هنر اسلامی

بسم الله الرحمن الرحیم

 

هنر اسلامی                                                                 

در  این شماره، به معرفی سایت هنر اسلامی، به نشانی www.Islamicart.com می پردازیم.

این سایت به زبان انگلیسی تدوین شده و بخش های متنوعی را دربارة اسلام، هنر، تاریخ هنر اسلامی و اقسام آن در بر می‌گیرد.

با باز کردن صفحة اصلی سایت، عبارت Islamic Art and Architecture، به معنای هنر و معماری اسلامی پدیدار می‌شود. این بدان معناست که این سایت توجهی ویژه به مقولة معماری اسلامی دارد. با ورود به سایت، خطی زردرنگ در سمت راست بالای صفحه پدیدار می‌شود که به چندین بخش متفاوت تقسیم شده است:

·   صفحۀ اصلی(Home) :

با کلیك بر این بخش، صفحه‌ای باز می‌شود که ویژگی‌های اصلی سایت را معرفی می‌کند. البته این بخش شناس‌نامة سایت است و اطلاعات چندان مهمی برای کاربر ندارد. از بخش‌های مختلف این بخش می توان اسامی هیئت مؤلفه، پرسش‌های مطرح شده، هدف از راه‌اندازی سایت و دیگر نکات عمومی را جست‌وجو کرد. از دیگر نکات جالب این بخش از سایت، آشنایی با مدارس، موزه‌ها و شغل‌هایی است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم، با هنر اسلامی در ارتباطند. برای کسب اطلاعات بیشتر، باید به بخش Directory و زیرمجموعه های آن رجوع شود. در این بخش، عنوان Resource به معنای منابع نیز دیده می‌شود. در زیر مجموعة آن، به ترتیب کتاب‌نامه، وقایع تاریخی و مقالات، قابل مشاهده هستند که با کلیک بر آنها، دسترسی به منابع هنر اسلامی به سهولت، انجام پذیر خواهد بود. در پایین بخش پیشین، واژة Community دیده می‌شود. در زیرمجموعة این بخش، انواع کارت تبریک و بخش های مختلفِ بارگذاری شده[1] از سایت‌های دیگر دیده می‌شود. امیدوارم که خط زردرنگ بالای صفحه را فراموش نکرده باشید.

·   جست‌وجو (Search):

با کلیک بر این بخش، صفحه‌ای باز می شود که اجازة جست‌وجوی تخصصی دربارة هنر اسلامی و زیرمجموعه‌های آن را به شما خواهد داد. تنها کافی است که مقولة مورد نظر خود را در جای مخصوص تایپ کنید و انواع و اقسام اطلاعات موجود دربارة آن را بیابید.

·   قالیچۀ شرقی (Oriental Rugs):

با کلیک بر این بخش، صفحه‌ای جدید پدیدار می‌گردد که در سمت راست خود، این عناوین را دارد:

1. مقدمه[2]: در این بخش، اطلاعات عمومی دربارة قالیچة شرقی و تاریخچة آن ارائه شده است. البته از تاریخچة فرش هم سخن به میان آمده است. از نظر مؤلف این بخش، کشورهای ایران، ترکیه، قفقاز، ترکستان، افغانستان، پاکستان، نپال، هندوستان و چین از تولیدکنندگان مهم قالیچه و فرش شرقی‌اند. در پایان این بخش، برای مرور منابع موجود در این زمینه، کتاب‌نامة انگلیسی وجود دارد.

2. طراحی و الگوها[3]: در این بخش، اطلاعاتی کلی دربارة انواع الگوهای بافت قالی در کشورهای مختلف، از جمله ایران، چین، هندوستان و مصر ارائه می‌شود. در زیر عبارت بالا، گزینۀ رنگ‌آمیزی قالی[4] دیده می‌شود. در این بخش، با انواع رنگ‌ها و تار و پودهای به کار گرفته شده در قالی‌ها، نحوة استفاده از آنها و چگونگی رنگ‌رزی نخ‌ها آشنا می‌شوید. همچنین از مزایا و معایب رنگ‌های طبیعی و شیمیایی آگاه می‌شوید.

3. مواد به کار رفته[5]: در متن آمده که اصلی‌ترین مواد به کار رفته در قالی‌های شرقی، نخ، پشم گوسفند، پنبه و ابریشم است. همچنین دربارة چگونگی گره زدن تار و پودها، اطلاعاتی ارائه شده است.

4. بافتن و گره زدن[6]: در این بخش، با انواع بافندگی قالی، از جمله گره‌های افقی و عمودی، گره سِنه یا ایرانی و گره قیوردس یا ترکی آشنا می‌شوید. همچنین اطلاعاتی در مورد بافندگی مسطح و بافندگی پود یا سوماک به دست می‌آورید.

5. خرید و مراقبت[7]: در این بخش، با مراكز خرید و فروش قالی شرقی آشنا می‌شوید و آموزش لازم برای نگهداری صحیح قالی را می‌بینید.

6. دسته بندی[8]: در این بخش، دسته‌بندی فرش‌های شرقی بر اساس نوع بافت و موقعیت جغرافیایی ارائه شده است. با کلیک بر این واژه، سه دسته بندی اصلی در سمت راست صفحه پدیدار می شود. این سه دسته‌بندی، خود شامل زیرمجموعه‌هایی است که عبارتند از:

  قالی قفقازی (شرح مختصر، باکو، داغستان، گنجه، قره باغ، قزاک، شیروان و تالش)؛

قالی ایرانی (شرح مختصر، مرکزی، شرقی، شمال غربی، جنوب، جنوب‌غربی و غربی)؛

قالی ترکی (شرح مختصر، مرکزی، شرقی و غربی).

·   سکه‌ها (Coins):

با کلیك بر این واژه، صفحه‌ای جدید باز می‌شود. در مقدمة این بخش آمده که تمامی نمونه‌های سکه از ANS یا انجمن سکه‌شناسی امریکا استخراج شده‌ است. در سمت راست این صفحه، دو عنوان اصلی سکه‌های نقره[9] و سکه‌های طلا[10] مشاهده می‌شوند. در زیرمجموعة سکه‌های نقره، نام کشورهای شرقی دارای سکه‌های نقره در قدیم، آورده شده است. این کشورها و برخی شهرها عبارتند از ارمنستان، ایران، مرو، جاوه، سمرقند و اوزکند.

با کلیک بر هر یک از این کشورها، صفحه‌ای پدیدار می‌شود که شامل اطلاعاتی مفید، از قبیل تصویر سکه‌ها، نحوة استفاده از آنها، ارزش آنها و تاریخ مصرف آنهاست. همچنین به طور مختصر، دربارة تاریخچة این سکه‌ها در دوره‌های مخلتف سلطنتی، توضیح داده شده است.

بخش بعدی، سکه‌های طلاست. در زیرمجموعة سکه‌های طلا، نام کشورهای مصر، هندوستان، ایران، عراق، پادشاهی اورشلیم، اندلس ( اسپانیا) و ترکیه به چشم می‌خورد. با کلیك بر هر یک از این نام‌ها، اطلاعات، تاریخچه و تصاویر مربوط به سکه‌های طلای آن دوره را خواهید دید.

خط زردرنگ را که فراموش نکرده‌اید!

·   معماری (Architecture):

با کلیك بر این عنوان، صفحه‌ای پدیدار می شود که در سمت راست آن، دو عنوان اصلی مقالات[11] و نگارستان[12] دیده می‌شود.

بخش مقالات دارای قسمت‌های زیر است:

1. مقدمه[13]: در این بخش، شمه‌ای کلی از معماری اسلامی، اسلوب آن و تأثیر این معماری بر سبک‌های پس از خود ارائه می‌شود. دومین بخش از مقالات، هنرهای تزیینی[14] نام دارد. در این بخش، با مفهوم تزیین در معماری و عناصر دخیل در آن، از قبیل خوشنویسی، هندسه، الگوهای گُل شکل، تصاویر انسان، حیوان، نور و آب آشنا می‌شویم. در پایان این بخش، تأثیر معماری اسلامی بر غرب توضیح داده شده است.

2. ترجمان قدرت[15] : البته در اینجا، نمود قدرت در معماری اسلامی مورد نظر است. نکتة حایز اهمیت در این بخش، تأکید بر معماری اسلامی، به مثابه عاملی برای اتحاد، هماهنگی و استمرار جامعة اسلامی است که در قرن 20 به دست فراموشی سپرده شد. در این بخش، نام شماری از معماران برجسته و سبک‌ها ارائه شده است.[16]

3. در این بخش،[17] به تأثیر معماری اسلامی بر معماری پس از خود و به ویژه معماری غرب، پرداخته می‌شود. نمونه‌های فراوانی از معماری‌های غربی ذکر شده که در سبک و الگوی کار، تحت تأثیر مستقیم معماری اسلامی بوده‌اند؛ از جمله کاخ رویال، باغ کاخ کنسینگتون و کاخ  کریستال. همچنین نام هنرمندانی چون ویلیام موریس، ویلیام دو مورگان، هنری ماتیس، فردریک چرچ و یوجین دلاکرویکس به چشم می‌خورد که در آثار خود، از قبیل معماری، تزیینات و نقاشی، تحت تأثیر اندیشه‌های اسلامی بوده‌اند.

همان گونه که پیش‌تر گفته شد، بخش دوم از معماری اسلامی، نگارستان نام دارد. این بخش، خود شامل قسمت‌های گوناگونی است:

1. مهندسی[18]: با وجود نقد برخی افراد دربارة سنتی بودن معماری اسلامی، در این بخش تأکید می‌شود که بسیاری از معماری‌های کنونی در غرب و شرق، تحت تأثیر معماری اسلامی بوده است؛ از جمله برج مخابراتی و سردر دانشگاه عربستان، مساجد و مناره‌های آنها و فواره‌ای قرآن شکل در مسجد بی‌بی خانم در سمرقند. نکتة جالب تحت تأثیر بودن معماری اسلامی از آموزه‌های قرآن کریم است که نمود آن در بیشتر آثار دیده می‌شود.

2. فلزکاری[19]: در این بخش، با انواع فلزهای به کار گرفته شده در معماری اسلامی، کاربرد و ارزش آنها و نوع مقاومتشان، به علاوة استفاده از آنها در دروه‌های سلطنتی متفاوت، آشنا می‌شوید.

3. نجاری[20]: از مهم‌ترین آثار چوبی اسلامی، منبرها، درهای مساجد، جعبه‌های چوبی، صندوقچه‌ها و پنجره‌هاست.

4. مصالح و تکنیک‌ها[21]: مهم‌ترین مصالح، شامل چوب، گچ، سیمان، آجر، خاک، کاشی، فلز و سنگ است که هر یک کاربردی ویژه در معماری اسلامی داشته‌اند و بسته به تکنیکی خاص، به کار گرفته می‌شدند.

5. کاخ‌ها و بارگاه‌ها[22]: مهم‌ترین این بناها  کعبه، مسجد‌النبی، عمارت سنگی در اورشلیم، مسجد قیروان، مسجد متوکل در سامرا و تاج محل است.

·   خوشنویسی عربی (Arabic Calligraphy ):

با کلیک بر این بخش، صفحه‌ای پدیدار می شود که در سمت راست آن، دو عنوان اصلی مقالات و سخنرانی‌هاست[23] که به شرح زیرمجموعه‌های آنها خواهیم پرداخت. بخش مقالات شامل بخش‌های زیر است:

1. مقدمه: در این بخش، چکیده‌ای از مفاهیم مهم خوشنویسی عربی و نظرات تنی چند از محققان خوشنویسی ارائه می‌شود. خط عربی از راست به چپ نوشته می‌شود و متن مقدس قرآن نیز با خوشنویسی عربی نوشته می‌شود. بخش دوم مقالات خاستگاه خوشنویسی عربی[24] است و در این بخش، ذکر می‌شود که خط عربی از خط سامی برگرفته شده است. شمار حروف الفبای عربی           28 تاست و در آن، از مصوت کوتاه، بسیار استفاده می‌شود.

2.  اصلاح نوشتار عربی[25]: در این بخش، عوامل مؤثر بر تغییر و اصلاح خط عربی و کاربرد آن در کشورهای گوناگون، توضیح داده شده است.

3. خوشنویسان برجسته[26] : در این بخش، با نام شماری از خوشنویسان مشهور عربی آشنا می‌شویم.

4. پیشرفت‌های اولیة خوشنویسی[27]: در این بخش، انواع خط‌های صدر اسلام، از جمله مکی، کوفی و دیگر خط‌ها معرفی می‌شوند. ابن مقله و ابن بّواب از مشهورترین خوشنویسان صدر اسلام بوده‌اند.

5. در این بخش، به پیشرفت‌های خط عربی در آخرین خلافت اسلامی، یعنی عباسیان پرداخته می‌شود و اینکه در دورة سلطنت مغول و شاه جهان، این خط به اوج خود رسید.

6.  ابزارهای نوشتاری[28]: مهم‌ترین ابزارهای یک خوشنویس نی، قیچی و چاقو برای برش دادن قلم است. کشف کاغذ نیز تأثیر فراوانی بر روند خطاطی داشته است.

7. الف به مثابه واحد نسبیت در خوشنویسی[29]: در این بخش، به نقش حرف الف و انواع نوشتاری آن در خطاطی پرداخته و گفته می‌شود که الف نقطة مرکزی هر متن نوشته شده‌‌ای است و طریقة نوشتن دیگر حروف نسبت به آن تعیین می‌شود.

بخش بعدی گزینۀ خوشنویسی سخنرانی‌هاست كه خود از بخش‌های گوناگونی تشكیل شده است:

1.     آثار خوشنویسی منحصر به فرد[30]: در این بخش، با انواع آثار خوشنویسی و نوع خط آنها آشنا می‌شوید.

2.     سبک های خطاطی[31]: در زیرمجموعة این بخش، انواع سبک‌های خوشنویسی اسلامی (عربی) آمده که با کلیک بر آنها، صفحه‌ای جدید حاوی اطلاعات مفید دربارة آن نوع خط پدیدار می‌شود. این انواع عبارتند از دیوانی، کوفی، نسخ، رقاع، تعلیق و ثلث[32].

در بخش سبک‌های خطاطی، یک بخش عمدة دیگر، با نام مجموعه‌ای از آثار خطاطی شده وجود دارد. در زیرمجموعه، گزینه‌های صفحه‌های قرآنی آفریقای جنوبی، سوریه، هندوستان و ترکستان دیده می‌شود که هر یک مجموعه‌ای از آثار خطاطی شده را در بر می‌گیرند. این بخش زیرمجموعة دیگری با نام دیگر هنرهای متنوع[33] را شامل می‌شود. نخستین بخش از این هنرها کوزه گری[34] و دومی نقاشی است. بخش بعدی دربارة انواع صفحات آلبوم و چگونگی تزیین آنهاست. بخش بعدی حاوی نمونه‌هایی از فِرِز سنگی در کشورهای مسلمان و به ویژه افغانستان است. همچنین فِرِز چوبی شامل نمونه‌های فراوانی از آثار کار شده با چوب است و بخش پایانی نمونه‌های آثارخوشنویسی شده[35] است که تصاویری نیز به همراه دارد.