در حال بارگذاری؛ صبور باشید
منبع :
جمعه

۱۹ فروردین ۱۳۹۰

۱۹:۳۰:۰۰
42134

فرهنگ مهدوی و رسانة ملی

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA MicrosoftInternetExplorer4

بسم الله الرحمن الرحیم

 

فرهنگ مهدوی و رسانة ملی                     

 در دو ـ سه دهة گذشته، موضوع منجی‏گرایی، موعودباوری و آخرالزمان‏شناسی مورد توجه رسانه‏های غربی و به ویژه رسانه‏های دیداری و شنیداری قرار گرفته است. در طول این سال‏ها، ده‏ها فیلم سینمایی و ویدئویی با موضوعاتی چون نبرد آخرالزمان[1]، رویدادهای آخرالزمان، ظهور مسیح به عنوان منجی موعود آخرالزمان و حوادث و رویدادهای پیش از این ظهور، در قالب برنامه‏های نمایشی و مستند، ساخته و پخش شده است؛ به گونه‏ای كه با یك جست‏وجوی ساده در اینترنت، به اسامی ده‏ها فیلم با موضوعات یادشده برخورد می‏كنید.

 دربارة چرایی رشد و گسترش این مباحث در رسانه‏های تصویری غربی، دیدگاه‏های مختلفی مطرح شده است. بر اساس ادله و مستندات موجود، می‏توان گفت دلیل این رشد و گسترش، توسعة دامنة نفوذ فرهنگی ـ سیاسی جریان مسیحیت بنیادگرا یا مسیحیت صهیونیستی در طول سال‏های اخیر است؛ این جریان كه تفكراتش برآمده از آموزه‏های آخرالزمانی كتاب مقدس است از ابزار رسانه‏ها، به بهترین شكل در جهت اهداف خود استفاده می‏كند.

 این نكته را نیز باید در نظر داشت كه سیاست رسانه‏ای این جریان از یك سو، تبلیغ و ترویج آموزه‏های آخرالزمانی كتاب مقدس و از سوی دیگر، مقابله با آموزه‏های آخرالزمانی اسلام و ارائة چهره‏ای نامناسب از منجی موعود مسلمانان است.

 متأسفانه صدا و سیمای جمهوری اسلامی، با تأخیری ده ـ پانزده ساله، به موضوع مهدویت پرداخته است. البته حدود 1374 برنامه‏ به نام انتظار سبز، از صدای جمهوری اسلامی ایران پخش ‏شد و برخی شبكه‏های رادیویی، همچون رادیو جوان و رادیو معارف نیز در سال‏های اخیر، برنامه‏هایی در این زمینه داشته‏اند؛ ولی در حوزة سیما، كار با تأخیر بیشتری آغاز شده است. برخی از مجموعه برنامه‏های مهدوی كه در چند سال اخیر، از شبكه‏های مختلف سیما پخش شده، عبارت است از مجموعة پایان دوران از شبكة اول سیما؛ مجموعه‏های به سوی ظهور، چهل وادی تماشا، پردة عشق و مشق انتظار از شبكة دو سیما؛ برنامة سپهری دیگر از شبكة چهار و برنامة صبح امید از شبكة قرآن.

 با توجه به اقبال گستردة جامعه نسبت به مباحث مهدوی، در سال‏های اخیر، این انتظار وجود دارد كه رسانة ملی نیز همگام با مردم، موضوع مهدویت و انتظار را بیش از پیش، مورد توجه قرار دهد تا بتواند نیازهای فرهنگی روزافزونی را كه در این زمینه احساس می‏شود، پاسخ گوید. ورود گسترده و تأثیرگذار صدا و سیمای جمهوری اسلامی به حوزة مباحث مهدوی، مستلزم توجه به نكاتی است كه در اینجا، به برخی از آنها اشاره می‏كنیم:

 بایسته‏های برنامه‏سازی

 در تولید و پخش برنامه‏های دینی، از جمله برنامه‏های مهدوی، حساسیت‏ها و ظرافت‏های خاصی وجود دارد كه اگر به آنها بی‏توجهی یا كم‏توجهی صورت گیرد، آن برنامه‏ها نه تنها اهداف مورد نظر را محقق نخواهند ساخت، ممكن است موجب ایجاد شبهه‏ها و پرسش‏های مختلف دربارة آموزه‏های دینی شوند. مهم‏ترین بایسته‏هایی كه در ساخت برنامه‏های مهدوی، باید مورد توجه قرار گیرند، به شرح زیر است:

1. تعمیق و ارتقای معرفت و ایمان روشن‏بینانه

 رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیان نقش و مسئولیت صدا و سیما در حوزة دین، ارتقای معرفت و ایمان دینی مردم را مورد توجه قرار داده است:

طبیعتاً از وظایف صدا و سیما، ارتقای معرفت دینی و ایمان دینی است؛ هر دو. معرفت و ایمان باهم تفاوت دارند. هم ایمان مردم باید تقویت شود و هم معرفت و شناخت مردم. شناخت دینی مردم باید ارتقا پیدا كند. در زمینة معرفت دینی، باید توجه داشت كه ایمانی كه مردم پیدا می‏كنند، سست، عوامانه، سطحی و قشری نباشد. به شدت از این پرهیز بشود. اكتفا نشود به تغلیظ احساسات مردم و تشریفات افراطی. تأكید بر این چیزها به طور افراطی، هیچ مفید نیست و تبلیغ دین محسوب نمی‏شود.

 بر اساس این سخن مقام معظم رهبری، در برنامه‏های مهدوی صدا و سیما ـ همچون دیگر برنامه‏های دینی ـ باید تلاش شود هم معرفت و شناخت مردم دربارة مهدویت افزایش یابد و هم ایمان و باور آنان به این موضوع تقویت گردد. بنابراین، بر همة مدیران و برنامه‏سازان صدا و سیما لازم است كه از یك‏سو، از طرح مطالب سست، عوامانه، سطحی و قشری در برنامه‏های مهدوی جلوگیری كنند و از سوی دیگر، به شاعرانه‏ها و مطالب صرفاً احساسی و عاطفی كه جنبة معرفت‏افزایی ندارند، بسنده نکنند.

 برای تحقق این مهم، اقدام‏های متعددی باید صورت گیرد كه به چند مورد از مهم‏ترین آنها اشاره می‏كنیم:

 الف) بهره‏گیری از پژوهش و تحقیق در ساخت برنامه‏ها:

هرگز نمی‏توان از برنامه‏ای كه برای ساخت آن، هیچ پژوهش و تحقیقی صورت نگرفته و برنامه‏ساز صرفاً بر اساس اطلاعات محدود خود یا حداكثر استفاده از چند كتاب دست سوم، برنامة خود را سامان داده است، انتظار تعمیق و ارتقای معرفت و ایمان مردم در زمینة باور مهدوی داشت. از این رو، بر سازندگان برنامه‏های مهدوی رسانة ملی لازم است كه در تهیه و تولید این‏گونه برنامه‏ها، به پژوهش و تحقیق بیش از پیش بها دهند و از طرح مطالبی كه بر پژوهش و تحقیق مبتنی نیست، خودداری كنند.

ب) استفاده از كارشناسان و مجریان زبده و فهیم:

یكی دیگر از عواملی كه می‏تواند در افزایش سطح برنامه‏های مهدوی و در نتیجه، ارتقای معرفت و ایمان مخاطبان این برنامه‏ها موثر باشد، استفاده از برخی كارشناسان حوزوی و دانشگاهی است كه در موضوع مهدویت، به طور تخصصی كار كرده‏اند و صرفاً به ارائة مطالب عمومی نمی‏پردازند. بهره‏گیری از افراد آشنا به موضوع مهدویت برای اجرای برنامه‏های مهدوی نیز می‏تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند.

 

 

ج) تأمل و تدبر در تولید برنامه‏ها:

شتاب و عجله در ساخت برنامه‏های مختلف، از جمله برنامه‏های مهدوی، برای پاسخ‏گویی به تب آنتن، آفت بزرگی است كه مانع تحقق اهدافی چون معرفت‏افزایی و تعمیق ایمان و باور مردم می‏شود و برنامه‏ها را همواره در سطحی نازل از محتوا قرار می‏دهد. برای رهایی از این آفت، داشتن برنامه‏ریزی مناسب برای تولید این گونه برنامه‏ها ضروری است.

2. توجه به وجوه سه‏گانة فرهنگ مهدویت

 فرهنگ و اندیشة مهدویت شیعی وجوه گوناگونی دارد و همة ابعاد سه‏گانة ذهنی ـ عقلی، قلبی ـ احساسی و عینی ـ رفتاری وجود انسان‏ها را در بر می‏گیرد. از این رو، در ترویج و گسترش این فرهنگ و اندیشة متعالی از طریق صدا و سیما، باید به همة ابعاد وجودی انسان‌ها توجه و همة آنها را متأثر کرد؛ یعنی از یك‏سو باید کوشید مخاطبان به شناخت عقلی مناسبی نسبت به معارف مهدوی دست یابند و از این نظر، كاملاً اقناع شوند. از سوی دیگر، باید در پی آن بود كه مردم از نظر عاطفی و احساسی نیز از این معارف متأثر شوند تا به پیوند قلبی مستحكمی با مهدی موعود دست یابند. همچنین باید کوشید شنوندگان و بینندگان از نظر بُعد عینی ـ رفتاری نیز از معارف مهدوی تأثیر پذیرند تا در نهایت، به همراهی عملی شایسته‏ای با امام و مقتدای خود برسند و رفتار آنان نیز رنگ و بوی مهدوی پیدا كند.

 به بیان دیگر، در تبلیغ و ترویج فرهنگ مهدویت و انتظار، باید دانش افزایی، شورآفرینی و حركت‏زایی، در كنار هم مورد توجه قرار گیرند تا تمامی وجوه این فرهنگ در جامعه محقق شود. البته این سخن بدین معنا نیست كه یك برنامه همة این موارد را داشته باشد، بلكه مراد این است كه برآیند كلی برنامه‏های صدا و سیما و تولیدات پرشمار و متنوع رسانه در عرصة مهدویت، باید به گونه‏ای باشد كه تصویر جامعی از فرهنگ مهدویت و انتظار ارائه دهد و همة ابعاد وجودی انسان‏ها را از این فرهنگ متأثر سازد.

3. سرلوحه قرار دادن اندیشة امام خمینی دربارۀ انتظار

 در جامعة ما، دیدگاه‏ها و اندیشه‏های متفاوت و گاه متعارض در زمینة موضوع مهدویت و انتظار وجود دارد. گروهی با برخورد غیرفعال با اندیشة انتظار، هرگونه حركت اصلاحی را در دوران غیبت نفی می‏كنند و هیچ تكلیف و مسئولیتی برای زمینه‏سازی ظهور، متوجه منتظران نمی‏دانند. در نگاه این گروه، حداكثر وظیفة منتظران، دعا برای فرج امام زمان ‏(عج) و تلاش برای تشرف به حضور آن حضرت است. گروهی نیز با تأثیرپذیری از اندیشه‏های امام خمینی (‏قدس سره) و با نگاهی فعال به مفهوم انتظار، انتظار فرج را انتظار قدرت اسلام می‏دانند و بر این باورند كه در عصر غیبت، شیعیان باید با تشكیل حكومت و گسترش عدالت در جامعه، مقدمات ظهور امام مهدی‏ (عج) را فراهم کنند. حال برنامه‏های مهدوی صدا و سیما باید مروج و مبلغ چه دیدگاهی باشد و برآیند عمومی برنامه‏های تولید شده، مخاطبان را به كدام دیدگاه متمایل سازد؟

 در نگاه نخست، پاسخ این پرسش آسان به نظر می‏رسد و همه اذعان می‏كنند كه باید برنامه‏های صدا و سیما مروج و مبلغ دیدگاه دوم باشد؛ ولی مهم این است كه در عمل، چه اتفاقی می‏افتد و ساختار برنامه‏های تولیدی، بخش‏های مختلف آنها و فضای كلی حاكم بر برنامه‏ها، كدام دیدگاه را تقویت و كدام دیدگاه را تضعیف می‏كند؟

 به نظر می‏رسد زمانی كه در برنامه‏های مهدوی، به وجه معرفتی موضوع مهدویت و انتظار، كمتر توجه می‏شود و رویكرد برنامه‏ها، بیشتر احساسی ـ عاطفی است، در این برنامه‏ها، از تكالیف و وظایف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی منتظران عصر غیبت، سخنی به میان نمی‏آید و مباحث مطرح شده در این برنامه‏ها، با شرایط امروز جهان اسلام و تهدیدهای بالقوه و بالفعلی كه كیان اسلام و شیعه را تهدید می‏كند، هیچ ارتباطی ندارد. از این رو، نمی‏توان انتظار داشت كه این گونه برنامه‏ها در نهایت، مخاطبان را به سوی دیدگاهی كه برای انتظار، نقشی سازنده، تحول آفرین و زندگی بخش قائل است، رهنمون شود. بنابراین، مدیران و برنامه‏سازان رسانة ملی باید ضمن افزایش كمی و ارتقای كیفی برنامه‏های ویژة مهدویت، مراقب باشند كه این‏گونه برنامه‏ها در عمل، مروج و مبلغ دیدگاه حضرت امام خمینی‏ (قدس سره) یا همان انتظار فعال باشند.

4. شبهه‏زدایی از افكار و اندیشه‏ها

 تنوع و تكثر مخاطبان رسانه و اختلاف سطح علمی، فرهنگی و اعتقادی آنان اقتضا می‏كند طرح مباحث مهدوی به گونه‏ای صورت گیرد كه خدای ناكرده، برای كسی شبهه و ابهام ایجاد نشود. قطعاً نمی‏توان همة مطالب و مباحثی را كه در یك جمع محدود، از ارادتمندان حضرت مهدی (‏عج) بیان می‏شود ـ هر چند بسیار جذاب و شنیدنی باشد ـ در رسانة ملی مطرح كرد.

 رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با رییس و مدیران سازمان صدا و سیما، بر این موضوع تأكید کرده است:

 برنامة دینی باید از ذهن شنونده شبهه‏زُدا باشد؛ نه شبهه‏زا. گاهی برخی بیانات دینی را از تلویزیون یا از رادیو گوش می‏كنم و می‏بینم شبهه ایجاد می‏كند! یك حدیث سست، یك حرف نامعقول، مطلبی كه برای جمع مثلاً بیست نفره یا پنجاه نفرة عده‌ای مؤمن مخلص، مناسب است و ایمان آنها را زیاد می‏كند، به زبان آوردن آن در سطح میلیونی مردم، جز اینكه ایمان عده‏ای را سست كند و در ذهنشان، تردید ایجاد كند، هیچ فایدة دیگری ندارد. از این چیزها باید پرهیز كرد. بیان دینی و تبیین دینی باید شبهه‏زدا باشد و شبهه‏زا نباشد.

 بنابراین، در تولید برنامه‏های مهدوی، دو نكته را باید همواره در نظر داشت؛ نخست اینكه مطالب و مباحث مطرح شده در این‏گونه برنامه‏ها، شبهه‏ای را به ذهن بیننده یا شنونده القا نكند و دوم اینكه اگر برنامه به پاسخ شبهه‏ای می‏پردازد، پاسخ‏گویی به گونه‏ای باشد كه كاملاً برای مخاطبان، با همة اختلاف سطحی كه دارند، قانع‌كننده باشد. در غیر این صورت، شبهة مطرح شده در ذهن مخاطب باقی می‏ماند؛ بی‏آنكه پاسخ مناسبی برای آن دریافت كرده باشد. این همان شبهه‏زایی است كه مقام معظم رهبری به آن اشاره فرمود. با توجه به نكتة یاد شده، برخی معتقدند اساساً رسانه، حتی با هدف پاسخ‏گویی نیز نباید به طرح شبهه‏ها بپردازد؛ زیرا این احتمال وجود دارد كه مخاطب، اصل شبهه را به خوبی درك كند و ذهنش شبهه‏دار شود؛ ولی پاسخ شبهه را به خوبی درك نكند یا از آن قانع نشود.

5. طرح مطالب درست و متقن

 مخاطبانی كه برنامه‏های مهدوی رسانه را برای خود انتخاب می‏كنند، ممكن است از نظر سن و سال یا سطح تحصیلات متفاوت باشند. مثلاً برنامه‏ای ویژة نوجوانان و برنامة دیگری برای فرهیختگان تولید شود؛ ولی در همة این برنامه‏ها، این نكته باید مورد توجه قرار گیرد كه مطالب ارائه شده كاملاً درست و متكی به منابع متقن باشد؛ اگرچه سطح این مطالب با هم متفاوت است و با توجه به مخاطب، ممكن است ساده یا پیچیده باشد.

 رهبر معظم انقلاب در همین زمینه می‏فرمایند:

 درست است كه ما تبیین دینی را در سطح نخبگان، در سطح متوسط، در سطح پایین و در سطح كودكان داریم، اما همان كه در سطح كودكان است، مطلقاً باید صحیح باشد... آنچه در زمینة دین، به كودك یا به انسان عامی تفهیم می‏كنیم، مطلقاً نباید غلط باشد كه بعد، در ارتقای معرفت دینی، ببیند آن حرف نادرست بوده است. نه! درست؛ منتها ساده. بنابراین، حرف دینی در همة سطوح، باید صحیح باشد.

6. استفاده نكردن از متن‏های بی‏محتوا یا كم‏محتوا

 اگرچه قالب ادبی، اعم از شعر یا نثر، وسیلة مناسبی برای انتقال مفاهیم دینی و از جمله معارف مهدوی است و در ایجاد انس و ارتباط میان مردم و موعود منتظَر، بسیار مؤثر می‏باشد؛ ولی باید توجه داشت كه در استفاده از این قالب نیز نمی‏توان به محتوا و مضمون بی‏تفاوت بود و از هر متنی، صرفاً به دلیل زیبایی و داشتن آرایه‏های ادبی استفاده كرد.

 متأسفانه بسیار دیده می‏شود كه مجریان برنامه‏های صدا و سیما، به ویژه در برنامه‏های زنده، شعر یا قطعه‌های ادبی را با آب و تاب، در مدح و ثنای امام عصر (عج) می‏خوانند، بی‏آنكه توجه كنند كه آیا این شعر یا قطعة ادبی چیزی به معرفت مردم می‌افزاید یا انس آنان با امامشان را بیشتر می‏كند یا خیر؟ سخنان رهبری در این زمینه خواندنی است:

 گاهی انسان برنامه‏ای را می‏بیند كه شخصی با شدّت و مانند یك قطعة ادبی، فرضاً راجع به امام هفتم، موسی بن جعفر (ع)، حرف می‏زند: «در سرادق ملكوت!» كه هیچ معنا ندارد و مثل پفك بزرگ است. این كارها نه ایمان كسی را زیاد می‏كند، نه لذتی دارد، نه هنر نویسندگی به معنای حقیقی كلمه، در آن به كار رفته است. چرا این برنامه‏ها پخش می‏شود؟!... باید به جای آن، چند فضیلتِ درست، منطقی ـ با سند درست ـ از امام موسی بن جعفر (ع) نقل شود و زندگی او شرح داده شود؛ انسان گوش می‏كند، لذت می‏برد، معرفت و محبتش زیاد می‏شود و دلش از شنیدن مناقب این بزرگواران روشن می‏شود.

بنابراین، نباید تصور كرد كه رسالت صدا و سیمای جمهوری اسلامی در زمینة ترویج و گسترش معارف مهدوی، تنها به این خلاصه می­شود كه در شب‏های جمعه یا آخرین ساعات روز جمعه، دقایقی را به امام زمان (‏عج) اختصاص دهد و با پخش چند شعر و قطعة ادبی، همراه با تصاویری از مسجد مقدس جمكران، مردم را سرگرم كند. رسالت رسانة ملی آن‏گاه به طور كامل محقق می‏شود كه برنامه‏های مهدوی موجب افزایش معرفت و محبت مردم به امام عصر گردد.

 

7. نوآوری در قالب و محتوا

با یك نگاه اجمالی به برنامه‏هایی كه صدا و سیمای جمهوری اسلامی در سال‏های اخیر، در زمینة مهدویت تولید و پخش كرده است، به روشنی می‏توان دریافت كه این برنامه‏ها بیشتر در قالب گفت‏وگو، میزگرد، برنامه‏های تركیبی و گاه مستند بوده است و نوآوری و ابتكار، چه از نظر قالب و چه از نظر محتوا، در این برنامه‏ها، كمتر به چشم می‏خورد. این در حالی است كه رسانه‏های رقیب برای تبیین، تبلیغ و ترویج معارف آخرالزمانی كتاب مقدس، از همة توانمندی‏های خود بهره می‏گیرند و از همة قالب‏های برنامه‏سازی، با هوشمندی تمام استفاده می‏كنند.

بی‏تردید، برای احیا و گسترش فرهنگ مهدویت و انتظار در جامعة شیعی ایران و در سطح جهانی، نیازمند بهره‏گیری از همة ابزارهای رسانه‏ای، به ویژه صدا و سیما هستیم و تا زمانی كه صدا و سیما نتواند معارف مهدوی را با استفاده از قالب‏های جذاب برنامه‏سازی، به جامعه عرضه كند، نمی‏توان انتظار داشت كه این معارف، چنان‌كه باید و شاید، در میان همة اقشار، به ویژه نسل جوان نهادینه شود.

با توجه به آنچه گذشت، بر مدیران و برنامه‏سازان رسانة ملی لازم است با بهره‏گیری از دیدگاه‏های كارشناسان، به تحولی اساسی در چگونگی عرضة معارف مهدوی از صدا و سیما دست بزنند و به جای طرح مباحث تكراری در قالب‏های كلیشه‏ای، مباحث جذاب و شنیدنی مهدوی را با بهره‏گیری از قالب‏های متنوع برنامه‏سازی، از جمله قالب نمایش، به مخاطبان خود عرضه كنند.

8. توجه ویژه به كودكان و نوجوانان

 بهترین زمان برای آموزش و درونی‏سازی آموزه‏های دینی، سنین كودكی و نوجوانی است و اگر نهادها و دستگاه‏های آموزشی و تبلیغی بتوانند در این سنین، معارف دینی را در قالب‏هایی زیبا و جذاب، به مخاطبان ارائه دهند، می‏توان امیدوار بود كه این معارف برای همیشه، در ذهن و دل آنان خواهد ماند. از این رو، صدا و سیمای جمهوری اسلامی اگر در پی احیا و گسترش فرهنگ مهدویت و انتظار در جامعة شیعی ایران است، در درجة اول، باید به مخاطبان میلیونی كودك و نوجوان این سرزمین بیندیشد و سهم عمده‏ای از برنامه‏های مهدوی خود را به این گروه سنی اختصاص دهد. یعنی چیزی كه امروز در برنامه‏های صدا و سیما، كمتر دیده می‏شود.

9. آسیب‏شناسی و آسیب‏زدایی مستمر

در جامعة ما، فرهنگ مهدویت و انتظار دچار آسیب‏ها و آفت‏های متعددی شده و بسیاری خرافه‏ها و اندیشه‏های واهی و بی‏اساس با آن مخلوط شده است. از این رو، بر همة سازمان‏ها، نهادها و مؤسساتی كه در پی تبلیغ و ترویج این فرهنگ هستند، لازم است كه با آسیب‏شناسی و آسیب‏زدایی مستمر، معارف ناب مهدوی را به مردم ارائه دهند. صدا و سیمای جمهوری اسلامی نیز از این قاعده مستثنا نیست و مدیران و برنامه‏سازان رسانة ملی نیز باید بکوشند با اتخاذ تدابیر پیش‏گیرانه و نظارت دقیق و مستمر، بر ساخت برنامه‏های مهدوی رسانه، نه تنها این برنامه‏ها را از آسیب‏هایی چون عوام‏زدگی، سطحی‏نگری، خرافه‏گرایی، برداشت‏های نادرست و... كه این روزها، برخی مجالس، مراسم و آثار مهدوی به آن دچار شده‏اند، حفظ كنند، بلكه این برنامه‏ها را به ابزاری قدرتمند برای مقابله با آسیب‏ها و آفت‏های موجود تبدیل نمایند.

10. ارائة تصویری زیبا و دوست‏داشتنی از قیام جهانی امام عصر (عج)

 یكی از رسالت‏های مهم صدا و سیما در زمینة تبلیغ و ترویج مهدویت و انتظار، زدودن غبار اوهام از چهرة زیبای قیام جهانی و حكومت عدل امام مهدی‏ (عج) ا

تماس با هنر اسلامی

نشانی

نشانی دفتر مرکزی
ایران ؛ قم؛ بلوار جمهوری اسلامی، نبش کوچه ۶ ، مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام، طبقه دوم، خبرگزاری ابنا
تلفن دفتر مرکزی : +98 25 32131323
فاکس دفتر مرکزی : +98 25 32131258

شبکه‌های اجتماعی

تماس

تمامی حقوق متعلق به موسسه فرهنگی ابنا الرسول (ص) تهران می‌باشد