«لیلا رمضانی» در مقاله‌ای برخاسته از یک پایان‌نامه با عنوان « تجلی تفکر یکتاپرستی در هنر اسلامی؛ بررسی تزئینات 70 نوع جلد قرآن» به بررسی انواع تقسیم‌بندی که می‌توان برای هنر جلدسازی برشمرد، می‌پردازد و مخاطب را با تاریخچه‌ای کلی از این هنر آشنا می‌سازد. بخش‌هایی از این مقاله را مرور‌می‌کنیم:
« جلد به آنچه از جنس مقوا و جز آن كه متن كتاب را فرا گيرد گفته میشود. در مورد تاريخچه جلد و جلدسازی در دوران قبل از اسلام می‌توان گفت كه تا قرن دوم بعد از ميلاد مسيح كتاب به شكلی كه امروزه میشناسيم وجودنداشت و كتابها از ورقههای پاپيروس به شكل لولهای ساخته میشد. پس از اينكه ايرانيان توفيق‌يافتند برای نوشتن، اوراق نازك پوست و ديبه و سپس كاغذ فراهم سازند، اوراق را به شيرازه میبستند و بااين نحوه آنها به هم متصل میشدند و سپس برای محافظت از آنها هر كدامشان را درون محفظههای اختصاصی از چرم و چوب و فلز قرار می‌دادند و اين محفظهها را گوهرنشان و تزيين می‌كردند.
در زمان ساسانيان علاوهبر جلدهای چرمين، جلدهای زری هم متداول بوده‌است و همچنين بر روی چرم جلدها با صدف نيز كار می‌كردند. در كاوشهای علمی كه در «تورفان» انجام شده اوراق رسايلی از كتاب مانی و قطعات جلد چرمی آن كتاب به‌دست‌آمده كه با مهارت تمام ساخته‌شده كه نشاندهنده توجه هنرمندان تورفان به آرايش جلد كتاب است.
در دوران اسلامی از نظر خاستگاه، جلد كتابها را می‌توان به چهار دسته تقسيم كرد:
جلدهای ايرانی
از جلدهای دوره اسلام در ايران تا زمان حمله مغول چيز چندانی باقی نمانده‌است و فقط تكهای از جلد قرآنی است كه در مسجد جامع نايين پيدا شده و احتمالاً مربوط به سده هفتم هـ.ق / سيزدهم م است. دوران اوج اعلای جلدآرایی ايران، دوران تيموری بود و علاوهبر هرات، پايتخت تيموريان، شهرهای مرو، سمرقند، بلخ، مشهد و نيشابور نيز سهم شايانتوجهی در اوج اعتلای اين هنر داشتند. در اين دوره رويه اكثر جلدها از چرم بز قهوهای، طلاكوب يا مهركوب ساخته میشد كه در قرن پيش از آن نيز رايج بود و حاشيهها مانند بسياری از جلدهای عرب قلمكاری میشد و برای تزيين گوشهها و يا زمينههای متنوعتر از مهر استفاده میشد. عموماً جلد رو و پشت را به يك سبک تزيين می‌كردند ولیمعمولاً جلد پشت سادهتر بود. روی اين جلدهای داخلی كه معمولاً از چرم روشنتر تهيه میشد، نفيسترين نمونههای منبتكاری با چرم انجام‌شده‌است. مكتب هرات ترسيم مناظر و حيوانات واقعی و افسانهای را كه غالباً خاور دور الهامبخش آن بود، در تزيين جلد كتاب معمول كرد.
جلدهای مدالی از قرن شانزدهم به بعد رايجترين نوع بودند و شكل مدالهای تزيينی در قرن چهاردهم مدور يا كثيرالاضلاع بود و در قرن پانزدهم و شانزدهم شكل نوک‌تيز آن بيشتر به كار میرفت. يكی از دستاوردهای جلدسازان ايرانی، تكميل فن نقاشی روی مقوای خمير كاغذ و پوشاندن آن با روغن جلا بود كه به اين نوع جلد، جلد لاكی گفته میشد و در قرن شانزدهم و هفدهم ميلادی در مراكزی چون اصفهان و تبريز و در بين صفويان رايج شد.
جلدهای عرب
بهطور كلی اين جلدها نسبت به جلدهای ايرانی و ترک، بسيار سادهتر بودند و جز طلا از رنگ ديگری در تزيينات آنها استفاده نمیشد و نقوش آنها عبارت بودند از نقوش هندسی و گرهبندی و نقوش درهمبافته. اما در عصر مماليک و در قرن 15 ميلادی تزيينات روی جلدها بسيار به هم شباهت داشتند و عموماً استفاده از نقوش پيچک بسيار متداول بود.
جلدهای ترک
اين جلدها در آغاز پيدايش، به شدت تحتتأثير سبکهای تزيينی ايرانی قرار داشتند و اين تأثيرپذيری تا قرن هفدهم كه ترکها سبكی خاص را پروردند ادامه يافت. اين جلدها تحتتأثير سبک جلدهای ايرانی دارای مدال ميانی (ترنج) و گوشواره (لچک) و يك حاشيه مزين بودند ولی اكثراً از نقوش و تركيب رنگهای خاص استفاده می‌كردند و در دوره‌های بعد (قرن 18م) جلدهای ترک تحت سبک و سياق غربی قرار گرفتند و حتی از نظر قطع و قواره تغيير كردند و فاقد لبه برگردان به سبک اسلامی شدند.
جلدهای هندی
همه اين جلدها متعلق به قرن 19م هستند ولی به سبکجلدهای ايرانیقرن 16 و 17م تزيين شدهاند و روی جلدها محل اتصال قالب نقشكوبی پيداست. رنگهای عمده در اين جلدها رنگ آبی و طلايی است و در همين زمان در كشمير جلدهای لاكی (روغنی) به سبک جلدهای لاكی ايرانی ساخته میشد. »
برای مطالعه متن کامل می‌توانید به http://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/89537/1 مراجعه نمایید.