بسم الله الرحمن الرحیم
چرا شیطان؟
رسانۀ ملی موظف است پیام‌ها و مضامینی را در سراسر سال، به بینندگان خود انتقال دهد. بر مدیران رسانه است كه نسبت به توزیع این پیام‌ها، در گسترۀ برنامه‌های سازمان اقدام كنند. پس این مسئله تنها مختص ماه مبارک رمضان نیست. ساختار مطلوب برای تحقق این مهم تنها ساختار نمایشی نیست، بلكه از دیگر ساختارها نیز می‌توان بهره برد. البته به فراخور هر مناسبتی، رویكرد محتوایی تغییر می‌كند تا تناسبی میان محتوا و مناسبت وجود داشته باشد. برای نمونه، در ماه محرم، رویكردها حماسی هستند و در دهۀ مبارك فجر، بیشتر مضامین انقلابی مدنظر است.
در ماه مبارک رمضان سال جاری، بیشتر مسئلة آزمون الهی مورد نظر بود. حتی از سخنرانان و كارشناسان خواسته بودیم، در سخنرانی‌ها یا میزگردها، به این موضوع بپردازند. در برنامه‌های نمایشی نیز، با توجه به ظرفیتهایی که آن برنامه‌ها دارند، باید به این مسئله پرداخته میشد. در سریال اغما، این آزمون از راه ایجاد غرور در شخصیت دكتر پژوهان؛ در سریال میوۀ ممنوعه، از راه وسوسه‌های یك زن و در سریال یك وجب خاك، از راه بحث ثروت مطرح شد.
ولی پرسشی كه برای بسیاری از كارشناسان و بینندگان رسانۀ ملی ایجاد شد، چرایی گزینش شیطان به منزلة شخصیت محوری سریال اغما بود. می‌توان دلایلی برای این نوع رویكرد رسانه برشمرد:
1. با توجه به داستان آفرینش و تمرد ابلیس از دستور خداوند متعال و نیز اهمیت آن در سلوك عرفانی و آداب اخلاقی، به نظر رسید پرداختن به شخصیت شیطان و وسوسه‌های او، بسیار راهگشا خواهد بود. چه بسا پرداختن به شیطان، اولویت بسیار بالایی هم داشته كه تاكنون از ظرفیت‌های آن استفاده نشده است.
2. در قرآن، آیاتی چند دربارۀ شیطان وجود دارد كه در آن، ضمن روایت داستان تمرد شیطان از دستور الهی، در نهایت، به تهدیدهای او می‌رسد كه سوگند یاد میکند انسان را از تعبد به خداوند منحرف كند. پس با توجه به تهدید شیطان و اینكه خداوند در ادامه می‌فرماید كه مریدان شیطان را به عذاب مبتلا خواهد ساخت، فریب‌كار بودن شیطان و نقش او در به گناه افتادن بشر، غیر قابل انكار میشود. ما در برابر چنین موجودی قرار گرفته‌ایم. از سویی، خداوند بارها به ما تذکر داده که مراقب فریب‌كاری‌های او باشیم. یکی از عوامل بسیار مهمی که آزمون الهی را معنا می‌بخشد، وجود شیطان است. به همین دلیل، با توجه به نقشی كه شیطان در زندگی ما دارد، پرداختن به او مناسبت داشت.
ولی آیا پرداختن به شیطان مجسم، ممكن است؟
در قرآن، از دو نوع شیطان سخن گفته شده است؛ شیاطین اِنسی و شیاطین جنی. نشان دادن شیطان اِنسی مسلماً بی‌اشكال است. دربارۀ جن نیز همان گونه كه از ملاصدرا، در كتاب مفاتیح الغیب آمده، جن موجودی لطیف است كه هم غیر‌قابل دیدن است و هم می‌تواند خود را قابل رؤیت سازد. جن زاد و ولد دارد. در نتیجه، موجودی مادی است. روایات فراوانی وجود دارد که جن دیده شده‌است. پس با این همه دلیل، امكان نمایش شیطان جنی هم وجود دارد.
اکنون، اگر جن، زیر سلطۀ شیطان قرار گیرد، میشود شیطان جنی. بر اساس روایات، این نوع شیطان می‌تواند با انسان ارتباط برقرار كند، مطالب آنان را به هم منتقل کند، داد و ستد کند و حتی حزب و دسته تشكیل دهد.
در این راه از همۀ لوازمی كه به دقیق‌تر شدن پرداخت چهرۀ شیطان كمك می‌كرد بهره بردیم. گروه كارشناسی صداوسیما روی همۀ منابع در دسترس كار كردند. بیش از صدها نوار از سخنان بزرگان دربارۀ شیطان مورد استفاده قرار گرفت. از كتاب مفاتیح الغیب ملاصدرا استفاده‌كردیم. آن بزرگوار در مفتاح چهارم در چیزی حدود صد صفحه به جن و انس و رابطۀ این دو با یكدیگر پرداخته است.
به هر روی، این مسائل خرافه نیست و از حقایق دنیاست. ما با موجودی سر‌و‌كار داریم كه سوگند یاد كرده ما را بفریبد و در زندگی ما، اختلال ایجاد کند. او می‌کوشد از میان ما و جنیان، برای پیشبرد مقاصد خویش، یارگیری كند. نخست دعوت میکند. پس از دعوت، تزیین میکند و تا آخر كه دیگر فرد به زیر ولایت شیطان می‌رود. اگرچه شیطان در ابتدا، بر هیچ انسانی ولایت ندارد؛ ولی بشر به خواست و اختیار خود، می‌تواند به زیر ولایت او برود.
در روایات است که هر یک از ما شیطانی داریم. پس دست كم، شمار شیاطین دنیا با شمار انسان‌ها برابر است. از پیامبر عزیز پرسیدند: اگر هر یک از ما، یک شیطان داریم، آیا شما نیز شیطانی دارید؟ فرمودند: بله؛ ولی خداوند به من کمک کرده که او را تسلیم خود كنم.
بر اساس این مبانی نظری بود كه سریال اغما شكل گرفت. غرض آگاهی دادن مردم به وجود دشمنی مكار بود كه قسم خورده با همۀ توان، در برابر مؤمنان بایستد. سریال اغما قدمی بلند برای رسیدن به چنین هدفی بود.
نویسنده: دکتر مرتضی میرباقری
منبع: ماهنامه رواق هنر و اندیشه،شماره هفدهم و هجدهم
Ps147