دایره‌‌المعارف دین، ارتباطات و رسانه

بسم الله الرحمن الرحیم

 

دایره‌‌المعارف دین، ارتباطات و رسانه                     

یكی از كتاب‌های بسیار مهم در عرصۀ مطالعات رسانه‌ای به ویژه در حوزۀ پژوهش‌های مربوط به دین و رسانه، دایره‌‌المعارف دین، ارتباطات و رسانه[1] است.

تعداد صفحات این كتاب 488 صفحه و در سال 2006 در شهر نیویورک آمریكا منتشر شده است. این كتاب را انتشارات راتلج[2] به زبان انگلیسی چاپ و منتشر كرده است. ویراستار این مجموعه، دانیل استوت[3] است كه پیش از این در شمارۀ قبلی ماه‌نامۀ رواق هنر و اندیشه به یكی دیگر از آثار وی، یعنی فصل‌نامۀ رسانه و دین اشاره شده بود. وی در آن مجموعه نقش سردبیری را بر عهده داشت. وی در زمینۀ رسانه غیر از اثر حاضر، آثار دیگری نیز دارد که از جملۀ ‌آن‌ها می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد:

نحوۀ شکل‌یابی دین در پخش اخبار،[4] دین و رسانه‌های جمعی،[5] دین و تلویزیون.[6]

این كتاب درصدد پاسخ به این پرسش است که چرا و چگونه ادیان جهان از ابزارهای مختلف ارتباطی استفاده می‌کنند. این کتابِ مرجع، جزءِ مجموعه دایره‌‌المعارف‌های موضوعی است که چندین سال است انتشارات راتلج به تهیه و چاپ آن‌ها اقدام می‌کند.

برقراری ارتباطات دینی از دیرباز در سنت‌های دینی حضور داشته و به عبارتی قلب همۀ ادیان است. ارتباطات به عنوان وجه جدایی‌ناپذیر دین، بین مؤمنان به یک دین، بین رهبران دینی و پیروان، بین مدافعان اعتقادات دینی مختلف و حتی بین عاملین به یک دین و منکران آن همیشه در جریان است و تمایل به برقراری ارتباط با دیگران و هم‌چنین میل به تغییر کیش دیگران از ویژگی‌های مهم بیشتر ادیان جهان است.

ارتباطات و رسانه، به دین و به بیان اعتقادات دینی شکل بخشیده است. دین و اعتقادات دینی نیز به نوبۀ خود بر برخی اَشکال رسانه‌‌ای و مفاهیم پایه در حیطۀ ارتباطات تأثیر گذاشته است. گسترۀ چنین تأثیر و تأثری، از حضور دین در عرصۀ اینترنت تا تأثیر دین و اعتقادات دینی بر آگهی‌های بازرگانی امتداد دارد.

در ارتباط با این‌گونه مباحث، دایره‌‌المعارف دین، ارتباطات و رسانه، با ابعاد بین‌المللی و چند‌فرهنگی، منبعی منحصر به فرد برای پژوهشگران، دانشجویان و هم‌چنین خوانندگان عمومی است تا بتوانند مباحث مورد علاقۀ‌ خود را در زمینۀ دین و رسانه پیگیری کنند.  

نظر به اهمیت بحث ارتباطات در گسترۀ دین‌پژوهی، این دایره‌المعارف می‌کوشد تا پلی بر فراز خلاء موجود بین نظریه‌های علم ارتباطات و شاخه‌های دین‌پژوهی، برقرار سازد. برای محقق ساختن این هدف، دایره‌المعارف مذکور، موضوعاتی هم‌چون ارتباطات فردی و جمعی با الوهیت، جنبه‌های ارتباطی مناسک و شعائر دینی و روش‌های تأثیرگذاری رسانه بر فرهنگ دینی را بررسی می‌کند. هر یک از 124 مدخل این دایره‌‌المعارف دست كم با یکی از حیطه‌های موضوعی زیر در قلمرو دین و رسانه، تناسب دارد:

1. جنبش‌های دینی جدید

2. اشکال ارتباطی و رسانه

3. دوره‌ها و مقاطع تاریخی

4. مفاهیم پایه

5. سنت‌های دینی

بدنۀ مقالات نیز بر این سیاق نظم یافته که هر مقاله با میانگین پنج صفحه، تاریخچۀ دینی یک موضوع و جایگاه آن در سنت یا سنت‌های دینی را توضیح ‌دهد و اشکال و جلو‌ه‌های آن را توصیف کند و با مثال‌های مناسب از مناسک، آداب و رسوم و جشن‌های مربوط به یک موضوع، اهمیت آن را به تصویر کشد. برای هر مدخل در کنار عکس‌های سیاه و سفید مرتبط با آن، منابع تکمیلی و مطالب جنبی مربوط به موضوع نیز قید شده است.

این دایره‌‌المعارف بیشتر شکل‌های ارتباطات دینی را با رویکرد تاریخی و نیز پدیدارشناسی بررسی می‌کند. این کتابِ مرجع، تاکیدی خاص بر شکل‌های شفاهی و مکتوب ارتباطات دارد و در مداخل خود از حرف A تا Z به این امر می پردازد که چگونه و چرا ادیان جهان از ابزارهای مختلف ارتباطی استفاده می‌کنند. چنین امری با پرداختن به موضوعاتی هم‌چون موضوعات زیر محقق می‌شود:

ü       نظریه و مفاهیم در ارتباطات دینی شامل: خطابه، متقاعد‌سازی، تصویر‌پردازی، تلقین افکار

و...

ü       اَشکال ارتباطات شفاهی‌ از قبیل:‌ خواندن آوازهای مذهبی، بیان شطحیات، موعظه، نیایش و...

ü       اَشکال جنبی ارتباطی مانند: هنر، فیلم، مجسمه‌سازی و...

ü       ارتباطات دینی در عرصۀ عمومی؛‌ از پوشش‌دهی اخبار و پیام‌های سیاسی گرفته تا اوانجلیسم رسانه‌ای[7] و کلیسای الکترونیک.[8]

ü       پیشرفت ارتباطات و تاثیر آن بر ارتباطات دینی[9] شامل مواردی چون: به رسمیت شناختن ارتباطات در ساحت دین و هم‌چنین گفتگوی ادیان...

ü       زندگی‌نامۀ بزرگترین برقرارکنندگان ارتباطات دینی از جمله: حضرت محمد(ص)، حضرت مسیح(ع)، ارسطو، گاندی و هم‌چنین مارتین لوتر.

 

نویسنده: احمد شاكر‌نژاد

منبع:ماهنامه رواق هنرواندیشه،شماره بیست ویکم

Ps147