«پرفورمنس رود فرات» پیوندی ژرف میان هنر اسلامی و هنر جدید است

مینا دشتبانی ملک‌آبادی در گفت‌وگو با خبرنگار هنری خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)- منطقه خراسان، ضمن بیان این مطلب اظهار کرد: در این راستا تلاش شد، با وفاداری به آیین‌ها، مراسم سنتی، خاطرات قومی به نوعی پیوندی میان هنر اسلامی و هنر معاصر به وجود بیاید، که این چیدمان و پرفورمنس توجه به آیین تشت گزاری ،اهمیت آب و جایگاه آن در حادثه‌ی کربلا است.
وی ادامه داد: این چیدمان توجه به اهمیت آب و جایگاه آن در حادثه کربلا دارد، براساس روایت‌های تاریخی، در مسیر راه کاروان کربلا قبل از رسیدن به دشت نینوا، سربازان حربن ‌یزید ریاحی در منطقه‌ای به نام زباله راه را بر کاروان  امام حسین (ع) بسته و حرکت آنان را متوقف ساخته‌اند.
دشتبانی خاطرنشان کرد: در این محل امام حسین(ع) علی‌رغم کمبود آب دستور می‌دهند، تشت‌هایی توسط آب‌های موجود در مشک‌ها پر شود که هم یاران حسین(ع) و هم سربازان حر از آن استفاده کنند و نیز احشام موجود در هر دو کاروان نیز سیراب شوند.
این کارشناس ‌ارشد رشته هنر تصریح کرد: هدف «پرفورمنس رود فرات» این است که جوانمردی‌ها و فداکاری‌های حضرت ابوالفضل(ع) را نشان دهد که همواره خود را به آب و آتش می‌زند تا بتواند جرعه‌ای آب برای کودکان تهیه کند.
این هنرمند با بیان اینکه واقعه کربلا از چنان ابعادی بزرگ و گسترده‌ای برخوردار است که نه یک حادثه که یک فرهنگ را شامل می‌شود عنوان کرد: می‌توان گفت فرهنگی برخاسته از متن اسلام ناب است که نقش حیاتی را در استحکام ریشه‌ها، رویش شاخه‌های و رشد آن ایفا می‌کند.
دشتبانی اضافه کرد: واقعه کربلا هیچ‌گاه در محدوده زمان و جغرافیای خاصی محصور نمانده، بلکه همواره الهام‌بخش مسلمانان در راستای حرکت‌ها، جنبش‌ها و قیام‌های راستین مسلمین- در برابر کانون‌های ظلم و کفر و نفاق بوده‌است.
این کارشناس ارشد رشته هنر تصریح کرد: واقعه کربلا رسالت بزرگی بر دوش همه دینداران به ویژه آگاهان جامعه هنری است که می‌تواند با بازگشت به تاریخ اسلام و آیین اجرای مراسم عزاداری واقعه کربلا را هر روز زنده نگاه دارد و به گونه‌ای خود را با آب سنجید.
وی اظهار کرد: این بار هنر اسلامی و هنر پویایی مفهومی در کنار یکدیگر قصد دارند رودی از آب فرات که نشانی از بیعت هنر و دانشجویان دانشگاه فردوس با واقعه کربلا و امام حسین(ع) است را جاری کند.
دشتبانی در ادامه به تعریف هنر پرفورمنس(هنر اجرا) پرداخت و تصریح کرد: هنر پرفورمنس در معنای نمایش‌گونه‌ای ترجمه‌ می‌شود و هنری است مرتبط با دیگر رشته‌های هنری که برای ببینندگان اجرا می‌شود.
این کارشناس‌ارشد رشته هنر اضافه کرد: این اجرا می‌تواند از پیش‌نوشته شده، فی‌البداهه، تصادفی و یا کاملا هماهنگ شده باشد که در واقع ویژگی‌های ذاتی، خودجوش، دقیق، از پیش طراحی شده، همراه با شرکت‌کنندگان و یا بدون حضور آنها را شامل می‌شود.
این هنرمند با بیان اینکه این هنر مشهود از طریق رسانه  هم به نمایش در می‌آید اظهار کرد: در واقع می‌تواند هر موقعیتی را که دارای چهار عنصر پایه‌ای زمان، مکان، بدنه اجرا و یا حضور رسانه‌ای آن و رابطه میان اجرا کننده و بیننده باشد را دربرگیرد.
دشتبانی عنوان کرد: «هنر اجرا» می‌تواند در هر جایی، هر محل، با هر تنظیمات، هر مدت زمانی به اجرا دربیاید که حرکات و اعمال یک شخص و یا یک گروه در یک جای خاص و زمان خاص کار را شکل می‌دهند.
دشتبانی تصریح کرد: این هنر در دهه 60 میلادی از دل هنرهای تجسمی بیرون آمد، اما غالبا آن را به هنرهای نمایشی نزدیک می‌دانند چرا که به نوعی هنر اجراگونه‌ هنر است که عناصر تئاتر، موسیقی و هنرهای تجسمی را با هم ترکیب می‌کند.
وی گفت: هنر اجرا با رخداد مرتبط است و اغلب به صورت مترادف با یک‌دیگر به کار می‌روند، اما هنر اجرا معمولا برنامه‌ریزی دقیق‌تری دارد و عموما تماشاگران را در اجرا دخالت نمی‌دهند.
این هنرمند مشهدی اضافه کرد: هنر اجرا هنر زنده نیز نامیده می‌شود و اغلب دارای محتوای سیاسی،‌ اجتماعی و فلسفی است و با هنر مفهومی نیز پیوند نزدیکی دارد.
دشتبانی با اشاره به اینکه پرفورمنس آرت در واقع پروسه خلق اثر هنری است که در تعامل بین پرفرمر(اجرا کننده) و مخاطب در یک کانتکست(بستر) واقعی است تصریح کرد : این بستر در برگیرنده مکان و زمان واقعی مخاطب است به این معنا که مخاطب در شکل‌گیری این بستر هم نقش دارد و بنابر اجرا کننده، خود از نتیجه اثر آگاه نیست چون با مخاطبین متفاوت و در بسترهای گوناگون، اثر متفاوتی خلق خواهد شد  و در واقع می‌توان گفت همواره اثر هنری از خالق خود پیشی می‌گیرد.
وی تصریح کرد: بنابراین بهتر است این عناصر را اینگونه بیان کنیم: «پرفورمنس(اجرا)، پرفورمر(اجرا کننده) زمان واقعی، مکان واقعی، مخاطب(تعامل با مخاطب)، اما به هیچ وجه نباید نسبت به این ویژگی‌ها تعصب داشت، هنرمند در هر زمان می‌تواند پا را فراتر از این مرزها بگذارد.
این هنرمند مشهدی اظهار کرد: شاید ذکر این نکته هم ضروری باشد که گاهی سوء تفاهم‌هایی هم در بیان این ویژگی‌ها وجود دارد به عنوان مثال می‌توان گفت بارها شنیده‌ایم که استفاده از بدن، به عنوان یکی از ویژگی‌های اصلی پرفورمنس آرت مطرح می‌شود، در حالی که استفاده از بدن در پرفورمنس یکی از روش‌های پرفورمنس‌آرتیست‌ها است و پرفورمنس آرت‌ها با چنین ویژگی‌ای را می‌توان زیر مجموعه مهمی از پرفورمنس آرت به شمار آورد.
این کاشناس ارشد رشته هنر خاطرنشان کرد: اما نباید فراموش کرد که بسیاری از پرفورمنس آرت‌ها چنین مبنایی ندارند و با تعامل مخاطب با پرفورمر را در کنش عملی مخاطب خلاصه می‌کنند، در حالی که گاه بی‌کنشی عملی مخاطب خود یک نوع کنش محسوب می‌شود.
دشتبانی ادامه داد: پرفورمنس، هنری است که اگرچه از نظر رسمیت یافتن و مقبولیت هنری مربوط به دوره پست مدرنیسم است، اما از نظر بیان مفهومی و روش اجرا به آئین‌ها و مراسم سنتی مردم فولکور بسیار نزدیک است و سابقه‌ای به طول تاریخ تمدن و تفکر انسان دارد که این هنر، ترکیبی از هنرهای متفاوت و عناصری که در هنرهای متفاوت موجود است مانند نقاشی، مجسمه‌سازی، موسیقی، تئاتر، ویدئو فیلم و یا ترکیب این هنرها بهره می‌برد.
وی اضافه کرد: اگرچه هنر اجرا به صورت رسمی و متدولوژیک از دهه  شصد و هفتاد قرن بیستم مورد اقبال عمومی قرار گرفت و به آن توجه شد، اما ریشه این هنر، به هنر دینی، آیینی و باوری در هنر سرزمینی برمی‌گردد.
این هنرمند مشهدی با بیان اینکه اجرای مراسم سنتی و آیینی در ایران از ادوار دور تاریخی مرسوم بوده است که این مطلب خصوصا در میان مردم عوام شیوع بیشتری دارد گفت: یکی از وجوه شاخص‌ هنر ایران که در گذشته و حال دوام داشته‌است، وفاداری به خاطره‌های قومی است، خاطره که ساخت‌های ذهنی و کلیت سازنده نظام فرهنگی را همواره حفظ می‌کند.
وی با اشاره به اینکه پرفورمنس و چیدمان رود فرات با تاکید بر این که نباید مفهوم هنر اجرا را محدود به مباحث و نظریات متاخر کنیم اظهار کرد: بهتر است در تعریف هنر اجرا بر این باور باشیم که عملکردهای اجرایی بسیاری از مراسم و آیین‌ها به نوعی بازخورد مفهومی هنر اجرا را دارد که از این رو مراسم بزرگداشت امام حسین(ع) خود به نوعی پرفورمنسی همگانی و مردمی است.
دشتبانی عنوان کرد: سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که  چگونه کسانی که امام حسین(ع) و واقعه کربلا را ندیده‌‌اند، حسینی بودن در قرن بیست و یکم را درک کنند؟ همان گونه که حضرت امام حسین(ع) به همراه 72 تن از یارانشان حماسه‌هایی را خلق کرند که حتی با یادآوری آن می‌توان به عظمت این نهضت حسینی پی برد و برای حرکت‌ها و مبارزات ظلم ستیزانه بعدی در طول تاریخ، پس از آن حضرت(ع) و یارانش الگویی در این اجرای هنری و چیدمان پرفورمنس است که شور حسینی را این بار به دست تشت‌‌های آب بسپاریم و صحنه‌‌ای جاودانه از امام حسین(ع) و رود فرات خلق شود.