تئاتر دینی؛ نقاط قوت، ضعف و چالش‌های فرا رو

  این صاحبنظران، ضعف نگارشی را جدی‌ترین آسیب حوزه تئاتر دینی می دانند و براین باورند که همین مشکل زیر ساختی باعث ضعف در دیگر حوزه های تولیدی چون کارگردانی، بازیگری و... شده است.
آنها می گویند ضعف در این بخش چنان مشهود است که باعث شده کارگردانی و بازیگری تئاتر های دینی هم به عنوان دیگر بخش های مهم در تولید تئاتر تحت تاثیر قرار گیرد و عدم توازن بین سه بخش اصلی تولید تئاتر یعنی"متن" ،"کارگردانی" و "بازیگری " خروجی جز نمایش های ضعیف و بدور از باور های دینی را در پی نداشته است.
نبود نمایشنامه های خوش ساخت و تکنیکی ، ضعف در حوزه بازیگری و کارگردانی باعث شده است تا نمایش ها در منظر مخاطبان عمدتا سطحی و نازیبا جلوه کند و همین عنصر هم باعث دوری مخاطبان از تئاتر هایی با مضامین دینی شده است .
گروهی معتقدند علی رغم تمامی تلاش های دلسوزانه فعالان عرصه تئاتر دینی اما متاسفانه تا کنون هیچ تعریف درستی از تئاتر دینی ارایه نشده است به همین جهت اگر گهگاه اتفاقی افتاده و اثری با اقبال عمومی رو به رو شده ، بیشتر به واسطه خلاقیت های شخصی و گروهی بوده که عمدتا هم ادامه دار و مستمر نیست .
به همین جهت در حوزه تئاتر دینی انگشت شمارند نمایشنامه های خوش ساخت و تکنیک محوری که بتوان از آنها یاد کرد.
این آمار بیانگر عدم علاقه فعالان عرصه تئاتر کشور به تولیدات تئاتر دینی نیست و برای اثبات این مدعا می توان به استقبال اهالی تئاتر از فراخوان جشنواره هایی چون جشنواره تئاتر رضوی ، جشنواره تئاتر دفاع مقدس ،جشنواره تئاتر ماه و جشنواره هایی از این دست اشاره کرد که عمدتا هم با مضامین دینی و مذهبی برگزار می شود.
این مسئله گویای این واقعیت است که بسیاری از پیشکسوتان و جوانان خلاق حوزه هنر نمایشی ایران علاقه وافری به تولید آثار تئاتری با مضامین دینی دارند که به جهت نبود مراکز آموزشی ،پژوهشی وبرنامه های منسجم برای تولید و اجرای مستمر تئاتر های دینی علاقه مندی آنها کم کم به سردی می گراید.
گروهی معتقدند اگر واژه تئاتر دینی و آیینی را به عنوان صفت این گونه تئاترها برداریم شاید حساسیت های تولیدی هم در حوزه نگارشی و هم در عرصه اجرایی کم شود و دوستداران تئاتر با فراغ بال بیشتری قدم در این وادی بگذارند، اما در مقابل گروهی معتقدند صفت دینی را هرگز نمی توان از تئاتر دور کرد زیرا ریشه ازلی تئاتر بر آیین و دین مداری است .
اما بحث هر چه باشد وضعیت موجود بیانگر این واقعیت است که تئاتر دینی ما در شرایط حال چندان وضعیت مناسبی ندارد ، هم در عرصه برنامه ریزی و هم در حوزه تولیدی و این مهم یاد آور این مسئله است که پرداختن به تئاتر دینی نیاز امروزی در جامعه اسلامی ما است که اهل هنر و برنامه ریزان از آن غفلت کرده اند .
برخی نگاه سفارشی به تولیدات تئاتری را از عمده ترین معضلات حوزه تئاتر دینی می دانند و ضعف نمایشنامه را دومین مسئله این عرصه برمی شمارند که فضای تولیدات تئاتر دینی را دچار نوعی مسمومیت اجرایی کرده است .
گروهی معتقدند در 30 سال گذشته حوزه تئاتر دینی با رشد چشم گیری رو به رو بوده است و پس از انقلاب با طرح مسائلی چون دین ،انقلاب، اسلام و دفاع مقدس در عرصه تئاتر و به طور کلی در حوزه فرهنگ و هنر ایران زمین باعث ظهور نوع جدیدی از تئاتر شده است که امروزه با نام تئاتر دینی مطرح است هر چند تا نقطه مطلوب فاصله بسیار دارد .
این گروه برخی ضعف های موجود در عرصه تئاتر دینی راکم توجهی نویسندگان و تولید کنندگان تئاتر به مقولاتی چون رشد ادبیات، رمان و داستان های دینی و دوری ازعرصه های اقتباسی می دانند و معتقدند پرداختن به تئاتر دینی به جهت نوظهور بودن آن با رشد خوبی رو به روبوده است.
این عده حمایت های مدیران ،برنامه ریزی مدون و ایجاد مکان های ثابت جهت تولید تئاتر های دینی را سه عنصر مهم در پیشرفت تئاتر دینی می دانند که پرداختن به این سه باعث بروز خلاقیت در هنرمندان، جلب توجه افکار عمومی به تئاتر و رشد تئاتر دینی در جامعه و به تبع آن در جهان می شود.
کارشناسان توجه به نیاز مخاطبان، پرداختن به موضوعات پژوهشی و تحقیقی، تعامل با کارشناسان عرصه های مختلف دینی و هنری داخلی و خارجی ، ایجاد فضاهای ثابت جهت اجرای تئاتر های دینی و دوری از تکرار و روزمره گی را از جمله مهمترین عوامل تاثیرگذار در مسیر پیشرفت تئاتر و تئاتر دینی می دانند .
برای ما این یک پیش فرض بدیهی است که دین، تنها آیین و مناسک نیست. ‏مفهوم دین، وسیع تر از مذهب است و دین در رابطه با وظایف انسانی است نسبت به ‏خداوند و در قبال همنوع؛ اسلام دینی است جامع که وحی در آن ‏نه امر تاریخی، بلکه امری ازلی و ابدی است.
از این رو، دین مبین اسلام دینی است که همواره به تازگی و طراوت و بطور کلی ‏به همه نیازهای فطری بشری پاسخ می دهد و از این جهت شامل کلیه وجوه ‏زندگی بشری می‌شود که این وجوه با توجه به حضور خداوند، قدسی و اخلاقی ‏می‌شود و چه زیبا موضوعاتی است برای نگارندگان نمایشنامه های دینی .
با این دید، در جهان هیچ امری غیر قدسی نیست بلکه جهان که خلقت ‏خداوند است، همه قدسی است و انسان در چنین فضایی، لاجرم می‌باید نسبت به ‏خداوند وهمنوعان خودمتعهد باشد اما تا این تعبد خدا و تعهد همنوع از سر اخلاص نباشد، این تعهد، متحقق ‏نخواهد شد و به دلیل تعبد است که دین آزادکننده است، نه محصور کننده .این تفکری است که نمایشنامه نویس عرصه تئاتر دینی باید به آن توجه ویژه داشته باشد .
کارشناسان عرصه تئاتر دینی معتقدند تئاتر دینی، تنها می‌تواند توسط نمایشگری پدید آید ‏که خود متدین باشد و این عنصرتدین است که به اجرای نمایش های آیینی و دینی ختم می‌شود.
فضای تولید تئاتر دینی فضای حضور خداوند است، فضایی که اجازه نمی‌دهد هیچ منکری ‏صورت گیرد و فرد دینی در این فضای حضور خداوند است که رفتاری اصولی ‏می یابد و این رفتار او در صحنه نمایش چه زیبا و دیدنی است .
این چنین فردی،اگر تئاتری بسازد(‏از هر موضوعی)آن تئاتر، تئاتر دینی است؛ خواه این تئاتر با مفاهیم و ‏قصه‌های دینی باشد و خواه قصه آن امور روزمره مردمی ،اجتماعی، فرهنگی ،سیاسی و اقتصادی را شامل شود .‏
مفاهیم دینی از امور فطری و بشری است و به قولی ناخودآگاه انسانی است که در صحنه تئاتر جلوه گر می‌شود تئاتری که ‏مرتبط به امور دینی و اخلاقیات و مرتبط به دین باشد، به خودی خود برای مردم ‏جاذب خواهد بود.
عام‌ترین بینندگان،مخاطبان تئاترهای دینی‌اند، ‏چراکه تئاتر دینی، مستقیماً با تصاویر ملموس ازلی سروکار دارد، در چنین تئاتری است که ذهن مردم با همه صور‏ ارتباط می‌یابد و این صور است که تفکر آفرین است واندیشه انسانی را بازنمایی و بیدار می‌کند.
اگر تئاتری به صورت ‏فطری و طبیعی با مفاهیم دینی مواجه شود و دور از تبلیغ مستقیم یا مقاصد ‏فردی و نفسانی و تحریفات رایج در روایات و منابع تاریخی ضعیف و مشکوک و ‏گاه جعلی و در یک کلام، به ظاهر دینی باشد،به واسطه مفاهیم والا و انسانی آن قادر است با گسترده‌ترین قشرها، ‏ارتباط برقرار کند.‏
‏تئاتر دینی،تنها به قصه‌های دینی از انبیا و اولیا یا نشان دادن مناسک ‏دینی ختم نمی شود تئاتر دینی، جامع امور بشری است و هم این جهان و هم آن جهان را ‏شامل می‌شود بنابراین، موضوع تئاتر دینی همه امور انسانی است از واقعیات زندگی ‏و جامعه که در پرتو آن تعالی می یابد تا همه امور و موجودات .‏
در تولید تئاترهای دینی اگر اخلاص و صداقت نباشد و هدفی غیر از ‏امور دینی در کار باشد، چنین تئاتری حتی با موضوعات و رویدادهای دینی، ‏نمی‌تواند در حیطه دین قرار گیرد و نمونه این گونه تئاترهای کاذب به ظاهر ‏دینی، بسیارند.