مدرسه مُستَنصَریّه از مکان‌های تاریخی شهر بغداد عراق و از قدیمی‌ترین مدرسه‌های دینی در جهان و از جمله بناهای معدودی است که از روزگار عباسی برجای مانده است.امروزه این مدرسه در سمت شرق بغداد (رصافه) و در بازار خفافین، در نزدیکی پل الشهدا قرار دارد.
مدرسه مستنصریه از مراکز آموزش عالی بود جهت تدریس علوم دینی مذاهب چهارگانه اهل سنت که به دستور مستنصر باللَّه عباسی در سال ۶۳۱ ه. ساخته شد و ساختمان آن تاکنون باقی است. مدرسه مستنصریه بعدها جزء مدرسه ٔ نظامیه شد. این مدرسه نمایانگر نمونه مدارس آن دوره است و از ساختمان عظیم و بزرگ و شبستان‌ها و اتاق‌های تدریس فراوان برخوردار است. ساختمان این مدرسه ویرانی‌های حمله مغول را از سر گذراند و پس از آن مرمت شد.
این مدرسه آخرین عمارت بزرگی بود که عباسیان در بغداد بنا کردند. بنا به گفته وصّاف، این مدرسه یکی از کارهای خیری بود که خلیفه دو مخزن طلا را که از پدر بزرگش ناصر به جا مانده بود، صرف آن کرد.
این مدرسه در حقیقت برآورنده این خواسته آشکار مستنصر بوده که مدرسه‌ای تأسیس کند تا نظامیه را تحت‌الشعاع قرار دهد، چرا که مدرسه قدیمی‌تر نظامیه ظاهراً برتری خود را به عنوان یک مرکز علمی حفظ کرده بود و تا مدت‌ها بهترین مغزهای اسلام را به عنوان استاد و دانشجو در خود حفظ می کرد. اما یقیناً مدرسه جدید مستنصریه تجملاتی به محصلین عرضه کرد که هرگز در مؤسسات قدیمی‌تر از آن‌ها بهره‌مند نشده بودند. خلیفه آن قدر شیفته مدرسه بود که هر روز از آن بازدید می کرد. وی اغلب در یک کوشک در باغی در مجاورت مدرسه می نشست و از آنجا می‌توانست بدون اینکه دیده شود به مباحث دانشجویان گوش دهد. مدرسه شامل چهار تالار بود که هریک به یکی از چهار مکتب اهل سنت اختصاص یافته بودند. در هر تالار یک استاد ناظر بر هفتاد وپنج دانشجو بود. استادان، حقوق ماهیانه دریافت می کردند و هر دانشجو یا محصل علاوه بر آموزش و معاش رایگان، ماهیانه یک دینار طلا مقرّری دریافت می کرد.
جامع الصفویه، که امروزه به نام الآصفیّة شهرت دارد و پیش‌تر به نام «دارالقرآن المستنصریه» مشهور بوده و همزمان با مدرسه مستنصریه ساخته شده است. این بنا در فاصله کوتاهی از مدرسه مستنصریه قرار دارد. در یکی از اتاق‌های این مسجد که پنجره آن به بازار باز می‌شود، آرامگاه شیخ کلینی و قاضی ابوالفتح کراچکی از بزرگان امامیه و درگذشته سال ۴۴۹ ه. قرار دارد.
بعد از روی کار آمدن عباسیان(۶۵۶_۱۳۲هـ.ق)،بغداد پایتخت عباسیان شد.شهر بغداد درقرن دوم هـ.ق به دستور «منصور» بر مبنای نقشه ی «مدور» ساخته شد وتا قرن هفتم هـ.ق پایتخت اسلام بود. اکثر بناهای این شهر در اثر حمله های مغولان در قرن هفتم هـ.ق و تیموریان در قرن نهم هـ . ق تخریب شد .یکی از دلایل ویرانی این بناها استفاده از«خشت خام»در مصالح ساختمانی آن بوده است.از دوره ی عباسیان در این شهر دو بنا به نام های«قصر عباسی»و «مدرسه المستنصریه» تقریبا سالم مانده که اکنون به موزه تبدیل شده و بارها تعمیر شده است.
با حاکمیت عباسیان بر جهان اسلام مرکزیت حکومت از سوریه به عراق (دمشق به بغداد) تغییر یافت. در این دوره وحدت سیاسی جهان اسلام با حکومت سلجوقیان بر ایران از بین رفت و راه نفوذ فرهنگ و عناصر هنری ایرانی در جهان اسلام مساعد گردید. این خصلت را می‌توان در معماری مکتب عراق (دوره‌ی عباسی) باز شناخت. در این دوره از عناصر معمار یایران (اشکانی و ساسانی) و سنت طاق‌زنی و گنبدسازی ایران و مصالح آجری و مناره‌های مارپیچ استفاده می‌شد.
■ویژگی‌های معماری مکتب عراق
مصالح آجر پلان مستطیل شکل فضای شبستانی رواق‌ها در سه سوی صحن تزئینات گچ‌بری و نقاشی‌های دیواری قوس‌های گرد و ضربی مناره‌های مارپیچ یا حلزونی در قیاس معماری عباسی و اموری باید مطرح نمود که معماری دوره‌ی عباسی مزین‌تر و دارای عناصر تزئینی بیشتر نسبت به دوره‌ی اموی بوده است.
---------------------------
به نقل از: کانال تلگرام نگارخانه هنر اسلامی