بناهای دوره‌ی اسلامی ایران؛ روحی آسمانی بر زمین

معماری از جمله هنرهایی است که توانسته خود را با ساختارهای دین همسو نموده و در این میان نوعی جدید از این هنر را با عنوان معماری اسلامی پدید بیاورد. این نوع از معماری در جای‌جای هر کدام از کشور‌های اسلامی رنگ و شکل و ساخت منحصر به همان کشور را دارد.

با وجود اینکه در معماری لاجرم باید یک فضای اصولی را رعایت نمود، معماران جهان اسلام دست از نوآوری و خلاقیت برنداشته و ذوق و قریحه‌ی خود را در کمترین مجال گنجانیده‌اند.

اگر به نوع معماری اسلامی در ایران نگاهی گذرا بیافکنیم، با دنیایی شگرف روبرو می‌شویم. جهانی که از یکسو ریشه‌های فرهنگی یک خطه را نشان‌داده و اعتقادات یک مرز و بوم را در ساختارش نمایان می‌سازد؛ و از دیگر سو حامل پیام دینی است که به کار نجات بشریت از ظاهرگرایی و دنیاپرستی درآمده‌است.

"بناهای دوره‌ی اسلامی ایران" کتابی است حاوی نقشه‌ها و طرح‌های «پاسکال خاویر کوست ــ Pascal Coste» معمار فرانسوی و توصیفات «بیبرستن کازیمیرسکی» که در دوره‌ی قاجار تهیه شده است. پاسکال کوست یک معمار فرانسوی بود که در زمان «محمد شاه قاجار» همراه با هیاتی سیاسی از فرانسه به ایران آمد و نقشه و پلان بناهای تاریخی ایران را برداشت کرد.

او برای اینکه بتواند تحقیق‌اش را درباره‌ی بناهای دوره‌ی اسلامی در ایران تکمیل نماید، پیش از سفر به ایران، مدتی را در مصر به تهیه طراحی و اسناد و مدارک مختلف از بناهای تاریخی این کشور گذراند و منابع مهمی را از این اطلاعات تهیه کرد. او پس از بازگشت به زادگاه‌اش در مسابقه‌ای که پاداش‌اش مسافرت به ایران بود شرکت نموده و همراه سفیر وقت به ایران آمد. حاصل این سفر، مجموعه 6 جلدی بناهای قدیم ایران تا انتهای دوره ساسانی بود که پنج جلد آن تصاویر و یک جلد نیز مراحل سفر کوست است.

کیفیت بالای فنی و واقعی بودن تناسبات نقشه‌ها و تصویرهایی که او از ابنیه‌ تاریخی ایران کشیده از ویژگی‌های کار کوست است. پاسکال کوست بنا را فقط به عنوان یک تصویر نمی‌بیند، بلکه جزییات بناها را هم با دقت بسیاری ضبط می‌کند. برخی از بناهایی که او تصویرش را کشیده از بین رفته‌اند، اما مقایسه تصاویر بناهایی که تاکنون حفظ شده‌اند، با اصل این بناها، دقت نظر بالای کوست را نشان‌می‌دهد.

پاسکال کوست در این كتاب می‌كوشد تا از طریق بیان روش‌های شناخت، مطالعه و بررسی بناهای باارزش تاریخی اطلاعات مفیدی را در اختیار دانشجویان معماری، مرمت، صنایع دستی و... قرار دهد. وی در قسمت نخست مطالبی را درباره‌ی معماری ایران، بافت، شالوده و سبك‌های شكل‌گیری بنا و جزئیات و عناصر (تزئینی و سازه‌ای) تشكیل‌دهنده‌ی این‌گونه بناها در ادوار مختلف بیان می‌كند، سپس شیوه‌های گوناگون برداشت و خصوصیات و ابزارهای هریك از شیوه‌ها را به تفصیل معرفی و روش‌هایی را برای برداشت پلان اصلی بنا، پلان بام، پلان معكوس، پلان كف‌سازی، نما، برش و جزئیات خاص ذكر می‌كند.

کتاب بناهای دوره‌ اسلامی ایران شامل 170 قطعه گراور به همراه 100 تصویر داخل متن است. گراورها حاوی جزئیات، برش‌های افقی‌، برش‌های عمودی، نما و پرسپکتیو آثار معماری ایران است. «آتوسا مهرتاش» آن را ترجمه کرده و "نشر آثار هنری (متن)" وابسته به فرهنگستان هنر این کتاب را در 168 صفحه با کاغذ گلاسه و تصاویر رنگی منتشر نموده است.

این کتاب تفیس هم اکنون و دربیست و هشتمین نمایشگاه کتاب تهران، در غرفه‌ فرهنگستان هنر در معرض بازدید عموم و عرضه قرار دارد.