شیوه آغازین یا متقدم قاجاری – چند سالی پیش از پایان سده دوازدهم ه.ق خاندان شاهی کریمخان زند در برابر قدرت طلبی قاجاریان تاب مقاومت نیاورد و از عرصه فرمانروائی بیرون رانده شد . این قوم پس از دست یافتن به حکومت ایران، در تحت سرکردگی آقا محمد خان ، تهران را پایتخت خود قرار دادند، که از آن پس تاکنون در همان وضع باقی مانده است . در سال 1212 جانشینی اقا محمد خان به برادر زاد ه اش فتحعلی شاه رسید که دوره فرمانروائیش منادی احیای نگارگری ایران پس از عهد صفویان گردید و مکتبی مشخص و پر بار را در ایران به وجود آورد. سلطان تازه برتخت نشسته سه نقاش بزرگ : میرزا بابا ، مهر علی و عبد الله خان را در خدمت داشته که هریک به سهم خود در تشفی بخشیدن اشتیاق وافر پادشاه به داشتن پرده های بزرگ تمام قد از هیئت فخیم و فاخر خویش سعی بلیغ به کار بردند . نخستین آنان از همان زمان که قاجاریان در استر اباد مقام داشتند در خدمت خانواده آقا محمد خان بودند، وی مهر علی نام داشت و در میان آن سه تن بهترین نقاش شناخته شده بود ، و عبدالله خان ظاهرا درازترین عمر را در فعالیت هنریش گذراند .
این هر سه تن ولی نعمت پادشاه مقام خود را درهیئتی چنانکه باید شاهوار با چهره و اندامی به اندازه طبیعی و جامدو جواهری بیرون از حد تصور ، در حالات گوناگون و در دفعات بسیار به تصویر کشیدند ، ضمن اینکه میرزا بابا و مهر علی از چهره پادشاه آثاری به شیوه مینیاتور سازی در مقیاس ریز نقش بر اشیاء درودگری و مینا کاری زینتی نیز پدید آوردند .
بزرگترین اثر عبدالله خان دیوار نگاره معروفش بر سه سمت سرسرای تالار بار عام کاخ نگارستان بوده که در سال 1228 ه.ق به پایان رسید و اکنون از میان رفته است. مجلس نقاشی عبارت بوده است ازفتحعلی شاه بر تخت نشسته در میان درباریان و گروهی از پسرانش با ردیفی از فرستادگان دولتهای خارجی مشتمل بر سر گور اوزلی از انگلستان و ژنرال گاردان از فرانسه و ….. ترکیب بندی سر اسری مجلس حاوی 128 تن حاضران در اندازه طبیعی بوده است .
در دهه آخرین فرمانروائی فتحعلی شاه ( وفات به سال 1250) نسل جدیدی از نقاشان سر بر کشیدند سید میرزا با تسلط خویش بر چهره پردازی از پادشاه و خانواده اش به شیوه ای تقریبا فردی و در کمال مهارت به دو اسلوب رنگ و روغن و نقاشی زیر لاکی اثاری اجرا کرد . نقاش دیگر احمد محتملا از شاگردان مهر علی بود ، و چهر ه ئی ممتازی که وی از فتحعلی شاه ساخته است و هم اکنون بر دیوار تالاری در سفارتخانه انگلستان تهران آویخته است . شماری از نقاشی های احمد به دوره جانشینی محمد شاه تعلق مییابد که در آن ها شاهد شیوه ئی بیشتر اروپائی مآب شده وی می گردیم .
نقاشی مینیاتوری در مفهوم متعارفش از اندک رونقی در سلطنت فتحعلی شاه برخوردار شد . اندک شماری نسخه خطی ها با مینیاتور های ممتاز از آن زمان باقی مانده اند ، از جمله نسخه نفیس دیوان یا مجموعه اشعار خود شاه با نقاشی زیر لاکی بر دو سطح بیرونی جلد، مینیاتورها و تصویر های کتابی ، همه عمل میرزا بابا ، این اثر هم چون هدیه ای برای شاهزاده نایب السلطنه انگلستان فرستاده شد و اکنون در کتابخانه سلطنتی کاخ وینزور نگاه داری می شود .
در خلال آن ایام زمینه تازه ای برای هنرنمائی مینیاتور سازی ایرانی باز شد ، بدین ترتیب که ورود روز افزون فرستادگان خارجی و هیئت های همراهشان و بازرگانان و جهانگردان دولتمند به دنبال بر قراری روابط سیاسی تازه میان دربار ایران و دولتهای غربی مخصوصا انگلستان موجب گردید که نوعی ممتاز از هنر ( هنر-جهانگردی ) به صورت مینیاتور های اجرا شده روی برگهای کاغذ به وجود اید، با موضوع های ملی ، یا هیئت افراد تنها بر پس زمینه ای خالی از نقش برای مجسم ساختن چهره های مختلف طبقات مردم در جامه ها و مشاغل و حالات و اطوار گو ناگونشان .
همزمان با این نگارگری ها ، دو نوع دیگر نگارگری مورد بهره برداری قرار گرفت و مراحل تکامل خود را پیمود : یکی نقش مینائی روی طلا و نقره و مس و دیگری نقاشی پشت شیشه . نمونه های عالی از نوع اول در میان جواهرات سلطنتی ایران به وفور عرضه میشود . مقدم هنرمندان این گونه زینت گری در زمان فتحعلی شاه عبارت بودند از علی باقر و محمد جعفر .
در اواخر دوره فتحعلی شاه ، یا ربع سوم سده سیزدهم کامیابی باز هم بزرگتری در نگارگری ایران به حصول پیوست . نقاشی پشت شیشه ( اگلو میزه ، واژه فرانسوی ) اسلوب کاری دشواری داشت بدین ترتیب که نقاشی می بایست به طور معکوس اجرا شود، یعنی ابتدا روی بخش های تو گرفته اصلی و دیگر اجزا پیش زمینه کار شود و در آخر نوبت به پس زمینه برسد ، واز آنجا که شیشه بکار رفته و در این کار معمولا نازک انتخاب میشد ، نمونه های دوام آورده به نسبت کمیاب اند ، مهرعلی چهرهای استادانهی اجرا شده بر پشت شیشه از فتحعلی شاه و چندی از فرزندانش را بر جا گذارده است و اثر کلی آنها در نظر چیزی میان نقاشی رنگ و روغن و چهره سازی با مینا کاری است و این اسلوب احتمالا مقتبس از نمونه های وارد شده از اروپا ( باواریای آلمان ) بود که در سده هیجدهم میلادی به وفور تولید و صادر می شده و مضمون هایشان اکثرا سجیه ای خاص دینداری عامیانه مردم آن سامان را می داشته است .
شیوه متاخر قاجاری – پادشاهی محمد شاه جانشین فتحعلی شاه ( از 1250 تا 1264 ه.ق ) دوره ای انتقالی بود . از یک سو بسیاری نقاشان ، شیوه دوره پیشین را تقریبا دستکاری نشده بر جای می داشتند و از سوی ذیگر تزریق پر مایه تری از نفوذ نقاشی غربی که در رگهای هنر ابولحسن غفاری نقاش نامدار زمان دویده بود در آثار پیروان وی نیزنمایان میگردید . ابوالحسن غفاری نورسیده نسلی از نقاشان سابقه دار بود که به شاگردی مهرعلی در آمد و در اظهار نظری شاید نه مورد قبول همگان بزرگترین صورتگر عصر قاجاری شناخته شد . وی زاده کاشان بود ع در دوره محمد شاه به مقام نقاشباشی دربار ارتقائ یافت و به فرمان وی برای کسب آموزش هنری به ایتالیا اعزام گردید در بازگشتش به کشور که اندک زمانی پس از وفات محمد شاه و جلوس ناصر الدین شاه ( 1262) روی داد ، نبوغ وی متدرجا در چهره سازی زنده نما با بیانی صریح و بدون مجادله رخ نمود ، که گواه آن یک سلسله دیوارنگار ه در کاخ های قاجاری از درباریان و بزرگان دولت بود ، که اکنون در موزه گلستان جایگزین شده است و دیگر تک چهرها از شاهزادگان و مطربان درگاه شاهی با طراحی چاپ نقش سنگی . دیوارنگار ه های ابوالحسن خان نقاشباشی که الهام زده گروه بندی عبدالله در دیوار نگاره پرتفصیلش بود ع ناصر الدین شاه را نشسته بر تخت نشان میدهد با فرزندان جوانش، وزیران و دولتمردان طراز اول وشمار زیادی درباریان و نیز صفی از فرستادگان دول خارجی در اطرافش هیکل ها همه مانند سرمشق داده شده در نگارستان به اندازه طبیعی اند ، لیکن هریک از چهر ها کاملا فردی و در تفاوتی اشکار با دیگران ساخته شده است ، برخلاف اندا م خشکیده و چو ب نما و صورتهای یکسان سازی شده در کار عبدالله خان سفارش عمده دیگری که در دهه 1270 ه.ق به ابوالحسن خان داده شد تصویر گری شش مجلد از ترجمه هزار و یکشب عربی بود که اکنون در کتابخانه سلطنتی کاخ گلستان جای دارد . برای انجام دادن این کار خطیر وی گروه همکارانی متشکل از سی و چهار تن نقاش را به خدمت گماشت که بیش از 1100 صفحه مینیاتور که گاه سه یا چهار مجلس در یک صفحه را به نقش در آوردند ، که عموما در زیر نظارت وی و محتملا در مواردی بسیار هم از روی طراحیهای خودش به انجام رسید .
این هر سه تن ولی نعمت پادشاه مقام خود را درهیئتی چنانکه باید شاهوار با چهره و اندامی به اندازه طبیعی و جامدو جواهری بیرون از حد تصور ، در حالات گوناگون و در دفعات بسیار به تصویر کشیدند ، ضمن اینکه میرزا بابا و مهر علی از چهره پادشاه آثاری به شیوه مینیاتور سازی در مقیاس ریز نقش بر اشیاء درودگری و مینا کاری زینتی نیز پدید آوردند .
بزرگترین اثر عبدالله خان دیوار نگاره معروفش بر سه سمت سرسرای تالار بار عام کاخ نگارستان بوده که در سال 1228 ه.ق به پایان رسید و اکنون از میان رفته است. مجلس نقاشی عبارت بوده است ازفتحعلی شاه بر تخت نشسته در میان درباریان و گروهی از پسرانش با ردیفی از فرستادگان دولتهای خارجی مشتمل بر سر گور اوزلی از انگلستان و ژنرال گاردان از فرانسه و ….. ترکیب بندی سر اسری مجلس حاوی 128 تن حاضران در اندازه طبیعی بوده است .
در دهه آخرین فرمانروائی فتحعلی شاه ( وفات به سال 1250) نسل جدیدی از نقاشان سر بر کشیدند سید میرزا با تسلط خویش بر چهره پردازی از پادشاه و خانواده اش به شیوه ای تقریبا فردی و در کمال مهارت به دو اسلوب رنگ و روغن و نقاشی زیر لاکی اثاری اجرا کرد . نقاش دیگر احمد محتملا از شاگردان مهر علی بود ، و چهر ه ئی ممتازی که وی از فتحعلی شاه ساخته است و هم اکنون بر دیوار تالاری در سفارتخانه انگلستان تهران آویخته است . شماری از نقاشی های احمد به دوره جانشینی محمد شاه تعلق مییابد که در آن ها شاهد شیوه ئی بیشتر اروپائی مآب شده وی می گردیم .
نقاشی مینیاتوری در مفهوم متعارفش از اندک رونقی در سلطنت فتحعلی شاه برخوردار شد . اندک شماری نسخه خطی ها با مینیاتور های ممتاز از آن زمان باقی مانده اند ، از جمله نسخه نفیس دیوان یا مجموعه اشعار خود شاه با نقاشی زیر لاکی بر دو سطح بیرونی جلد، مینیاتورها و تصویر های کتابی ، همه عمل میرزا بابا ، این اثر هم چون هدیه ای برای شاهزاده نایب السلطنه انگلستان فرستاده شد و اکنون در کتابخانه سلطنتی کاخ وینزور نگاه داری می شود .
در خلال آن ایام زمینه تازه ای برای هنرنمائی مینیاتور سازی ایرانی باز شد ، بدین ترتیب که ورود روز افزون فرستادگان خارجی و هیئت های همراهشان و بازرگانان و جهانگردان دولتمند به دنبال بر قراری روابط سیاسی تازه میان دربار ایران و دولتهای غربی مخصوصا انگلستان موجب گردید که نوعی ممتاز از هنر ( هنر-جهانگردی ) به صورت مینیاتور های اجرا شده روی برگهای کاغذ به وجود اید، با موضوع های ملی ، یا هیئت افراد تنها بر پس زمینه ای خالی از نقش برای مجسم ساختن چهره های مختلف طبقات مردم در جامه ها و مشاغل و حالات و اطوار گو ناگونشان .
همزمان با این نگارگری ها ، دو نوع دیگر نگارگری مورد بهره برداری قرار گرفت و مراحل تکامل خود را پیمود : یکی نقش مینائی روی طلا و نقره و مس و دیگری نقاشی پشت شیشه . نمونه های عالی از نوع اول در میان جواهرات سلطنتی ایران به وفور عرضه میشود . مقدم هنرمندان این گونه زینت گری در زمان فتحعلی شاه عبارت بودند از علی باقر و محمد جعفر .
در اواخر دوره فتحعلی شاه ، یا ربع سوم سده سیزدهم کامیابی باز هم بزرگتری در نگارگری ایران به حصول پیوست . نقاشی پشت شیشه ( اگلو میزه ، واژه فرانسوی ) اسلوب کاری دشواری داشت بدین ترتیب که نقاشی می بایست به طور معکوس اجرا شود، یعنی ابتدا روی بخش های تو گرفته اصلی و دیگر اجزا پیش زمینه کار شود و در آخر نوبت به پس زمینه برسد ، واز آنجا که شیشه بکار رفته و در این کار معمولا نازک انتخاب میشد ، نمونه های دوام آورده به نسبت کمیاب اند ، مهرعلی چهرهای استادانهی اجرا شده بر پشت شیشه از فتحعلی شاه و چندی از فرزندانش را بر جا گذارده است و اثر کلی آنها در نظر چیزی میان نقاشی رنگ و روغن و چهره سازی با مینا کاری است و این اسلوب احتمالا مقتبس از نمونه های وارد شده از اروپا ( باواریای آلمان ) بود که در سده هیجدهم میلادی به وفور تولید و صادر می شده و مضمون هایشان اکثرا سجیه ای خاص دینداری عامیانه مردم آن سامان را می داشته است .
شیوه متاخر قاجاری – پادشاهی محمد شاه جانشین فتحعلی شاه ( از 1250 تا 1264 ه.ق ) دوره ای انتقالی بود . از یک سو بسیاری نقاشان ، شیوه دوره پیشین را تقریبا دستکاری نشده بر جای می داشتند و از سوی ذیگر تزریق پر مایه تری از نفوذ نقاشی غربی که در رگهای هنر ابولحسن غفاری نقاش نامدار زمان دویده بود در آثار پیروان وی نیزنمایان میگردید . ابوالحسن غفاری نورسیده نسلی از نقاشان سابقه دار بود که به شاگردی مهرعلی در آمد و در اظهار نظری شاید نه مورد قبول همگان بزرگترین صورتگر عصر قاجاری شناخته شد . وی زاده کاشان بود ع در دوره محمد شاه به مقام نقاشباشی دربار ارتقائ یافت و به فرمان وی برای کسب آموزش هنری به ایتالیا اعزام گردید در بازگشتش به کشور که اندک زمانی پس از وفات محمد شاه و جلوس ناصر الدین شاه ( 1262) روی داد ، نبوغ وی متدرجا در چهره سازی زنده نما با بیانی صریح و بدون مجادله رخ نمود ، که گواه آن یک سلسله دیوارنگار ه در کاخ های قاجاری از درباریان و بزرگان دولت بود ، که اکنون در موزه گلستان جایگزین شده است و دیگر تک چهرها از شاهزادگان و مطربان درگاه شاهی با طراحی چاپ نقش سنگی . دیوارنگار ه های ابوالحسن خان نقاشباشی که الهام زده گروه بندی عبدالله در دیوار نگاره پرتفصیلش بود ع ناصر الدین شاه را نشسته بر تخت نشان میدهد با فرزندان جوانش، وزیران و دولتمردان طراز اول وشمار زیادی درباریان و نیز صفی از فرستادگان دول خارجی در اطرافش هیکل ها همه مانند سرمشق داده شده در نگارستان به اندازه طبیعی اند ، لیکن هریک از چهر ها کاملا فردی و در تفاوتی اشکار با دیگران ساخته شده است ، برخلاف اندا م خشکیده و چو ب نما و صورتهای یکسان سازی شده در کار عبدالله خان سفارش عمده دیگری که در دهه 1270 ه.ق به ابوالحسن خان داده شد تصویر گری شش مجلد از ترجمه هزار و یکشب عربی بود که اکنون در کتابخانه سلطنتی کاخ گلستان جای دارد . برای انجام دادن این کار خطیر وی گروه همکارانی متشکل از سی و چهار تن نقاش را به خدمت گماشت که بیش از 1100 صفحه مینیاتور که گاه سه یا چهار مجلس در یک صفحه را به نقش در آوردند ، که عموما در زیر نظارت وی و محتملا در مواردی بسیار هم از روی طراحیهای خودش به انجام رسید .