چکیده
نیاز روحی و معنوی انسان‌ها باعنایت به اینكه یك بعد انسان معنوی وخدایی است در طول تاریخ بشریت انسان‌ها را واداشته است تا آثار هنری خلق نمایند كه به نحوی هم به ندا‌های معنوی درونی پاسخ گفته باشند و هم اینكه تمهیدی شده است برای ایجاد ارتباط با جامعه و . . . و این امور باعث خلق وماندگاری آثار ارزشمند هنرمندان در طول تاریخ اقصاء نقاط جهان شده است .با بررسی اجمالی تاریخ هنر و آثار بجای مانده در اماكن مذهبی كشورهای مختلف پی می‌‌بریم كه هر جا هنر با معنویت گره خورده و پیوند یافته ماندگار شده است و هر جا از معنویت دور شده است پس از مدتی كوتاه از بین رفته است .
از زمان ظهور دین مبین اسلام با الهام از كلام آسمانی و با تمسك به نام مبارك ائمه اطهار و احادیث و روایات معصومین نه تن‌ها بسیاری از هنر‌ها به اوج كمال میرسد بلكه سبك‌های هنری زیادی نیز بوجود آمده است و برخی از هنر‌ها كه با معنویت بیشتر گره خورده اند و مطابق نیاز روز انسان‌ها متحول شده و پاسخی به نیاز‌های درونی انسان‌ها بوده اند مانده اند و حتی بسیاری از هنر‌های سنتی اسلامی الگو خیلی از هنرمندان نامی كشورهای دیگر گردیده است . و اینجاست كه در این مقطع زمانی كه عصر صنعتی و بی‌عاطفگی است نیاز جامعه بخصوص نسل جوان ما به پرورش معنویت و الگوگیری از فاطمه زهرا (س ) امری ضروری به نظر میرسد و برای تبیین این موضوع باید از زبان هنر كه بلیغ ترین زبانهاست پرداخت و در این برهه به پرورش و آموزش و تحلیل و بررسی هنر‌های سنتی و اسلامی بیشتر احساس می‌‌شود چرا كه هنر و پدیده‌‌های هنری رابطه تنگاتنگی با نیاز‌های معنوی و اجتماعی انسان‌ها داشته و این ارتباط آنچنان بهم تنیده شده است كه تفكیك آن‌ها از هم ممكن نیست . از این رو نقش هنر و ضرورت آن در پرورش ابعاد اخلاقی و معنوی شخصیت و تقویت ایمان مذهبی و پرورش روحیه اعتقادی انسان‌ها بسیار اهمیت پیدا می‌‌كند . البته موانع و محدودیتهایی وجود دارد اما با شناخت عمیق هنر‌های سنتی اسلامی با استفاده از صاحبان فكر و اندیشه با بكار گیری راهكار‌های عملی وضعیت بهبود پیدا خواهد كرد .
1 - مقدمه
اگر می‌خواهی اندوه تمدن و پیشرفت ملتی را بدانید به زنان آن ملت بنگرید .(( ناپلئون ))
بی شك روانشناسان به این مسئله اذعان دارند كه هنر تلطیف عواطف و احساسات است و مذهب نیز تاثیر بسزائی بر پرورش معنویت و عاطفی بودن و انسانیت به معنای واقعی انسان‌ها دارد . باور‌های اعتقادی ,طرح نیاز‌ها و یاری جستن از نیرو‌های برتر آن مورد نظر بوده است در جوامع و قبایل ابتدائی مراسم اجتماعی و مذهبی اغلب توام با فعالیت‌های هنری بوده است تا آنجا كه تاریخچه نمایش و تئاتر امروزی به مقاصد مذهبی بر میگردد ً 1 ً . بهره گیری از هنر در مراسم مذهبی و اعتقادی امروزه جلوه آشكار دارد . چنانكه در مذاهب پیشرفته و زنده جهان این گونه مراسم اغلب با سرود‌های جمعی استفاده از لحن و آهنگ زیبا در نیایش‌های مذهبی جمعی و خواندن ادعیه و متون اعتقادی و استفاده از هنر در بیان واقعیت‌‌های تاریخی مذهبی, انتقال پیامهای اعتقادی , استحكام مبانی ارزش اخلاقی انسانی و تاثیرات مختلف بر مخاطبین نقش و كاربردی گسترده دارد؛
چنانكه مقام معظم رهبری می‌‌فرماید :
هیچ تفكری تا با هنر آمیخته نگردد در تاریخ به ثبت نخواهد شد .
این امرنه فقط در زمان ظهور دین مبین اسلام , بلكه از بدو خلقت بشریت از هنر به انحاء مختلف استفاده شده است . چنانكه خداوند هنگامی كه انسان را خلق می‌‌كند . روح خدائی در جسم خاكی جای نمی‌گیرد در طبیعت آهنگی با استفاده از باد و شاخه‌‌های خشك درختان نواخته می‌‌شود و روح ,آرام آرام در جسم خاكـی جای می‌‌گیرد . و یا در زمان پیش از بوجود آمدن زبان انسان‌ها با حركت‌های نمایش مطالب را برای هم تعریف می‌‌كردند . و همه میدانیم كه قبل از خط میخی, خط تصویری بوده است ( هنر نقاشی ابتدائی ) و یا در كتب ابتدائی , فارسی با نقاشی شروع می‌‌شود . ریاضی با پر كردن خانه‌‌های خالی كشیده می‌‌شود . و علوم با استفاده از تصاویر و در بحث آموزش مسائل مذهبی با استفاده از تصاویر نقاشی , و امروزه نمایش درمانی به عنوان ( سایكودرام ) در جهان عملكرد خوبی را پشت سر گذاشته است .
امروز هنرمندان نامی خوشنویس به این نتیجه رسیده اند كه تا زمانی هنر جو ( برای دوره عالی و ممتاز ) از لحاظ عرفانی و روحی روانی به آن درجه نرسد نمی‌تواند مدرك ( دوره عالی و ممتاز ) بگیرد . و این امر با تكرار و تمرین مجموعه كلمات قوس دار ( از لحاظ روانی مشق خطوط قوس دار , انسان را عاطفی می‌‌كند ) به مدت زمان طولانی او را پرورش روحی میدهد و وقتی ده حرف نون می‌‌نویسد همه یكدست و یك اندازه . علاوه بر این استادان خوشنویس قدیم نیز بصورت عملی كار تهذیب نفس با هنر جویان سفارش می‌‌كردند و خیلی از هنرمندان روحیه انسانی را پرورش می‌‌دهند .
و چارلی چاپلین در نامه هایش به دخترش جرالدین می‌‌گوید :
من همیشه برای بند بازانی كه از روی طناب رد می‌‌شدند ناراحت بودم كه نكند از روی طناب بیفتد و نان بچه اشان ... اما من امروز ناراحت آن‌ها نیستم زیرا آن‌ها هنرمند ند و می‌‌دانند و می‌‌فهمند من ناراحت انسانهائی هستم كه از روی زمین به این وسعت راه می‌‌روند و از راه انسانیت خارج می‌‌شوند ... و در آخر می‌‌گوید دخترم انسان باش پاكدل و یكدل باش زیرا در فقر مردن و صدقه گرفتن هـــزار بار بهتــر از پست و بی‌عاطفه بودن است . بنابر این هنرمند واقعی با عنایت به مشق‌های مكرر ( تمرین هنری ) عاطفی انسانی و خدائی , اگر بعد معنوی خود را پرورش ندهد به درجات عالی هنر نخواهند رسید . این امر در هنرمندان خارجی نیز مشهود است . وانگوگ نقاش بزرگ وقتی فردی به او می‌‌گوید وانگی گوش‌های قشنگی داری . گوش خود را می‌‌برد به او میدهد . این امر اوج احساس و عاطفه اوست, و سایر هنرمندان نامی و حتی معماری نیز از جمله : آثار سنگی استاد می‌كل آنژ كه با استفاده از سنگ مرمر آثار گرانبهائی را خلق كرده و پس از چند صد سال هنوز حیرت همگان را در بر می‌‌انگیزد و یا نقاشی‌‌های بجای مانده از دوره مسیحیت در داخل كلیسا‌ها و یا آثار ارزشی و طاق‌های هلالی معماری اسلامی كه اوج آن در اصفهــان است با كاشی هفت رنگ و ... ضریح اماكن متبـركه و ... همه و همه به نوعی بیانگر تاثیر هنر معنوی بر انسان‌ها است و تاثیر ائمه اطهار در خلق این آثار ارزش تاریخی بر هیچ هنرمندی پوشیده نیست و...
نام مبارك حضرت فاطمه الزهرا ( س ) عطر آگین خیلی از شعرای نامی ایران و دیگر كشور‌ها شده است چنانكه میدانیم اصول عروض و قافیه از سیاه چادر اعراب گرفته شده است از ستون , طناب و خیمه و ... گرفته تا همه عناصر تشكیل دهند و همچنین فصاحت و بلاغت و جنبه‌‌های ادبی قرآن و ادعیه توسط محققین مختلف مورد توجه و بررسی قرار گرفته است . عمق و غنای مفاهیم ارزش‌ها و پیامهای اصیل توحیدی و انسانی همراه با ویژگی‌های بر جسته تكنیكی و هنر در آثار متعدد شعرای مسلمان موجب جاودانگی و مرز ناپذیری و جذابیت هر چه بیشتر آن گشته است . چنانكه اشعاری از حافظ , سعدی , عطار , مولوی , و ... نقل مجالس بوده و بعد معنوی این آثار تاثیر به سزائی در شاعران جهان گذاشته است .و...
در این مقاله ضمن ارائه نمونه هائی از هنر‌های اسلامی به تغییرات و تائیرات متقابل هنر در بعدی معنوی انسانهاو تاثیر روحیه معنوی در شكوفائی هنر‌های اسلامی می‌‌پردازیم .
2 - نقش قرآن و بعد هنری آن
قرآن غالباً از بیانی آهنگین برخوردار است و با سجع و قافیه همراه است چنانكه آهنگ خاص قرآن و وجود نوعی وزن را در اكثر آیات آن می‌‌توان مشاهده نمود , به عنوان نمونه می‌‌توان به سوره توحید اشاره داشت كه قرار گرفتن واژه هائی چون احمد , صمد , لم یلد , و لم یولد , در امتداد یكدیگر موجب گیرائی افزون آن شده است . و در اغلب موارد بیان آهنگین و كلام موزون همراه با یكدیگر عناصـــریچون تصاویر هنری مناسب , تمثال و تشبیه , موجب تاثیر گذاری هر چه بیشتر مفاهیم بر مخاطب میگردد .
تصویر سازی و خیال انگیزی در جای جای قرآن مشهود بود . و با وزن و موسیقی متناسب همراه است . این عناصر به یاری انگیز جنبه‌‌های بر جسته معنوی عاطفی , هنری ارائه پیام و محتوای آیات سهل تر و سریع تر ساخته . تاثیرات هر چه بیشتر تمثال را بر مخاطبین موجب میگردد .
و هنرمندان نامی و بخصوص شاعران بزرگ ایران اسلامی و كشورهای اسلامی به نحوی از احادیث حضرت فاطمه الزهرا (س )مصوب تمثیل و تشبیه به فراوانی بكار بسته اند و این امر در بیان زیبائی‌‌های مطلب و تصویر سازی هنرمندان برای تاثیر بر مخاطب بر هیچ اهل ادبی پوشیده نیست .
3 - تغییرات ساختاری هنر
تاریخ هنر ایران و جهان كه مطالعه می‌‌كنیم در می‌‌یابیم كه در طی دوران‌های مختلف عوامل مختلفی بر هنر تاثیر گذاشته مكاتب و سبك ها و شیوه هائی كه در طی دوران‌های متمادی به وجود آمده بی‌تاثیر از روحیه هنرمندان و مردم مقاطع مختلف زمانی نبوده است .این تغییرات ساختاری كه ملهم از روح معنوی حاكم بر دین مبین اسلام ( دین عطوفت و رحمت ) است تمام رشته‌‌های هنری تغییراتی ایجاد گردید و به مرور بر اساس عشق هنرمندان به معنویت اثرات ماندنی بوجود آمد كه مورد الگو خیلی از هنرمندان خارجی شد .
چنانكه میدانیم سبك با روك كه بنیانگذار آن را مبراند نقاش هلندی است از روی مینیاتور ایرانی گرفته اند و تصاویری كه كپی نموده اند در موزه ها موجود است . علاوه بر این هنرمند شهیر فرانسوی پابلو پیكاسو بنیانگذار سبك كو بیسم آثارش را از روی سفال‌های ایرانی گرفته است و ...
همه این‌ها به نوعی مبین این امر است كه فرهنگ و هنر ایرانی اصالتی به بلندای تاریخ دارد و با ظهور دین اسلام تغییرات ساختاری در هنر‌های ایرانی اعم از نقاشی ( مینیاتور ) و ...
به واج خود میرسد و خط نستعلیق و شكسته نستعلیق بوجود می‌‌آید , نوع كاشی كاری‌ها و معماری ایرانی متفاوت می‌‌شود و قلمزنی و معرق و منبت با خطوطی قوس دار و حتی نقوش گلیم و فرش نیز تغییراتی ایجاد میگردد .
همه این‌ها نشان از نیاز معنوی هنرمنـد و مردم به این شكل كار‌ها بود كه تمسك هنرمندان مسلمان به وجود ائمه اطهار و معصومین بی‌تاثیر نبوده است .
4 - اثرات روحی روانی
دید یكی مجنوبی صحرا نورد در میان با دیه بنشسته فرد صفحه اش ریگ و انگشتان قلم مرتب می‌‌زد این نام رقم . گفت : چیست این ؟ گفت مشق نام لیلی می‌‌كنم , خاطر خود را تسلی می‌‌كنم .هنرمند قلمزنی خوشنویس , می‌نیاتوریست و تذهیب كار و ... احساس می‌‌كند با خلق آثاری هنر اسلامی به خدا نزدیكتر می‌‌شود و او نیز كمك كـــار اوست . در اصطلاح خارجی‌ها به یك كاتارسیس میرسد و تكرار ضربات قلم و یا مشق خط برای هنرمند مشق نام لیلی است . لذت بصری و معنوی است .
مرحوم استاد عین القضائی كه از قلمزنی‌‌های نامی استان بود . یكی از آرزوهایش این بود كه آثار قلمزنی او در حرم مطهر حضرت ابا عبدا... الحسین نصب كند . و ... نصب هم شد ... وقتی این هنرمند نامی ایران این همه به ائمه اطهار عشق دارد . معلوم است آثاری كه می‌‌خواهد در آن حرم مطهر نصب گردد با چه شور اشتیاقی خلق می‌‌كند و همین خلق با آثار با ارزش علاوه برلذت روحی روانی و آرامش قلبی زمینه ای برای ابتكار و ابداع نیز فراهم می‌‌نماید .
ویكی ازخوشنویسان معروف ایران بودكه درچندین نوع خوشنویس استاد بود . اوج كارهایش خوشنویسی ضریح مطهر ائمه بود كه می‌‌ساختند .
این افراد علاوه بر اینكه به این كار‌ها عشق می‌‌ورزیدند با تمام وجود روحی روانی برای بوجود آوردن آثار با دقت بسیار و ریز بینی فوق العاده كه با آرامش روحی روانی بود آثاری را می‌‌ساختند و اصولاً خطوط اسلامی به جهت نوع آن ( قوس دار ) در پرورش روحیه آرامش بسیار موثر است البته این امر را روانشناسان تائید نموده اند .
5 - ایجاد زمینه برای ابداع و نو آوری
احادیثی داریم در رابطه با علاقه به معصومین از جمله , عشق به حسین, عشق به همه خوبیهاست و . . . هنرمند را بر آن داشته كه با تمام وجود با اثر عجین شود و آنرا خلق نماید .هنرمندی كه آثاری از هنر‌های اسلامی را خلق می‌‌كند به این نیت كه اگر رابطه با ائمه باشد تمام خوبی‌ها را در خود جمع كرده است و علاوه بر بدست آوردن وجهه مثبت در بین آحاد مردم در پیشگاه داور اصلی و باز خواست كنند اعمال انسانی كه خداوند رحمان باشد قرب و منزلت خاصـــی پیدا می‌‌كند .
6 ـ دلایل رونق هنر اسلامی در ایران
استاد شهیدمرتضی مطهری در كتاب خدمات متقابل ایران و اسلام مباحث جالبی را ترسیم نموده اند .آنچه كه مسلم است این است كه امپراتوری دو هزار و پانصد ساله پادشاهی ایران كه آثاری از آن‌ها در تخته جمشید , بیستون , آناهیتا و قبل از آن‌ها در شوش دانیال , نقش آنوبانی نی سرپل ذهاب و دیوار ساروج گنج دره , هرسین باقی مانده است یكی از دلایل ماندگاری این‌ها پیوند آن‌ها به نوعی با خدایان آن زمان است . همه دیده ایم كه دور تا دور زیگورات چقازنبیل شوش دانیال یك ردیف آجر دور تا دور با خط میخی نوشته شده است كه اگر كسی از این آجر‌ها بر دارد و جابجا نماید به عذاب خدایان دچار خواهد شد و یا معبد آناهیتا به نوعی با روح معنوی مردم عجین و محل پرستشگاه بوده است و یا زمانی كه اعراب به مقبره كورش بزرگ درپاسارگار حمله می‌‌كنند مردم منطقه بخاطر اینكه این اثر تاریخی از بین نرود( و منطقه را بهشت خدایان نامیده اند) می‌‌گویند كه مادر حضرت سلیمان در زیر آن دفن است وسپاه از خراب كردن آن دست بر می‌‌دارند . برخی بر این باورند كه دكان داود سر پل ذهاب محل ذكر بوده . هنوز تعداد افرادی در ایامی از سال در پای آن شمع روشن می‌‌كنند .
و یا وجود آتشكده‌‌های بزرگ منطقه ( چهار قاپی قصرشیرین ) و یا شیراز و ... كه از آئین زرتشت گرفته شده است پا بر جا باقی مانده اند .
و یا زمانی كه سپاه ابو موسی اشعری به منطقه شوش حمله می‌‌كنند می‌‌بینند كه مردم هنگام كم بارانی دور تا دور جنازه ای مومیائی كه در داخل شیشه است می‌‌نشینند ذكر می‌‌كنند و از خداوند بزرگ طلب باران می‌‌كنند و باران می‌‌بارد .
ابو موسی ابتدا می‌‌خواهد دستور خرابی آنرا بدهد . به عمر نامه می‌‌نویسد او نیز می‌‌ماند او از حضرت علی ( ع ) می‌‌پرسد و حضرت امیر می‌‌فرمایند آنرا خراب نكنید او حضرت دانیالی نبی است و در پیشگاه خداوند منزلت والائی دارد و برای همین مردم او را واسطه قرار می‌‌دهند و به بركت حضورآن پیامبر عظیم الشان خداوند باران رحمت خویش را بر مردم آنجا فرو می‌‌فرستد . و امروزه می‌‌بینیم كه علاوه بر اینكه معماری مقبره حضرت دانیال نبی به گونه دیگر است و بركت فراوان در منطقه از وجود مبارك او وجود داردو یا نقش فرشته ها در اطراف طاق بستان و یا وجود اهورامزدا در كتیبه بیستون و ...
این نمونه‌‌های كه اشاره شد حاكی از این است كه هر جا فرهنگ و هنر با اعتقادات گره خورد ماندگار شد و رونق نیز پیدا می‌‌كند .
و در اینجا به رونق برخی از هنر‌های اسلامی اشاره می‌‌كنیم :
6 ـ 1 سرود :
تمام افرادی كه در زمان جنگ ایران و عراق ( هشت سال دفاع مقدس دیدیم و شنیدیم كه نوع آهنگ و صدای نوحه خوانی ( سرود اسلامی )چه تاثیر در حضور مردم در جبهه و اعزام آن‌ها داشت , برای دفاع از كیان جمهوری اسلامی و همه برای باز نمودن میدان مین داوطلب می‌‌شدند . وقتی می‌‌خواند بر بندید پوتین ها یك عشق خاصی بر حضور در وجود جوان‌ها ایجاد می‌‌شد و ما نمونه آن در حركات بزمی هل پرگه كردی قبل از رزم در زمان‌های كهن داشته ایم اما آنچه مسلم است این نوع آهنگ و سرود روح معنوی خاصی دارد كه این امر نشات گرفته از دین اسلام است و روحیات گذشته مردم نیز شاید آن نوع حركات رزمی تاثیر داشته به هر حال هر روز به عنوان یك نیاز در مقاطع مختلف كاربردهائی داشته اند . هوره كه از آواز‌های سنتی ایرانی است از آوازهایی است كه برای زرتشت خوانده می‌‌شده است ( لازم به ذكر است كه در اقسا نقاط دنیا شكل‌های مختلف دارد ) .
و یا با ربط نوازنده خسرو پرویز و ... و یا حضور نقش برجسته شبدیز بعنوان اسب زندگی خسرو پرویز قوت قلب و روحیه اعتماد به نفس را در آن پادشاه زنده نگه داشته است اینجاست كه تاثیر هنر مشخص و معلوم می‌‌شود و یا استفاده از ساز . دف و تنبور برای عرفا در دین اسلام كاربرد خاص دارد و اگر دین رحمت الهی نبود شاید الان جاز آمریكائی جای همه را گرفته بود. هر چند كه گیتار نیز از ساز‌های معنوی سنتی اقوام بومی آمریكاست . و دلیل فراگیر بودن آن نیز عجین شدن با معنویت به عنوان یك نیاز كه لازم كه انسان است.
6 ـ 2 تاثیر بر سوزن دوزی ( صنایع دستی )
نام مبارك حضرت فاطمه زهرا و سایر ائمه برای سوزن دوزی زنان باعث گسترش این هنر و زمینه ای برای سوزندوزی‌‌های زیبا و شكیل شده است كه امروز گردشگر خارجی و ایرانی با حضور در اماكن فروش صنایع دستی به دنبال سوزندوزیهایی می‌‌رود كه قدر مسلم اولین كار و سپس بهترین و ارزش ترین كار ها نام ائمه اطهار و بخصوص حضرت فاطمه زهرا ( س ) در آن موج می‌‌زند و تابلو‌‌های بافته شده را یا برای تزئین خانه و كاشانه خود و یا برای پرچم در روز عاشورا از آن استفاده می‌‌نمایند و به عنوان پرچم افتخار به دست بچه‌‌های خود می‌‌دهند تا حافظ آن‌ها باشد و با عشق و شعف آنرا حفظ می‌‌نمایند . این ارتباط معنوی بین هنر و مردم بی‌تاثیر برای رشد آن نبوده است . هنرمند سوزندوز با كمك آثار و هنرمندان رشته‌‌های دیگر علاوه بر لذت معنـــــوی و آرامش روحی تبحر خوبی نیز برای كالا‌های دیگر پیدا می‌‌كنند و خیلی ها نیز از این راه مسائل اقتصادی خانه خود را حل می‌‌نمایند و ...
6 ـ 3 تاثیر بر هنر‌های نمایشی ( تعزیه )
تعزیه كه ریشه آن به بیش از چهار هزار سال در ایران میرسد و برای مراسمات سیاوش و ... انجام شده است از هنرهایی است كه امروزه برای بازآفرینی صحنه هایی از حماسه كربلا و نمایش لحظه‌‌های با شكوه بیان اهداف متعالی حضرت امام حسین ( ع ) و یاران با ایمان و فدا كار او در دفاع از اسلام , عدالت و حریت و آزادی انسان اجرا میگردد .
از آنجائیكه جنبه‌‌های اصلی این گونه نمایش باز نمایی مصیبت ها و سختی‌های خانواده یاران و همراهان امام حسین ( ع ) حضرت فاطمه زهرا ( س )و وقایع تاریخ اسلام و متاثر ساختن مخاطبین مورد نظر میباشد .
این گونه نمایش‌ها با استقبال وسیع توده‌‌های مردم مواجه بوده و اگر به گونه ای مطلوب اجراء شود از تاثیرات سازنده و چشمگیری برخوردار خواهد بود , از جمله می‌‌تواند درك سریع تر و كامل تر حوادث و پیامهای مورد نظر را موجب گردد .
و اگر وجود پر بركت ائمه اطهار بعنوان معصومین نبود این هنر اصیل ایرانی كه ریشه در مشرق زمین دارد سوژه مناسب نداشت و شاید الان اثری از آن نبود و تمام نمایش‌های صحنه ای كلاسیك و غربی می‌‌بود . اما از بركت وجود ائمه بخصوص حضرت فاطمه زهرا(س) و امام حسین(ع) این هنر اصیل ایرانی پابر جاست و هنوز در همه جا حرف اول را می‌‌زند و به عنوان یك سبك نمایشی معتبر پذیرفته شده است در اینجا جای بحث در رابطه با ارزش و چگونگی آن نمی‌گنجد .
6 ـ 4 تاثیر بر تذهیب و مینیاتور
مینیاتور كه همان نقاشی ریزه كاری بالا جورد و طلا و آبرنگ در روی كاغذ یا فلز كه بیشتر در مشرق زمین معمول است از هنر‌های زنده به نام ائمه است به اعتقاد هنرمندان نامی وجود معنوی معصومین و خطوط منحنی در اصل و اساس طراحی مینیاتور كه پایه آن نگارگری ایرانی است از جمله خطوط منحنی نقش و نگار فرش‌‌های ایرانی و تذهیب ( زرانود كردن طلا كاری هنر تزئین و نقش و نگار دادن اوراق كتاب‌های خطی با آب و زر و لاجورد ) و قرآن نهج البلاغه و ادعیه و كتب دیگر ... در میان آن‌ها به جهت وجه معنوی قرآن كریم و آسمانی بودن مجموعه آیات و سوره‌ها باعث شده كه تعداد بیشتری از هنرمندان این رشته ها بر روی آن تذهیب كاری كنند چرا كه علاوه بر گره خوردن آن با اعتقادات مردم و هواداری اهل معرفت و علم و ادب از قرآن و كتب ادعیه و ... زمینه بسیار خوبی برای پیاده نمودن تفكر هنرمندان زیادی بر روی این كتب را فراهم كرده است یعنی در حقیقت هنرمندان با اعتقاد تمام عشق و استعداد به انواع و خلاقیت خود را بكار گرفته چون اعتقاد دارند كه برای رضای حق تعالی است و با تمسك از ائمه اطهار است , احساس خستگی نمی‌كردند و دنبال پاداش مادی كمتری بودند ( پاداش مادی انسان پس از مدتی از آن سر زده می‌‌شود ) به این دلایل باعث رشد شكوفائی و تبلور این هنر معنویت بود و لا غیر و اگر غیر ازاین بود امروز هنر صفحه آرائی ( تذهیب ) ایران حرفی برای گفتن نداشت و موزه‌‌های ایران و جهان كه مملو از آثار گرانقیمت تذهیب و مینیاتورانی است خالی می‌‌بود .
6 ـ 5 تاثیر بر خوشنویسی
خطوط منحنی خط شكسته و نستعلیق به عنوان دو خط كه درطی دو قرن اخیر, اولی توسط استاد درویش عبدالمجید طالقانی و دومی توسط استاد میر علی تبریزی از دو خط نسخ و تعلیق بوجود آوردند و استاد محمد رضا كلهر برای آموزش آن قواعد و قانون وضع نمود هر دو از خطوطی در بین چند هزار خط ( میخی , ثلث و نسخ و تعلیق و بحری و ... ) با توجه به روحیات معنوی زمان بوجود آمدند .
هنرمندان پرورش یافته(منظور پرورش معنوی ) برای بوجود آوردن آثار هنری خود تمام هم خود را بكار می‌‌بستند و بر این اساس ما بعد از دین مبین اسلام می‌‌بینیم كه خیلی از هنر‌ها به اوج كمال می‌‌رسند و در بین هنرمندان جایگاه ویژه كسب كرده و در هر مقطع زمانی اهمیت و ارزش خاصی بدست می‌‌آورد . در این رابطه می‌‌توان به تحولات رو به پیشرفت هنر مینیاتور , تذهیب , خوشنویسی و ... اشاره كرد .
چنانكه میدانیم خط نسخ از كوفی بوجود آمد و نستعلیق از نسخ و تعلیق و از نستعلیق شكسته و ... و استاد محمود فرشچیان بعد از مكتب هرات و ... مینیاتور را به اوج كمال رسانده است . این اوج تحول و نوآوری زمینه ساز آن عشق و علاقه به ائمه اطهار است و حضور وجود روح معنوی حاكم براین كار كه حضــــــرت فاطمه الزهرا ( س ) نیز در بین انواع هنر‌ها . جایگاه و منزلت خاصی دارد و هنرمندان با عشق به او و سایرین دست به ابداع و نو آوری زده اند . البته این امر خارج از هنر‌های كلاسیك سبك مدرن اروپائی دیگر است كه آن سبك‌ها را باید بصورت دیگری بررسی نمود و چنانكه میدانیم در هنر‌های اسلامی به جهت وجه تسمه روح و روان هنرمند و نوع خط و شكل آن ویژگی‌های دیگر دارد چنانكه در خطوط اسلیمی نگارگری اسلامی ( فرش و تذهیب و ... ) از نام اسلام گرفته شده است و...
7ـ موانع و محدودیت‌ها
تاریخ هنر كه مطالعه می‌‌كنیم می‌‌بینیم كه در طی دوران‌های مختلف هنر‌ها فراز و نشیب‌‌های زیادی را پشت سرگذاشته است در رنسانس روم آثار برجسته یونانیان كه از ارزش و اعتبار بالائی برخوردار بود به نحو شایسته استفاده نمودند و تغییرات عمده ای بر آن ایجاد كردند و مطابق نیاز روز تحولاتی در آن‌ها بوجود آوردند و به جهانیان معرفی كردند .و هنر ایرانی كه سابقه تمدنی درخشانی دارد و بادین مبین اسلام عجین شد و مثل گل و بوی گل . دین اسلام به مانند بوی خوش محمدی (ص ) آنرا عطر آگین كرد و در مطالب قبلی اشاره شد كه موارد استفاده بسیاری از هنرمندان جهان قرار گرفت .
و در قالب سبك‌های دیگر به جهان معرفی نمودند . اما آنطور كه باید و شاید حمایت‌‌های جدی مستمر از آن بعمل نیاوردیم !!. چرا كه :
1 ـ به جهت سابقه تاریخی هنر ایرانی قابل بست و گسترش به جهانیان بود .
2 ـ لازم بود نسل نو پا را با میراث غنی و ارزش هنر اسلامی آشنا سازیم .
3 ـ در كتب درسی آنطوركه باید و شاید با استفاده از متخصصین دلسوز مسلمان استفاده بییشینه بجای بهینه بعمل نیاوردیم .
4 ـ وجود احادیث و روایت ارزشمند بعنوان درس زندگی می‌‌شود آن‌ها را در قالب‌‌های هنری جذاب بیان كرد كه متاسفانه كم شده است .
5 ـ و ...
در نتیجه به آن میزان كه ما از پشتوانه غنی برخوردار بودیم به بسط و گسترش ندادیم و نسل جوان از این پشتوانه غنی اطلاعات كافی ندارد . متاسفانه خیلی ها احساس بی‌هویتی می‌‌كنند و به همین جهت
روی آوردن به فرهنگ غربی در نسل جوان روزبروز بغرنج تر می‌‌شود . بخصوص امروز از طریق اینترنت دنبال رو مسائل جزئی غربی می‌‌شوند و چون از فرهنگ هنر اصیل اسلامی كم اطلاع هستند فكر می‌‌كنند مرغ همسایه غاز است . اما اگر شناخت آن‌ها از فرهنگ هنر ایران اسلامی به اندازه كافی باشد شاید امروزه مشكلات اجتماعی ما نیز كمتر بود . بعنوان مثال همه شعر زیبای روباه و زاغ در كتاب فارسی ابتدائی را خوانده اند . اما چرا ما این همه مشكل اخلاقی در بین جوامع داریم . اگر آن درس ابتدائی در شكل بهتر هنری بیان می‌‌كردیم این مشكلات امروز داشتیم ؟! قدر مسلم خیر
پس لازم است برای تبین فرهنگ غنی ایران اسلامی با استفاده از احادیث و روایت در شكل و قالب هنری استفاده نمائیم ( بدور از شعار و رو بیان كردن ) تا بصورت غیر مستقیم بصورت هنری تجربیات تلخ اجتماعی را به نسل نو پا منتقل نمائیم تا درسی باشد برای زندگی انسان‌ها .
چرا كه اگركودكان ما اشتباهاتی گذشته را بصورت كارگاه نمایش , نقاشی , كاردستی و ... تجربه نمایند , دیگر محال است آن تجربه تلخ را در زندگی مرتكب شوند . اما اگر در قالب تئوری و نصیحت باشد در ذهن نمی‌ماند و احتمال تكرار آن هست . !!
8 ـ پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت
1. برپائی جشنواره هنر‌های اسلامی و سنتی در استان بصورت مستمر2. تقویت تشكل‌های هنر‌های اسلامی و سنتی
3. برپائی نمایشگاه دائمی از آثار هنر‌های ارزشی اسلامی در استان
4. معرفی هنر‌های اسلامی از طریق صدا و سیما و مطبوعات و ...
5. حمایت برای چاپ كتب هنر‌های اسلامی توسط دولت
6. راه اندازی آموزشكده هنر‌های اسلامی و سنتی
7. آموزش هنر‌های اسلامی و سنتی از طریق رسانه ها
8. نصب تندیس هنر‌های برتر اسلامی در میادین سطح شهر
9. ثبت آثار با ارزش هنر‌های اسلامی
10.افزایش ساعت درس هنر در مدارس ابتدائی و راهنمائی
11.ایجاد ساعت هنر اسلامی در مدارس مقطع ابتدائی و راهنمائی و دبیرستان
9 ـ و خلاصه اینكه
از مجموع مباحث می‌‌توان چنین نتیجه گرفت كه هنر و پدیده‌‌های هنر رابطه تنگاتنگی با ویژگی‌ها و نیاز‌های معنوی و اجتماعی انسان‌ها داشته این ارتباط آنچنان بهم تنیده شـده است كه هنر بعنوان تجلی انوار حق تعالی نام برده اند . گرچه ممكن است گروهائـی هنــر را بر گرفته از محیط یا نیاز‌های جامعه بدانند اما این امر به معنای آن از بعد معنوی نمی‌تواند باشــد از این رو نكتــه قابل توجه نقش هنر در میان نیاز‌های روحی روانی عاطفی و معنوی انسان‌ها است و آن بعد ملكوتی و خدائی انسان‌ها است كه در بتن هنر نیز نهفته است و نقطه مشترك نیاز انسان و مذهب و هنر است . و این امر بر ضرورت كاربرد مناسب هنر در رشد معنوی و روانی انسان‌ها تاثیر دارد كه منبعث و الهام از وجود مبارك ائمه اطهار و نقش آن‌ها بسیار اهمیت پیدا می‌‌كند .از این رو به نقش هنر و ضرورت و ابعاد اخلاقی و معنوی شخصیت و تقویت ایمان مذهبی و روحیه اعتقادی , نگرش توحیدی و گرایش به ارزش‌های اصیل آن با استفاده از بزرگان دین ضروری به نظر میرسد .
و خلاصه اینكه خیلی از هنر‌های اصیل اسلامی ایرانی با استفاده از روحیه مذهبی مردم منطقه و بر اساس نیاز‌های معنوی شكل گرفته است و هنر, و دین پدیده‌‌های روحی روانی هستند كه از پیوند و تاثیراتی متقابل برخوردارند و ...
منابع :
1 ـ سید قطب . آفرینش هنری در قرآن . ترجمه محمد مهدی فولادوند بنیاد قرآن 13592 ـ علی میرزابیگی نقش هنر در بهداشت روانی 1370
3 ـ دكترعلی شریعتی
4 ـ رهنمودها
5 ـ زهرا فولادی , مجموعه اشعار حضرت فاطمه زهرا ( س ) صفحه 32