پوشش اسلامی، اصالت ملی

حسین یاوری عضو فرهنگستان هنر و پژوهشگر تاریخ هنر، تا کنون دراین خصوص تالیفات گوناگونی را همچون  لباس و پوشاک مردان استان هرمزگان، لباس و پوشاک ایرانیان در دوره افشاریه و زندیه، لباس و پوشاک بانوان ارمنی و... منتشر کرده است .به همین منظور و به بهانه نمایشگاه لباس شیما (شناسه یکپارچه مد و لباس) گفتگویی با ایشان ترتیب داده ایم.


مهمترین ویژگی لباس ایرانیان در ادوار مختلف تاریخی چه بوده است؟

ایرانیان همواره یکتا پرست بوده اند و این یکتا پرستی سبب می شده است که از از برهنگی و بد لباسی دوری کنند . تا آن حد که ما نمونه هایی پوشش کامل را در دوران ماد و هخامنشی در لباس زنان مشاهده می کنیم. همین امر در ادوار اشکانی و ساسانی تبدیل به سر پوشی شبیه به چادر می شود. به این ترتیب می توان گفت که لباس ایرانیان حتی پیش از ورود دین اسلام به این کشور از وقار و پوشیدگی خاصی برخوردار بوده است. نمونه آثار سنگ تراشی دوره مادها و پس از آن آثار فلزی و در دوره های بعد نقوش گچ بری ها، سفالینه ها و آثار سرامیک و نگارگری ادوار گوناگون خصوصا سلجوقی مبین این مدعا هستند.

این پوشش پس از اسلام چه صورتی به خود می گیرد؟

در ادوار پس از اسلام نیز به تناسب و فراخور ویژگی های اقلیمی و محیط زندگی مردم، شاهد پوشیدگی و وقار در البسه موجود هستیم. عموم ایرانیان تا دوران رضاشاه همین ویژگی را برای پوشاک خود حفظ کرده اند که اگرچه در هر دوره تغییراتی می یابد، اما اصالت آن، که همانا هویت دوری از بد حجابی است حفظ می شود. گذشته از آن باید گفت ایرانیان علاوه بر دوری از برهنگی به برازندگی،  وقار و زیبایی لباس خود اهمیت ویژه ای می دادند. به همین علت برای قسمت های مختلف بدن، پوششی مناسب و در خور توجه داشتند. استفاده از سر پوش، جلیقه، پیراهن، پاپوش و دقت در جزئیات طراحی  و تزئین آن ها اهمیت این مسئله را نشان می دهد. مردان نیز همواره برای حضور در اجتماع از کلاه استفاده می کردند و معتقد بودند که با کلاه برازنده تر، شکیل تر و موقرترند، برخی نیز همین کلاه های نمدی را حجاب آقایان می دانند.

بیانیه کشف حجاب سبب چه اتفاقی در رابطه با پوشش ایرانیان شد؟

دوران قاجار، میل به تجدد چنان مردم را درگیر خود کرده بود که بسیاری تغییر در نوع پوشش و وضعیت ظاهری خود را از مهمترین تظاهرات تحقق این امر در زندگی خود می دانستند. اما به هر ترتیب موضوع ذکر شده، تنها قشر کمی از مردم را در بر می گرفت و غالب زنان ایرانی در 17 تیر 1314 و پس از آن در برابر سخنان رضا شاه با محوریت این موضوع که «حجاب مانع پیشرفت جامعه و زن ایرانی است» با مشکلات فراوانی برای حضور دراجتماع مواجه شدند. ایرانیان در هیچ دوره ای در مقایسه با سال های 1343 تا 1355 تا این حد بد لباس نبوده اند. این دوره علاوه بر برهنگی و بی قوارگی لباس ها ، منجر به نوعی انقطاع در سنت های دیرینه پوشش متدوال مردم کشورمان شد که هنوز هم در بهت این بیگانگی ناگهانی به سر می بریم.
 
ویژگی های اقلیمی چه تفاوتی در پوشش زنان و مردان ایرانی در مناطق مختلف به وجود آورده است؟

رنگ، تزیینات، تعداد قطعات لباس، هماهنگی آن با آب و هوا ، شیوه زیستی و معاش مردم هر ناحیه به وضوح در پوشاک سنتی ایشان مشاهده می شود.از سوزندوزی های مردم بلوچ روی پارچه های خنک پبنه ای البسه پشمی اهالی کردستان گرفته تا پوشش خاص مردم جنوب و شمال کشور همگی متاثر از شرایط اقلیمی و فرهنگی آن خطه است. نکته بسیار مهم در این لباس ها، هماهنگی آن با غالب فعالیت های روزمره هر منطقه در عین زیبایی ، وقار و ظرافت و خلاقیت در طراحی آن است.
 

پوشش امروزی مردم  کشور را چگونه ارزیابی می کنید ؟
 
امروزه دو مقوله بازگشت به سنت ها و در عین حال نگاه غالب در جامعه نسبت به پوشش  اصیل و سنتی  از بحث هایی است که همواره پیش روی فعالان این عرصه قرار دارد . بسیاری سنت را در تزاحم با فناوری و پیشرفت زندگی می دانند.این افراد بدون شناخت اصل سنت که مجموعه ای از قوانین و قواعد برای ایجاد نظم و زندگی بهتر در جامعه قلمداد می شود، آن را نادیده گرفته و دست و پاگیر عنوان می کنند.

برای حل این مسئله جایگاه هنرمندان و رسانه را تا چه حد می دانید؟

توجه به خرده فرهنگ ها ، رسومات کهن و غنای تصویری کشور در رابطه با آثار سنتی از سوی هنرمندان و البته رسانه ها، به حل مسئله ذکر شده کمک بسیاری خواهد کرد. ما نیازمند هنری هستیم که در عین خلاقیت و نوآوری دربردارنده هویت و فرهنگ ایرانی باشد و ضمن آن در مغایرت با فضای روز جامعه و حواشی موجود در قرار نگیرد. همچنین یکی از مهمترین ویژگی های لباس ایرانیان همانطور که اشاره شد زیبایی و توجه به نقوش، ظرافت ها و تنوع رنگ ها در آن است. این موضوع در چند دهه گذشته در کشور به صورت فراگیر به فراموشی سپرده شده بود . اما در سال های اخیر تا حدودی بازگشت و اقبال عمومی را نسبت به این امر شاهد بوده ایم. معیار های گوناگونی همچون هنجار های شکل گرفته در جامعه، محدودیت های فرهنگی و اجتماعی،نیاز های روز  و ... از محورهای مهمی است که طراحان این حوزه باید بر آن اشراف کامل داشته و بر مبنای همین اشراف دست به طراحی و ابداع  برای پوشاک مورد نیاز مردم بزنند.