شرحی مختصر در تاریخچه هنر نگارگری ایرانی اسلامی در ادوار تاریخ هنر ایران 5

افول هنر نگارگری بعد از واپسین مکتب نگارگری در دوران حکومت صفویان ، مکتب نگارگری اصفهان شروع و تا دوران حکومت قاجاریه ادامه داشت. در دوران قاجاریه نقاشی قهوخانه ای با مشخصات خاص خود در ادامه نقاشی تعزیه که از دوران صفویه رواج گردیده بود، مورد توجه مردم و هنرمندان مردمی آن زمان قرار گرفت. نقاشی قهوخانه ای تا این آواخر مورد توجه بوده و هنرمندان معروفی در این رشته فعالیت داشته و دارند هر چند این سبک نقاشی نیز با فوت هنرمندان مطرح این رشته در حال کم رنگ شدن می باشد. علت افول این نوع نقاشی در مقاله ای مجزا با شرح ادوار تاریخی آن توضیح داده خواهد شد.
بعد از دوران قاجاریه هنرمندانی پا به عرصه ظهور دوباره نقاشی نگارگری در ایران گذاشتن که باعث رونق دوباره این هنر مخصوصا در شهر اصفهان گردیدند. هنرمندانی چون استاد حاج میرزا آقا امامی، استاد عیسی بهادری، استاد زوفن، استاد حسین بهزاد، استاد مهدی علمداری، استاد حاجیه خانم زینت السادات امامی و استاد محمود فرشچیان.
با شروع فعالیت هنرستان هنرهای زیبای اصفهان و وجود استاد عیسی بهادری به عنوان استاد اول این هنرستان، نگرش جدیدی به نگارگری آغاز گردید و نقش استاد حاج میرزا آقا امامی در کشف و هدایت هنرمندان نوجوان به این هنرستان حاذ اهمیت می باشد که نمونه بارز آن کشف استعداد نوجوان اصفهانی محمود فرشچیان و هدایت آن به هنرستان هنرهای زیبای اصفهان، می باشد.
استاد محمود فرشچیان هنرمند و نقاش برجسته معاصر به سال 1308 در اصفهان پایتخت هنر ایران، دیده به جهان گشود. پدرش، حاج غلامرضا فرشچیان از بازرگانان بنام فرش بود و بذر هنر دوستی را در دل فرزند کاشت. این زمینه مساعد برای پرورش ذوق و شوق او در راه آشنایی با هنر موثر افتاد. از سالهای پیش از مدرسه از روی نقشه های قالی طرح می زد، تا به تدریج دستش در کار نقش پردازی روان گردید. فرشچیان در طی تحصیلات مقدماتی در محضر استاد میرزا آقا امامی اصفهانی هنرمند چیره دست و پرآوازه دیار اصفهان، به آموختن نقاشی دلبستگی تمام پیدا کرد و دل در گرو نقش های زیبا بست. او از کار هنر احساس رضایت و شادمانی داشت. از کلاس هفتم دبیرستان "14 سالگی" فرشچیان قدم به هنرستان هنرهای زیبای اصفهان گذاشت و چهار سال در آن جایگاه عاشقی، زیر نظر استاد عیسی بهادری، استاد نابغه و توانمند نقاشی قالی، مینیاتور، به فراگیری اصول و مبانی طراحی نقوش سنتی "نقشه قالی، تذهیب، مینیاتور" پرداخت.
بدون شک نقش استاد عیسی بهادری در پرورش و خلاقیتهای محمود فرشچیان نقشی فوق العاده ارزشمند بود. استاد در بیان احساس و تجسم شعرگونه عواطف، به شیوه ای کاملا جدید موفق به هماهنگی و همگامی میان مضمون و محتوا و شکل و فرم نقاشی هایش گردید و این مشخصه اصلی کار او در نقاشی شد. فرشچیان در جوانی بسیار پرتلاش و خستگی ناپذیر به کار و طراحی نقوش مختلف می پرداخت. او در مطالعه آثار تاریخی شهر اصفهان (چهل ستون، عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله و ... طرحهای اسلیمی و ختایی کاشیکاری های بی نظیر آن آثار سر از پا نمی شناخت و چون محققی موشکافانه این نقش ها را مطالعه می کرد.
فرشچيان در سال1332 تصميم گرفت براي ديدن آثار هنری هنرمندان معروف جهان سيری در موزه های دنيا كند. اين سفر دو سال به طول انجاميد و بر دانش و تجربيات هنری استاد افزود و دستاوردی جهانی از هنر اندوخت.
پس از بازگشت به ایران کار خود را در اداره کل هنرهای زیبا در وزارت فرهنگ و هنر آغاز کرد و پس از مدتی به مدیریت هنر های ملی و استادی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران منصوب شد. و در این میان با کار و کوشش مداوم و خلق آثار شگفت انگیز آوازه هنر وی در ایران و در فراسوی مرزهای ایران گسترش یافت. آثار استاد در 37 نمایشگاه انفرادی و 62 نمایشگاه گروهی در ایران و اروپا و کشورهای آسیایی و آمریکا به نمایش گذاشته شده و همه جا مورد تحسین و تقدیر هنر دوستان و هنر شناسان قرار گرفته است. اولین نمایشگاه انفرادی او به سال 1327 در اصفهان برگزار شد، و اولین نمایشگاه خارجی او در شهر استانبول، به سال 1335 برگزار گردید. نمایشگاه بزرگی از کارهای استاد در سال 1339 در تهران در موزه کاخ گلستان بر پا گردید و نمایشگاه های بعدی او در داخل و خارج از کشور یکی پس از دیگری برگزار شده اند: میلان، رم، مونیخ، پاریس، کراچی، لاهور. نخستین نمایشگاه های آثار فرشچیان در آمریکا در سال 1349 در نگارخانه ریما در نیویورک و چندی بعد در موسسه خاورمیانه در شهر واشنگتن برپا گردید، و استاد بار دیگر در سال 1355 آثار تازه خود را در همین دو مکان در معرض تماشای هنر دوستان قرار داد.
اینک آثار استاد فرشچیان در موزه ها و نگارخانه های معتبر اروپا و آمریکا جایگاهی شایسته یافته و شهرت او در میان دوستداران هنر نقاشی دو چندان ساخته است، به گونه ای که نه تنها امروزه بسیاری از آثارش در مجموعه های خصوصی و گنجینه های عمومی هنر نگاهداری می شود، بلکه در بسیاری از کشورهای جهان او را به عنوان چهره بارز و نماینده اصیل هنر نقاشی ایرانی می شناسند. موزه ها و فرهنگستان های اروپا، مخصوصا مجامع فرهنگی ایتالیا، جوایز و تقدیرنامه های متعددی به استاد اعطا کرده اند که از آن جمله است پیکره طلایی اسکار ایتالیا در سال 1364 و نخل زرین اروپا در سال 1366. استاد همچنین به عضویت "فرهنگستان اروپا" و "فرهنگستان هنر و حرف ایتالیا" انتخاب شده است.
استاد فرشچیان در نقاشی ایرانی صاحب سبک و مکتب خاص است که در عین توجه به اصالت مبانی سنتی این هنر با گسترش و ابداع شیوه های نو، قابلیت وسعت پذیری و کارائی نقاشی ایرانی را برای بیان اندیشه ها و انگیزه ها آشکار نمود. این هنر را غنا و تکامل بخشید و از حالت الزامی یک پدیده متکی به شعر و ادبیات که غالبا برای تجسم و تصویرگری مضامین به کار برده می شد رها ساخت و برای آن تعهد و رسالتی در حد سایر هنرها پدید آورد. تخیل قوی در خلاقیت موضوعات در طراحی های پُر حرکت، خلق فضاهای مُدور، بهره گرفتن از خطوط روان، آزاد و با قدرت به منظور گسترش فرم های با حالت و متنوع که سرشار از رسایی است و رنگ های مواج و متنوع را در برگرفته، از امتیازات خاص اوست. وی استادانه به چهره ها و اندام های متداول و یکنواخت نقاشی سنتی جان داده و انعکاس روحیات و حالات مختلف روانی را در سیمای نقش هایش به کمال نمایان می سازد.
نقاشی های استاد آمیزه دلپذیر است از اصالت و نوآوری: در حالی که وی با خطوط روان و مواج، رنگهای تابناک و ترکیب بندی های ظریف و مدور خود ادامه دهنده سنت نقاشی ایرانی است، در همان حال با نوآوری در گزینش موضوع و پرداخت اثر به گستره ای فراتر از قالب های مرسوم می رسد و از این راه برای بیان احساس درونی و تخیلات پُر دامنه خود جلوه گاهی گرانقدر می یابد و بر قبلیت و کارایی این نوع نقاشی می افزاید.
درون مایه نقاشی های استاد بیشتر داستان هایی است برگرفته از فرهنگ و ادب والای اسلامی ایرانی، کتاب های مقدس اسلام، مسیحیان و یهود، به اضافه مضامینی که از نهانخانه خیال ژرف انیش استاد سرچشمه گرفته اند و همچنین از گل و گیاه و جانوران که در ترکیب بندیهای خوش آب و رنگ، با زمینه هایی جاندار و پُر آهنگ، و فضاهایی غنی و سرشار از حالات گویا و گونه گون تجسم می یابند. مهم ترین آثار، علاوه بر بُعد زیبایی شناختی، دارای ابعادی انسانی هستند و عواطف و روحیات مختلف را، مخصوصا در نقش چهره ها و اندام ها، به خوبی و گویایی باز می نماید.
فرشچیان را همین نبوغ بس که توانسته است میراث هنری این سرزمین را که عاشقانه بدان دل بسته است با حیات و منش انسان معاصر شکوهمندانه به هم بپیوندد.

منتخبی از جوایز استاد محمود فرشچیان
۱۳۷۹: انضمام نام هنرمند در فهرست روشنفکران قرن بیست و یکم
۱۳۷۲: نشان درجه یک هنر
۱۳۶۴: تندیس طلایی اسکار ایتالیا
۱۳۶۳: نشان هنر نخل طلایی ایتالیا
۱۳۶۳: تندیس طلایی اروپایی هنر، ایتالیا
۱۳۶۲: دیپلم آکادمیک اروپا، آکادمی اروپا، ایتالیا
۱۳۶۱: دیپلم لیاقت دانشگاه هنر، ایتالیا
۱۳۶۰: مدال طلای آکادمی هنر و کار، ایتالیا
۱۳۵۲: جایزهٔ اول وزارت فرهنگ و هنر، ایران
۱۳۳۷: مدال طلای جشنوارهٔ بین‌المللی هنر، بلژیک
۱۳۳۱: مدال طلای هنر نظامی، ایران
عمدهی آثار استاد در چند جلد کتاب بسیار نفیس و ارزنده و نیز در قالب پوستر و کارتهای پستال زیبا به چاپ رسیده است. از آن جمله 2 جلد کتاب از آثار وی در زمره ی "برگزیدهی آثار یونسکو" در ایتالیا و آلمان به زیور چاپ آراسته گردیده است و بزرگترین منتقدان نقاشی دنیا که در نقاشی ایرانی و اسلامی دارای اعتبار ویژه ای می باشند، بر این کتاب نقد نوشته اند. این کتابها از سوی موزه "ویکتوریا آلبرت" لندن و مدیر کل یونسکو به اکثر موزه ها، کلکسیونها، کتابخانه های بزرگ دنیا و کتابخانه های شخصی کسانی که به کتب هنری علاقه نشان می دهند ارسال شده و مورد استقبال آن علاقمندان قرار گرفته است. و 3 جلد دیگر در ایران به چاپ رسیده است که از آن جمله کتابی است که با بهترین شکل ممکن توسط انتشارات گویا و نظارت خوداستاد تهیه و چاپ گردید.