دنیایی که ما در آن زندگی می کنیم سرشار از پیوند میان رنگ هاست، رنگ هایی که برگرفته از طبیعت دنیای اطراف ما است اما دیگر نشانی از وجود استادکارانی که با جان و دل رنگ حاصله از قلب طبیعت را به دنیای بی روح اطرافمان می نگارند، نیست و دیگر جایی را برای این هنر در میان دنیای سراسر از رنگ نمی بینند.
آیا برای نگاه داشتن این فن و هنر ارزنده در حافظه نسل جوان نباید قدمی برداشت و چرا ما نباید با دیدی جدی تر به این مشکلات نگاه کنیم.
هنر رنگرزی در واقع نعمت استفاده درست و نگاه داشت و ترویج گیاهان را با شیوه ای بنیادی و صحیح و به طور کلی و اساسی نشان می‌دهد.
از گذشته انسان از مواد مختلف در طبیعت برای رنگ زدن یا رنگرزی استفاده می کرد. ابتدایی ترین رنگ برای انسان نخستین، رنگ های سیاه و قرمز بوده است و بشر اولیه رنگ سیاه را از زغال و رنگ قرمز را از خاک سرخ به دست می آورد.
قدمت رنگرزی
این تاریخ باز می گردد به چندین هزار سال قبل یعنی این فن و هنر قدمتی چند هزار ساله در ایران دارد. گواه این قدمت منسوجات به دست آمده و تمامی آثار به جای مانده در ابنیه تاریخی است اما اوج شکوفایی این فن و هنر باز می گردد به دوران صفویه.
فرآورده های مورد استفاده در رنگرزی
روناس؛ پوست گردو، پوست انار، اسپرک، چغندر، پیاز، گل رنگ، ورث، بلوط، زعفران و سما که تماما این گیاهان در جای جای کشورمان یافت می شده و به طبع با در نظر گرفتن زیادی یا کمی آن مبنای کار را دراستفاده در هر منطقه یک نوع خاص قرار می دادند.
معرفی گیاهان رنگ زا
روناس: این ماده ترکیبی از آلیزارین است که در ریشه این گیاه قرار دارد و می‌توان با کم و زیاد کردن درصد دانه رنگ قرمز به دست آورد.
ورث: این گیاه در تمامی نقاط مختلف ایران یافت می شود و با رنگینه آن رنگ زرد و طلایی به دست می آید.
نیل: برای تهیه رنگ آبی و سرمه ای و بنفش از آن استفاده می کنند.
پوست انار: برای تهیه رنگ زرد از آن استفاده می کنند اما رنگ حاصله از آن ثبات چندانی ندارد.
گندل: این گیاهی است که در مناطق غربی ایران برای به دست آوردن رنگ های زرد و نارنجی از آن استفاده می کنند.
پوست گردو: برای به دست آوردن رنگ های قهوه ای روشن و تیره و خاکستری مورد استفاده قرار می گیرد.
مغز و پوست میوه بلوط : از این ترکیب رنگ بژ به دست می آید
پیاز: قسمت رنگزای آن در پوست نازک آن یافت می شود و رنگ مسی و نارنجی هم می توان از آن به دست آورد.
باید بدانیم که استاده از گیاهان نام برده شده در هر نقطه از کشورمان با توجه به منطقه جغرافیایی و همچنین کاربرد آن گیاه با توجه به موجود بودن آن در مناطق مختلف متفاوت بوده است.
رنگ سازی سنتی و کاربرد انواع رنگ در هنر
هنرکاشیکاری، تذهیب، قالیبافی، تشعیر و بسیاری دیگر از هنرها تمامی زیبایی آنها در رنگ خلاصه می شود، اما نکته مهم این است که رنگ های به کار رفته در این هنرها تماما شامل تعدادی رنگ مشخص است.
مهم ترین رنگ مورد استفاده در رنگ سازی روناس است که این رنگ از ریشه بوته روناس به دست می آید.
اما نکته ای دیگر در مورد رنگ زرد این رنگ در رنگ سازی از گیاهان مختلف به دست می آید به عنوان مثال زغفران گیاهی بود که از آن برای به دست آوردن رنگ زرد استفاده می شود کاربرد گیاه حاصله در رنگرزی پارچه ابریشمی مورد استفاده است.
همچنین رنگ زرد حاصله از زردچوبه، پوست انار، گل میمونی و گندل که هر یک رنگ مخصوص مورد استفاده در الیاف متفاوت است.
و یا رنگ قهوه ای که این رنگ از پوست گردو به دست می آید و رنگ حاصله از آن با ترکیب رنگ های دیگر رنگی متفاوت از رنگ پایه را به وجود می آورد.
نقش دندانه‌ها در رنگرزی
دندانه ها موادی هستند که برای ثبات و رنگ پذیری منسجم الیاف استفاده می شوند و روش عمل کردن آن به این صورت است که با ایجاد منافذ در سطح الیاف نفوذ بیشتر رنگ را در الیاف باعث می شود.
باید بدانیم که وجود دندانه ها سبب جذب رنگ به الیاف است و اگر آن را اضافه نکنیم حتی رنگ های طبیعی نیز جذب نشده و در رنگرزی رنگ الیاف بدون وجود دندانه ها بی ثبات است؛ البته وجود دندانه ها موجب ثبات رنگ و شفافیت بیشتر است و به طور کلی تثبیت کننده رنگ در فن رنگرزی همین ماده است.
رنگ ها معمولا بر اساس خواص و ساختمان ماده اصلی طبقه بندی می شوند و این دسته بندی بر اساس روش مصرف آنها در رنگرزی است.
البته روش تکنیک رنگرزی به ساختمان الیاف بستگی دارد چیزی که استاد رنگرز سالها بر مبنای تجربه و مهارت با دیدی جامع مشخص می کند به عنوان مثال الیاف حیوانی مثل پشم؛ ابریشم را با رنگ هایی که بنیان اسیدی و بازی دارند رنگ می کنند.
یا الیاف پنبه که از روش و تکنیک کاملا متفاوت از روش اول برای رنگ کردن آن استفاده می شود.
دسته بندی رنگ ها در رنگرزی
شامل رنگ دانه ای؛ رنگ مستقیم یا جوهری؛ رنگ خمیری؛ رنگ واکنشی و رنگ پخش شونده که طیف های گوناگون را در رنگرزی شامل می شوند.
گفتاری از معاون صنایع دستی و سنتی استان کرمانشاه پیرامون رنگرزی
معاون صنایع دستی و سنتی استان کرمانشاه در این باره گفت: به طبع سابقه چندین هزار ساله این هنر در استان کرمانشاه نیز از سابقه طولانی برخوردار است.
نصرت الله سپهر افزود: این هنر اگر به طریقه ای علمی در مراکز آموزش فنی و حرفه ای آموزش داده شود می تواند از کاربری درستی در حیطه هنری داشته باشد.
وی در مورد مشکلات این هنر در دست فراموشی تاکید کرد: از مشکلات این هنر این است که اگر تلاشی نکنیم تا این هنر را دوباره احیا کنیم و فنون آن را به نسل امروز منتقل نکنیم مطمئنا به وادی فراموشی سپرده خواهد شد.
بر اساس این گزارش، فنون و حرفه‌هایی با قدمتی بالا مطمئنا نیازمند حمایت از جانب مسئولین است پس با حمایت ویژه می‌توان این فن را به نسل امروزی و جوان جامعه منتقل و از فراموشی و نابودی آن جلوگیری کرد.