شیخ محمود شبستری از عارفان و شاعران برجسته اواخر قرن هفتم اوایل قرن هشتم در سال 667 - 687 هجری - در شبستر از نواحی تبریز دیده به جهان گشود .
نزد شیخ بهاء الدین یعقوب تبریزی به کسب علم پرداخت و اصول تصوف و عرفان را آموخت .
آثار منظوم
گلشن راز
مثنوی گلشن راز مهم‌ترین و مشهورترین اثر منظوم شبستری است که در بردارندۀ اندیشه‌های عرفانی وی می‌باشد. با وجود حجم اندکش، این کتاب یکی از یادگارهای پرارزش و بلندنام ادبیات عرفانی کهن فارسی است، که در آن بیان مفاهیم صوفیانه با شور، شوق، و روانی ویژه‌ای همراه‌گردیده است. مطابق شیوهٔ معمول عطار و مولانا، در اینجا نیز، از حکایات و تمثیلات برای بیان و عرضهٔ مؤثر معانی عرفانی و حکمی استفاده شده است.شبستری مثنوی گلشن را در 993 بیت در پاسخ به 17 سوال امیر سید حسین حسینی هروی از صوفیان معروف در باب حکمت صوفیانه سروده است .
سوالات منظوم هروی به مجلس درس شیخ یعقوب تبریزی میرسید، شاگرد نیز به امر استاد جواب پرسش ها را در همان مجلس میداد و برای هروی (یکی از بزرگان اهل خراسان) میفرستاد.
این کتاب، تا کنون، به زبان‌های ترکی، آلمانی، انگلیسی، و نیز اردو ترجمه شده‌است.
نخست از فکر خویشم در تحیر چه چیزاست آنکه گویندش تفکر؟
کدامین فکر ما را شرط راه است؟ چرا گه طاعت و گاهی گناه است؟
که باشم من؟ مرا از من خبر کن چه معنی دارد اندر خود سفر کن؟
مسافر چون بود؟ رهرو کدام است؟ که را گویم که او مرد تمام است؟
که شد از سر وحدت واقف آخر؟ شناسای چه آمد عارف آخر؟
اگر معروف و عارف ذات پاک است چه سودا بر سر این مشت خاک است؟
کدامین نقطه را نطق است، اناالحق؟ چه گویی هرزه‌ای بود آن مزبق؟
چرا مخلوق را گویند واصل؟ سلوک و سیر او چون گشت حاصل؟
وصال ممکن و واجب به هم چیست؟ حدیث قرب و بعد و بیش و کم چیست؟
چه بحر است آنکه نطقش ساحل آمد؟ ز قعر او چه گوهر حاصل آمد؟
چه جزواست آنکه اواز کل فزون است؟ طریق جستن آن جزو چون است؟
قدیم و محدث از هم چون جدا شد؟ که این، عالم شد آن‌دیگر خدا شد؟
مثنوی گلشن راز یک مثنوی عارفانه است و در آن بیشتر به شرح و تفسیر رازها و نمادهای عرفانه پرداخته شده است. بخش نخستین این کتاب بسیار ساده و بی‌آرایه سروده شده است و حتی خود شیخ به صراحت می‌گوید او شاعر نبوده است و نیست و برای نخستین بار قلم به نظم مثنوی برمی‌دارد. با این همه در این مثنوی با هر بیتی که سروده می‌شود، زبان عارف رساتر و شعر او زیباتر می‌شود. از ابیات 110 به بعد مثنوی رنگ شعر به خود می‌گیرد، خیال در عالم پرواز جلوه‌ها دارد و در نور چراغ حق رنگارنگ می‌نماید. در این خیال زیبا، شاعرانه‌ترین ابیات عارفانه‌ترین آنهاست که دویست بیت پایانی این مثنوی زیبا را به خود اختصاص داده است:
شراب و شمع و شاهد عین معنی‌ست که در هر صورتی او را تجلی‌ست
شراب و شمع، ذوق و نور عرفان بین شاهد که از کس نیست پنهان
شراب اینجا زجاجه، شمع مصباح بود شاهد فروغ نور ارواح
ز شاهد بر دل موسی شرر شد شرابش آتش و شمعش شجر شد
سعادت نامه
مثنوی سعادت‌نامه کتابی‌ست عرفانی که بر وزن حدیقةالحقیقهٔ سنایی سروده گردیده‌است در سه هزار بیت که مشتمل بر حکایات و تمثیلات است و نیز شرح حال و اثار پنج نفر از عارفان مشهور تبریز در قرن ششم ، یک منظومه ی حکمی است و در هشت باب تنظیم گشته به یاد بهشت که داراری هشت باب است .آثار منثور
ترجمه منهاج العابدینحقّالیقین
مرآةالمحقّقین
شاهد (یا شاهدنامه)
شیخ محمود شبستری انسان را «مختار مجبور» می‌داند، یعنی صاحب اختیاری که خود در همۀ کارها مجبور است و از جبر مطلق فرمان می‌برد. وی این نظریه را به زبان فارسی شیرین به نظم می‌کشد و حتی کرامت و جوانمردی اولیا را امری اضطراری می‌شمارد و می‌گوید بهره‌ای از اختیار ندارند و در این کار، یعنی حتمی‌نمودن اعجاز، مجبور و ناگزیر هستند.
شیخ عارف به همۀ مریدان طریقت‌های تصوف و حتی عارفان می‌تازد و می‌گوید محفل این رفیقان (اعضای یک گروه از صوفیان) برای مسخرگی و خوش‌باشی است. اگر چنان‌که در برابر عمل و کار جدی و شرعی قرار گیرند، توان پایداری ندارند. وی این نظریه را پس از ردّ مسئلۀ خویشاوندی مطرح می‌کند تا هیچ دسته و گروهی از دید تیزبین وی پوشیده نماند. در این نظرگاه «رفیق» یک اصطلاح از اصطلاحات علم فتوت است.
لطفا برای مطالعه شرح مفصل‌تر گلشن راز، به فایل پیوست مراجعه نمایید...
همچنین می‌توانید مثنوی گلشن راز را از * اینجا * ملاحظه نمایید.
---------------------------
نویسنده : مدیریت سایت منتشر شده در :یکشنبه 27 دی ماه 1394
مستندات : زندگی نامه شاعران از رودکی تا شاملو اثر بهناز بهادری & ویکی پدیا
منبع : مردان پارس - بزرگان سرزمین پارس
استفاده از مقاله فوق تنها با ذکر منبع به نام مردان پارس و درج آدرس صفحه به صورت کامل بلا مانع است