وقتی تنها یک‌صد سال از رواج و به‌کارگیری خط در میان اعراب می‌گذشت، دین مبین اسلام ظهور کرد. تا پیش از آن، تجار عرب برای رفع و فتق امور خود از خطی استفاده می‌کردند که السطر‌النجیلی نام داشت و آن را از سریانی‌ها فرا گرفته‌بودند.
بعد‌ها و با ظهور اسلام و قرار گرفتن قرآن به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان، خط و به دنبال آن خوشنویسی در میان مسلمانان کارکرد‌های ویژه‌ای یافته و در هر دوره دچار تغییراتی شگرف شد. یک یا دو نوع خط رایج در میان مسلمانان تنها با گذشت چند شده از ظهور دین مبین، رو به فزونی گذاشت و انواع مختلف خط عربی برای خوشنویسی و کاربرد‌های دینی و حکومتی پدیدآمد.
«خط و خوشنویسی در تمدن اسلامی» عنوان مقاله‌ای است که دکترفائزه عظیم‌زاده‌اردبیلی معاون پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع) پرديس خواهران و پژوهشگر برتر كشور در مجله «ندای‌صادق» به چاپ رسانیده‌است. وی در این مقاله سیر خط اسلامی را از زمان پیدایش آن تا دوره‌های مختلف تحول و شکل‌گیری خوشنویسی اسلامی بررسی نموده‌است.
دکتر عظیم‌زاده پس از مقدمه‌ای کوتاه، به بررسی پیدایش خط عربی می‌پردازد و در ادامه مخاطب را با انواع خط اسلامی اعم از کوفی، نسخ، ثلث، محقق، ریحان، توقیع، رقاع، غبار و طومار آشنا می‌کند. وی در بخش پایانی مقاله نیز به واکاوی سهم ایرانیان در رونق هنر خوشنویسی پرداخته و انواع خط خوشنویسی ایرانی اسلامی را نیز مورد بررسی قرارمی‌دهد. قسمت کوتاهی از این بخش را مرور می‌کنیم:
« ... به‌طور کلی باید به‌حق گفت که قرون هشتم ، نهم و دهم هجری از دوره‌های درخشان رواج و پیشرفت و تکامل هنر خوشنویسی است و کمال و جمال این هنر در تمام مجامع فرهنگی مورد نظر بود و امرا و بزرگان جلایری و مظفری و تیموری و صفوی به این هنر توجه خاص مبذول می‌داشتند و از تربیت و تشویق خوشنویسان دقیقه‌ای فروگذار نمی‌کردند. حتی بعضی از آنها خود، از خوشنویسان به‌نامی بودند که آثار هنری ایشان از نمونه‌های بارز خوشنویسی‌است.
در حدود اواسط قرن هشتم هجری متناوبا سه خط دیگر در میان خطوط اسلامی جلوه‌گر شد. این سه خط که به نام‌های تعلیق، نستعلیق و شکسته نستعلیق شناخته‌شده‌است، به تناوب در ظرف مدت سه قرن وضع و تکمیل‌شد و خوشنویسان با سلیقه مخصوص خود در اندک زمانی شیوایی آن خطوط را به وجه کمال رسانیدند و با اینکه سایر خطاطان دیگر کشورهای اسلامی مانند هندوستان، عثمانی و حتی مصر از این خطوط تقلید کردند، ولی هیچگاه به پایه و مایه خوشنویسان ایرانی در آن باب نرسیدند.»
لطفا جهت مطالعه بیشتر درباره خط و خوشنویسی در تمدن اسلامی، به فایل پیوست مراجعه نمایید.