احمد علی نامور متولد سال 43 شهرستان ساری است. او از معدود هنرمندان پرتلاش هنر نگارگری اسلامی است و علیرغم سختی این هنر، عمده فعالیت‌های خود را بر هنر تذهیب متمرکز ساخته است و با تلاش بسیار، موفقیت و جایگاه مناسبی در رشته نگارگری پیدا کرده است. شرکت در نمایشگاه‌های دو سالانه نقاشان ایران در موزه هنرهای معاصر و نمایشگاه قرآن کریم و همایش نگارش قرآن در یک روز توسط صدا و سیما، معاونت موزه هنرهای اسلامی و تدریس از فعالیت های او محسوب می‌شود.
تاریخچه و ویژگی‌های هنر تذهیب چیست؟
تذهیب در لغتنامه‌ها به معنای زر گرفتن و طلا اندوزی است و از آن به واسطه زیبایی در آرایش و زیبا کردن کتب و بعضاً ابنیه مذهبی و در موارد بسیاری جلوه بخشیدن به دیوان شعر و قطعات خطاطی استفاده می‌شود. این هنر بعد از طلوع اسلام در اختیار حکومت‌های اسلامی قرار گرفت و نام هنر اسلامی را از آن خود کرد. اوج هنر تذهیب را می‌توان درکتاب آرائی دوران تیموری و صفوی جست وجو کرد. تذهیب مانند نقاشی دارای مکتب‌های خاص است که از بین آنها مکتب سلجوقی، تیموری، صفوی و قاجاریه شهرت بیشتری دارد. در کل از این هنر می توان هم به طور مستقل و هم با مینیاتور و گل ومرغ و خطوط خوشنویسی استفاده کرد. علاوه بر آنکه این هنر را می‌توان به طور مستقل در کاشی کلری، قلمزنی، منبت کاری و خاتم کاری نیز مشاهده کرد. از ویژگی‌های این هنر به این موارد می‌توان اشاره کرد. آشنایی و ممارست با این هنر باعث تمرکز و آرامش انسان می‌شود و این آرامش تمرکز، زمینه‌های موفقیت در تمام عرصه ها را به دنبال دارد. غرق شدن در این هنر در وهله اول موجب نزدیک شدن به کلام الهی و در وهله بعد باعث تذهیب روح خود هنرمند می‌شود.
ارتباط تذهیب با بناهای اسلامی به ویژه مسجد در چه سطحی است؟
بناهای مذهبی همیشه مورد احترام، ما ملت ایران وسایر ملل مختلف بوده و هست. به همین علت، همواره بهترین هنر هنرمندان برجسته در طول تاریخ بر این بناها نقش بسته است. این هنرها به دلیل عشقی که هنرمند به طور باطنی به مکاتبات و مظاهر الهی دارد به بهترین نحو اجرا شده و می‌شوند. به همین خاطر است که مساجد با معماری با شکوه‌شان در طول تاریخ درخشیده‌اند.
در معماری مساجد از چه روش‌های نگارگری استفاده می‌شود؟
در مساجد از طرح‌های اربسک یا اسلیمی استفاده می‌شود. این طرح‌ها متعلق به دوران اسلامی می‌باشد. بعد از حمله اعراب به ایران در دوره ساسانی و ورود به کشورمان، ایرانیان به بهترین نحو از این اشکال موزون برای زیبایی کتب و ابنیه اسلامی استفاده کردند.
طرح‌های اربسک یا اسلیمی چه تعریفی با ویژگی‌هایی دارند؟
اسلیمی به معنی اسلام و کلمه‌ای عربی است و اربسک کلمه‌ای لاتین و به معنای عرب است. حرکات اسلیمی به صورت چرخش‌های حلزونی بوده و نقش فرم‌های بدیع و زیبایی را به وجود می‌آورند. تلفیق آن با ختائی‌ها بسیار باشکوه می‌شود و جذابیت این طرح ها را چند برابر می‌کند. ضمناً «ختائی» از ختن آمده و بر اساس یک سری گل و ساقه و برگ که در طبیعت وجود ندارد طراحی شده است. این طرح ها (اسلیمی و ختائی) به صورت مجزا یا با هم بر روی گنبد و محراب و کتیبه‌ها و ستون‌ها و مناره‌های مساجد به کار می‌روند. طرح اسلیمی و اربسک از آغاز دوران اسلامی تا به حالت به طور تقریبی در کلیه آثار و رشته‌های هنری ایرانی نیز مورد توجه بوده و در سایر هنرهای هم چون کاشی‌کاری، گچ بری اماکن مقدس و خب البته در قالی‌بافی، منبت کاری، معرق کاری و ... استفاده می‌شود.
روش خلق یک اثر تذهیب به چه ترتیب است؟
این هنر، هنری بسیار سخت و طاقت‌فرساست، اما اگر به صورت مختصر و موجز بخواهیم مراحل اجرا و خلق یک اثر تذهیبی را نام ببریم به این ترتیب خواهد بود که طراحی با مداد بر روی کاغذ، قلم‌گیری کم مایه، طلا اندازی، آستر اندازی گلها، قلم‌گیری در خطوط طرح، پرداخت جهت گلها، در صورت نیاز بسته به نوع طرح زمینه‌اندازی، جدول کشی و در صورت نیاز ترسیم گره چینی که آخرین مرحله کار است.
گره چینی چه تعریفی دارد؟
گرچه چینی به اشکال و ترکیبات زیبای هندسی در بافت و معماری ابنیه مذهبی به ویژه مساجد گفته می‌شود. این بافت‌ها در اغلب پنجره‌ها و نورگیرها نیز به کار می‌روند. گره چینی هنر خاص ایرانیان بوده که قسمت عمده نماهای مساجد را شکل می‌دهد و به قدری زیباست که تحت تاثیر معماری ایرانی اسلامی در اغلب نماهای مساجد سایر کشورهای دنیا به کار رفته است.
وضعیت هنرهای اسلامی را در سال‌های اخیر چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در سال‌های قبل از انقلاب توجه چندانی به این هنرها نمی‌شد. و خب طبیعی هم بود. ولی به شکر خدا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، مردم، به خصوص قشر جوان چند سالی متوجه زمینه‌های خوشنویسی و نگارگری شدند. ولی به دلیل مرارت‌هایی که این هنرها دارند هیجان اولیه پیش آمده فروکش کرد؛ چون آموختن و تسلط به این هنر نیازمند صبر و حوصله بسیاری است تا پس از طی ریاضت‌ها ممارستهای طولانی به هدف که خلق اثر یا آثاری بدیع و زیبا و ابتکاری است، دست یافت و متاسفانه علیرغم این که با همه دشواری‌هایش بسیاری آرامش دهنده و منبسط کننده روح است، تعداد بسیار اندکی به این هنر مشغولند.
این تعداد اندک هنرمندان تذهیب کار با چه مشکلاتی مواجه هستند؟
مهمترین مشکل نگارگران، گرانی و مسائل مورد نیاز کار است. که می‌بایست با توجه به اهمیت این هنر، تسهیلاتی فراهم شود. به خصوص اگر قصد اشاعه آن را داشته باشیم که ایجاد شرایط برای تهیه آسانتر وسایل کار بسیار مهم و ضروری است وگرنه به دلیل همین گرانی هم که شده بسیاری از نوجوانان و جوانان به سمت هنر اسلامی نگارگری نخواهند آمد.
با همه این مسائل آیا هنرمندان تذهیب کار فعلی در جهت اعتلای فرهنگ اسلام به ویژه قرآن و مسجد نقشی داشته‌اند؟
با این که تعداد تذهیب‌کاران محدود است، ولی همین تعداد کم، با تسلط کافی و مهارت و خلاقیت توانسته‌اند با متحول ساختن و نوآوری‌های چشمگیری که از خود بروز داده‌اند، با در تبلیغ فرهنگ اسلامی و قرآنی، کارهای بسیار نفیس و بی‌نظیری ارائه دهند که در قرآن‌هایی که اخیراً چاپ می شود می‌توان آنها را دید.
چه پیشنهادی برای ترویج هنرهای اسلامی به ویژه در مساجد و برای جوانان دارید؟
بهترین راه آشنا شدن جوانان به ویژه در مساجد که گالری این هنر، منظور هنرهای اسلامی است، ایجاد نمایشگاه‌ها و کارگاه‌هایی است که جوانان از ابتدا شکل‌گیری این هنرها تا لحظه‌ای که در نماها و کتب اسلامی به کار می‌روند را از نزدیک مشاهده کنند. علاقه‌ای که هنرمند به کارش نشان می‌دهد و شوقی که در خلق هر چه بیشتر اثر دارد. به علاوه جلوه‌ای که از اثر خلق شده در کتب و بناهای مذهبی بر جای گذارد. نگاه جوانان را نسبت به هنرهای اسلامی تغییر می‌دهد و در عصر فعلی که عصر بازگشت به معنویت عنوان شده باعث بازگشت بسیاری از ایشان به خانه‌های دینی و کتب الهی شان می‌شود.
تحقق این پیشنهاد مستلزم وجود چه عواملی و طی چه مسیری است؟
بدون تردید مساجد و اساساً اسلام، از بطن وجودی مردم نشات گرفته و هنوز هم علیرغم بعضی مشکلات مادی و دنیوی از جایگاه خوبی برخوردار است بنابراین مسئولین و متولیان فرهنگی، هنری و مذهبی کافی است زمینه‌های اولیه را مهیا کنند تا باقی نیازها و امکانات توسط خود مردم مهیا شود که خودشان و فرزندانشان وارد مسیری بشوند که نتیجه‌اش انس با کلام و خانه خداست. بدون تردید این موانست بسیاری از مشکلات روحی و روانی آنها را برطرف خواهد کرد و با پشتکار و ممارست هنرمندان و حوصله‌ای که به خرج می‌دهند، شاهد رونق مجدد هنرهای اسلامی و انشاا... جذب بسیاری از آحاد مردم به اماکن و کتب اسلامی خواهیم بود. به این ترتیب یکی از مهمترین مشکلاتی که فراموش کردم در رابطه با مشکلات نگارگری مطرح کنم هم رفع می‌شود. این مشکل معرفی و عرضه شدن کارهای تذهیب کاران است. تا هم تذهیب کاران بیشتر هم دیگر را بشناسند و هم مردم ایشان و آثارشان را ببینید و نتایجی که قبل عرض شد عاید فرهنگ و هر کشور شود. ان شاء الله.
منبع: سی نما رسانه، شماره 414 ، احمد علی نامور