چرند و پرند مجموعه نوشته‌های طنز اجتماعی و سیاسی علی‌اکبر دهخدا است که در قالب داستان‌کوتاه، اعلامیه، تلگراف، گزارش خبری و... نوشته شده است. این نوشته‌ها از ۱۷ ربیع‌الثانی ۱۳۲۵ ه.ق تا ۲۰ جمادی‌الاول ۱۳۲۶ (۳۰ مه ۱۹۰۷ تا ۲۰ ژوئن ۱۹۰۸) یعنی در فاصله زمانی بین پیروزی انقلاب مشروطیت و شروع استبداد صغیر در ۳۲ شماره هفته‌نامه صوراسرافیل به مدیریت جهانگیرخان شیرازی، و در سه شماره صوراسرافیل به مديريت خود دهخدا در سوییس، منتشر می‌شد.
نوشته‌های دهخدا در صوراسرافیل با نام‌های طنز دخو، خرمگس، سگ حسن دله، غلام گدا، آزادخان، آزادخان کرد کرندی، علی الهی، کمینه اسیرالجوار، دخو علیشاه، خادم الفقرا، دخو علی، رئیس انجمن لات و لوت‌ها، نخود همه آش، برهنه خوشحال، دمدمی، اویارقلی، و جناب ملااینک‌علی امضا شده‌است، بود كه این شخصیت‌ها در روایت‌ها حضور داشتند.
شوخ طبعی ذاتی و استعداد دهخدا در بیرون کشیدن تناقضات و خصوصیات مضحک جامعه و توانایی او در پرداختن به این نکات نوشته‌های او را ممتاز ساخته‌است. علاقه دهخدا به مسائل روز جامعه و شناخت عمیق او از ذهنیت و طرز فکر ایرانی و احساس همدردی و همراهی او با جامعه ایرانی باعث می‌شد تا او بی‌رحمانه به تمامی سوِژه‌های متعدد سیاسی و اجتماعی‌ای که باعث عقب‌ماندگی ایران می‌دانست حمله کند؛ فساد و ناکارآمدی در دولت و مجلس، دولتمردان نالایق، رابطه دولت و ملت، نفوذ خارجی، ستم و بی‌عدالتی مرسوم، تحدید آزادی بیان، جهل و آمادگی مردم برای فریب خوردن، دورویی، روزنامه نگاران فاسد، وضع اسفناک راه‌ها، شکاف بین فقیر و غنی، خرافات، عدم وجود آموزش برای زنان، عدم وجود امکانات آموزشی کافی برای کودکان و... همه موضوع نقدهای بی‌رحمانه او بود.
دهخدا با برگزیدن زبان محاوره در نوشته‌هایش از سبک نگارش پیچیده و رایج زمان خود اجتناب کرد و با به کار بردن اصطلاحات روزمره، زبان نوشتاری قدرتمندی پایه‌گذاری کرد. او از پیش قراولان نثر مدرن فارسی محسوب می‌شود.
دیدگاهی بر چرند و پرند
چرند و پرند در روزگاری نوشته شد که ایران به واسطه جنبش مشروطه وارد دوران تازه‌ای شده بود. دورانی که استبداد قاجاری به سر می‌آمد و روزنامه‌نویسی شکل می‌گرفت و به همین دلیل طنزنویس می‌توانست از موضوعاتی ملموس و محسوس بنویسد.در آثار طنز گذشتگان اگر هم از کسی نام برده می‌شود، بیشتر مربوط به حکام گذشته است نه آنها که در روزگار خودِ طنزنویس، در مصدر امور بوده‌اند. بنابراین طنز دهخدا، در قیاس با نمونه‌های پیش از او، نوع تازه‌ای از طنز است؛ چراکه دنیایی که دهخدا تجربه کرده، دنیای تازه‌ای است و این دنیای تازه ایجاب می‌کند که افراد صریح‌تر باشند.
هنر دهخدا در این است که هم به‌راحتی به زبان مردم حرف می‌زند و هم وقتی می‌خواهد نثر مصنوع و تقلبی را دست بیندازد، به‌خوبی از عهده این کار برمی‌آید.
چرند و پرند دهخدا تاریخ مصرف ندارد و با اینکه از وقایعی که دهخدا درباره آنها به زبان طنز حرف می‌زند، بیش از یک قرن گذشته، اما چرند و پرند هنوز هم اثری زنده، شاداب و خواندنی است؛ چراکه دارای سبک و شگردهای ادبی است و هنرمندانه نوشته شده.
چرند و پرند از دیدگاه اجتماعی و سیاسی و ادبی
به لحاظ تاریخ اجتماعی و سیاسی معاصر، چرند و پرند را باید تصویرپردازی ماهرانه و دقیق از شرایط و موقعیت تاریخی و اجتماعی ایران عصر مشروطیت به شمار آورد.از منظر اجتماعی
دهخدا با روحیه عموم مردم آشنایی دارد. هم از احوال و آرزوهای آنان آگاه است هم از واپسماندگی و بیخبرهایشان؛هم چنانکه از شیوه زندگانی خواص و طرز تفکراتشان بی اطلاع نیست. این خصیصه از او نویسنده‌اي اجتماعی میسازد، هم دل و هماهنگ با مردم.در چرند و پرند انتقادهای جدی متوجه کسانی است که چهره خود را صرفاً به جانب سنتها و اشكال خرافی آن معطوف کردهاند. دهخدا با زبان طنز بیخبری و باورهای نادرست جامعه را هم مینمایاند. میتوان گفت دهخدا در انتقادهای خود به آسیب ها و معضلات جامعه ایرانی آن روز، با مهارت و هوشیاری آسیبشناسی می‌کند و در زیر نقاب طنزها و لطایف، عاملان اصلی توسعه نیافتگی و بیچارگی و فقر و درماندگی فرودستان جامعه را معرفی و رسوا می‌کند.
از منظر سیاسی
از منظر سیاسی لبه تیز مقالات دهخدا معطوف نظام استبدادی و ملوک الطوایفی بود. وی هر رویدادی را دستاویز قرار داده و بر فساد و تباهی دستگاه سلطنت، بیشرمی و خیانت بعضی از دولتمردان، ظلم و ستم فرادستان و ملاکین می تاخت و بدون اغماض و گذشت به باد تمسخر و استهزا می‌گرفت.یکی از مهمترین انتقادهای دهخدا در چرند و پرند، نقد و تحلیل گفته ها و کردار پشتیبان استبداد ـ گاه به صراحت و گاه به اشاره ـ است.
نوشته های دهخدا در چرند و پرند در بازنمودن شرایط و ویژگی های اجتماعی و سیاسی ایران در دوران پیش از انقلاب مشروطیت و مدتی پس از آن از دید پژوهشگران مسائل اجتماعی و سیاسی آن عصر از اهمیت وافری برخوردار است؛ زیرا وی به‌عنوان یک ناظر آگاه و تیزبین و هوشمند رویدادها را دیده و با زبان طنز برای داوری نسل های بعد به یادگار گذاشته است.
از منظر ادبی
در متون ادبیات کلاسیک ایران طنز به معنای انتقاد اجتماعی کمتر وجود داشته است. در آن دوران ادبیات در غالب اوقات برای شاه و درباریان به وجود می‌آمد و شاعران و نویسندگان نمی توانستند اعمال و کردار آنان را در بوته نقد قرار دهند.علی اکبر دهخدا فردی است صاحب درد. شاعر و نویسنده‌اي اجتماعی است. زندگی مردم الهام بخش اوست و او به حال محرومان و دردمندان میگرید. به نقد و بررسی آرا و افکار مردم سرزمینش میپردازد و هدف او ساختن بنایی تازه با اسلوب نو و آسایش و رفاه برای همه افراد جامعه است. او در هرحال و هر جا سازنده است. دهخدا در نوشته های خود در چرند و پرند، اشخاصی را خلق کرده و از زبان آنان گفتنی های بسیاری را مطرح می‌کند.
دهخدا از پیشگامان نثر فارسی معاصر و به‌ویژه از بنیانگذاران مکتب ساده نویسی است. ترکیبات و جملاتی که دهخدا به کار بست، برخلاف شیوهی مرسوم به زبان عامه نزدیک بود. وی با این سبک نويسندگی قدیم را که در آن مغلق نویسی و آوردن جمله های مسجع و طولانی رایج بود را به کناری نهاد و سبک و قالب ساده نویسی را ایجاد کرد.
منابع
1. ویکی پدیا.2. پرتال جامع علوم انسانی.
3. منیژه اباذری؛ «چرند و پرند دهخدا از دیدگاه اجتماعی، سیاسی و ادبی»؛ نشریه زبان و ادبیات؛ نیمه اول اسفند 1384؛ شماره 25.