ترجمه شده و در دسترس پژوهشگران قرار گیرند، هنوز وجود دارد.
این کتاب تفسیرهای سیاسی دربارۀ فیلم و تلویزیون را تا اندازه ای ملموس تر ارئه می كند و کمک می نماید تا خواننده بهتر بتواند سینما، تلویزیون و تولیدات آن را به لحاظ سیاسی تحلیل و درک کرده و مورد انتقاد قرار دهد. البته مقدمۀ کتاب که به قلم دکتر بشیریه نگاشته شده است جای خالی مباحث نظری کتاب را تا اندازۀ قابل ملاحظه ای پر می کند. یك بار خواندن این اثر برای علاقمندان پژوهش های رسانه ای و مطالعات بنیادین هنری، خالی از لطف نخواهد بود.
نویسنده: مصطفی مرشدلو
منبع :ماهنامه رواق هنر واندیشه ،شماره هفتم وهشتم
Ps147