محمد رجبی: بن‌مایه حکمت هنر ملتزم به وحی کتاب آسمانی است

محمد رجبی در نخستین جلسه از درسگفتارهایی درباب «حکمت انسی و هنر» با تقسیم‌بندی انواع حکمت در تمدن اسلامی، به معنای حکمت انسی اشاره کرد و با بیان این که بن‌مایه حکمت هنر ملتزم به وحی، کتاب آسمانی و کلام‌الله است، گفت: هنرمند انسی در معنای عام کلمه حکیم است و شناخت و معرفتی که او پیدا می‌کند نوعی معرفت حضوری است.-

نخستین جلسه از درسگفتارهای محمد رجبی در موضوع «حکمت انسی و هنر» عصر دیروز، سه‌شنبه 25 مهر در تالار امیرخانی خانه هنرمندان ایران برگزار شد.

رجبی در ابتدای بحث به تعریف واژه‌های «حکمت»، «انس» و تلفیق آن با عنوان «حکمت انسی» و همچنین واژه «هنر» از منابع کلاسیک حکمی ایران پرداخت و گفت: کلمات و واژه‌هایی که در علوم انسانی و یا به طور عام‌تر در مباحث انسانی به کار می‌رود، یک معنای واحد ندارند.

وی افزود: متاسفانه در عموم منابع و کتاب‌ها در ایران، روی معانی مختلفی که ممکن است واژگان در بحث‌های مختلف داشته باشند، دقت نمی‌شود و همین مساله سبب شده که بسیاری از مباحث با هم خلط شوند.

رجبی در ادامه با اشاره به این مساله که در کتاب‌ها و منابع حکمی واژه فلسفه مترادف با حکمت در نظر گرفته شده، گفت: ترادف حکمت و فلسفه در منابع و کتاب‌های حکمی اشتباه است، حکمت، فلسفه نیست. در منابع وجود دارد که حکمت دوگونه است؛ حکمت ذوقی و یا قلبی که به آن شهودی و حضوری هم گفته‌اند و دیگری حکمت عقلی، که استدلالی است که در منابع نام حصولی روی آن گذاشته‌اند. هر کدام از این حکمت‌ها به دوگونه ملتزم به وحی و غیر ملتزم به وحی هم تقسیم‌بندی شده‌اند.

این مدرس فلسفه و حکمت هنر اسلامی در ادامه با اشاره به این نکته که بن‌مایه حکمت ملتزم کتاب آسمانی است، گفت: حکمت ملتزم به وحی بن‌مایه‌اش کتاب‌ آسمانی و کلام خداست، بر این اساس حکمت هنر ملتزم به وحی نیز بن‌مایه‌اش بر اساس کتاب خداست، اما این مساله به معنای آن نیست که حکمت غیرملتزم به وحی غیر دینی باشد.

رجبی در ادامه با اشاره به معنای «انس» گفت: «انس» به معنای شناخت و معرفت است و بنا به کلام مرحوم استاد فردید، واژگان «انس» با «گنوس» یونانی از یک ریشه هستند. شناخت انسی با وحدت قلبی حاصل می‌شود و در کتب حکمی قدیم از این‌گونه از شناخت، به شناخت و معرفت عشقی تعبیر شده است. بنا بر متون قدیم حکمت انسی، حکمتی است که بیان خود حقیقت است.
 
این پژوهشگر در ادامه با بیان این نکته که در حکمت انسی اعتقاد بر این است که اگر با مقولات انس و الفت داشته باشیم با آن‌ها وحدت وجودی پیدا خواهیم کرد، به بیان مثالی از حکمت انسی پرداخت و گفت: کامل‌ترین نمونه این حکمت، حکمت «ابن‌عربی» و نمونه شیعی آن حکمت «سید حیدر آملی» است.

رجبی در ادامه بحث خود گفت: در دنیای قدیم در یونان باستان، چین، هند و ایران منظور از حکمت، فقط حکمت انسی بوده است. در حکمت انسی، از هنر به عنوان نوعی از معرفت به حقیقت تلقی می‌شود. حکمت انسی درهای گوناگونی دارد که یکی از آن‌ها هنر است. حکیم انسی، حکمتش و هنرش الهامی و کلامش، کلام حق است.

وی در ادامه با اشاره به این مساله که در حکمت انسی هنر به عنوان نوعی از معرفت باطن طرح می‌شود، گفت: در حکمت انسی اسلامی و حتی غیراسلامی اعتقاد بر این است که هنرمند با حقیقت هستی متحد می‌شود و هنرمند انسی، حکیم انسی است. حکیم یا همان هنرمند انسی به مثابه آیینه‌ است و آنچه در درون‌اش است از طریق همین آیینه نشان داده می‌شود.

رجبی در پایان گفت: در حکمت انسی اساس هنر از غیب است. یعنی هنر هنرمند و حکیم انسی به او الهام می‌شود. همچنین هنر اصیل و انسی «بدیع» است، یعنی در آن ابداع وجود داشته و پیام و سخنی برای مخاطب خود دارد. باید توجه داشته باشیم که تنها هنرهایی که نوعی از فرهنگ را منتقل می‌کنند، «هنرهای الهامی» هستند، البته الهام نیز به دو گونه الهام رحمانی و الهام شیطانی تقسیم بندی می‌شود. در قرآن هم آمده است که شیطان به برخی وحی می‌کند.

مجموعه درسگفتارهای «حکمت انسی و هنر» با تدریس محمد رجبی روزهای سه‌شنبه در تالار امیرخانی خانه هنرمندان برگزار می‌شود.