علیرضا بخشی
تاریخ تولد: 1348
محل تولد: تهران
میزان تحصیلات: مهندسی عمران
سال اخذ مدرک ممتاز: 1370
فوق ممتاز: 1386
فعالیت های هنری: کتابت کامل قرآن کریم، کتابت ترجمه ادعیه، کتابت کتیبه های مساجد و مقابر متبرکه تألیف مقالات متعدد خوشنویسی
مقام های کسب شده: نفر اول اولین و دومین جشنواره کشوری خوشنویسی فجر سال 1373 و 1374، نفر اول آزمون مدرسی انجمن خوشنویسان سال 75، نفر اول مسابقه کشوری بسم الله الرحمن الرحیم سال 1376، نفر اول جشنواره ملی خوشنویسی سال تکریم امام علی علیه السلام سال 1378، نفر برگزیده همایش نخبگان استان قم سال 1381 و نفر برگزیده بسیاری از جشنواره های خوشنویسی استانی، ملی و بین المللی، برگزاری و شرکت در نمایشگاه انفرادی و جمعی در داخل و خارج از کشور
نام اساتید: حسینی موحد، عبدالرضایی
مسئولیت ها: رئیس انجمن خوشنویسان قم 3 دوره، عضو شورای انجمن قم 5 دوره، معاون سازمان میراث فرهنگی استان قم 3 سال، رئیس اداره فنی اداره کل اوقاف قم 10 سال
(برگرفته از samangraph.ir)
از چه سالی در این زمینه فعالیتتان را شروع کردید و در حال حاضر مشغول چه کاری هستید ؟
بسم الله الرحمن الرحیم ، من در واقع سی سالی هست که در زمینه هنر خوش نویسی فعالیت میکنم تقریا دوازده سال مسولیت انجمن خوشنویسان قم را داشتم ، الان هم مشغول به تولید آثار هنری و قطعات خوشنویسی هستیم البته خدا توفیق داد سال 1381 تا 1383 قران کامل را توانستم کتابت کنم و امیدوارم انشالله اگر عمری باشد کتابت دوم را هم انجام دهم .ارزشمندترین اثرتان از نظر خودتان کدام اثر است ؟
یک هنرمند که در دوره ی کاریش فعالیت میکند یک پویایی دارد باید روز به روز نسبت به ارتقاء هنرش فعال باشد و هنر نیز به همین شکل ارتقاء پیدا میکند ، در دوره های مختلف برای هر هنرمند یک اثر ممکن است که هم جالب توجه باشد و هم به هنرمند شخصیت دهد . البته خب در زندگی هنری در یک دوره ی زمانی هنرمند با کسب مهارت های فنی و هنری به درجه ای میرسد که آثارش تقریبن پخته است ، وقتی شما یک هنرمند را میبینید در یک دوره ای از زندگیش آثارش همه خوب هستند البته اینها با فرض اینکه در مورد یک هنرمند موفق با شرایط ایده ال و نرمال صحبت میکنیم ، خب ماهم از این امر مستثنا نبودیم در این سی سال که کار میکردیم هر اثری که تولید شده در دوره ی خود ارزش و جایگاه خودش را داشته اما برای من از لحاظ تبرک و تیمک کتابت قران کریم جایگاه خیلی ویژه ای دارد و بعد از اآن آثاری که با محتوای قرانی تولید میشد هم برای من جالب توجه بود هم برای دیگران ، بسیاری از این آثاری که تولید میشد در دهه ی هشتاد در ده الی دوازده سالی که ما در جشنواره ها شرکت میکردیم معمولا یا در جایگاه اول یا جایگاه دوم بود ، خب هر قدر که هنرمند جلو تر میرود آثارش پخته تر میشود و به لحاظ فرم هم ویژگی خاص خودش را نیز پیدا میکند شما از یک تاریخی یک محتوای خوبی مانند قران و ادبیات وابسته به آن مانند اشعار و مضامین و تفاسیری که وابسته به آن آیات بوده را دراختیار دارید یعنی در نهایت ما به لحاظ محتوایی چیزی کم نداریم ، ان چیزی که خیلی در هنر خوشنویسی مهم است بحث فرم است ، فرم شاید یک تفسیر غربی باشد ولی به تفسیر ما خوشنویسان مفردات و ترکیب است مفردات ان عناصر جزء جزئی است که تشکیل دهنده ترکیب است ، این چند سال اخیر یک مقدار اهمیت ما به فرم هم بیشتر شده است تا بستر خوشنویسی را از آن چیزی که در گذشته وجود داشته و با فرم های ثابت به نظر مخاطب میرسده کمی دستخوش تغییر کنیم و بر اساس مقتضیات زمان به مخاطب برسانیم ، این کاریست که در حال حاضر درحال انجامش هستیم .آن چیزی که یک اثر را در حرفه ی خوشنویسی میتواند منحصر به فرد کنید رعایت بی‌نقص تکینیک هاست یا مسیر شخصی هنرمند ؟
دوره ی معاصر دوره ای است که همه به دنبال تغییر و تحول هستند ، ما در حال حاضر به این اندازه که هنرمند تولید کننده نقاشیخط داریم شاید در گذشته نداشتیم ، در دوره ی معاصر در تمام هنر ها شاهد نوآوری و تغییر و تحول هستیم ، به طور مثال در موسیقی به عینه شاهد این تغییر و تحولات هستیم ، هنر خوشنویسی هم مستثنا از این امر نیست در این حوزه هم هنرمندانی که در دوره معاصر وجود دارند سعی دارند که این فرم را به نوبه ای به روز تر کنند ، چون خط اصلی در ایران خط نستعلیق هست به این خط بسیار پرداخته شده است ، چه به لحاظ تولید آثار نقاشی خط چه به لحاظ فرم های به صورت قطعه در فضاهای شکل های هندسی به این خط پرداخته شده است ، در فرم های سیاه مشق و فرم های انتزاعی نیز به این خط پرداخته شده است ، ولی من در حال حاضر در حال فعالیت در حوزه ی خط نسخ فارسی هستم ، خط نسخ فارسی ما پر سابقه ترین خط ماست ، از قرن سوم ما خطوط سته را داریم که نسخ هم جزو اینهاست ، نسخ ، ثلث ، رقاع ، توقیع ، محقق و ریحان این شش خطی است که ما از اواخر قرن سوم به این سمت داریمشان ، یعنی در واقع اینها ابداع میشوند و هنرمندان دوره های مختلف از این ها استفاده میکنند ولی نسخ اولیه و کوفی قبل از قرن سوم هم بوده است ما از قرن یک و دو حتی قبل از اسلام هم خط نسخ اولیه را داریم ، ممکن است با این فرم و ترکیب نبوده باشد ولی آن شالوده و ساختمان اولیه اش بوده و ما میتوانیم بگوییم نسخ هم پای خط کوفی وجود داشته و شاید قدیمی تر است و یک خط با سابقه نام برده میشود ، این خط وقتی در کشور ما میآید به مرور و در دوره های مختلف کامل میشود که این طبیعت هر کار و هر هنری است که باید تکمیل شود ، خب ما این خط با سابقه را داریم که خط بسیار خوانایی است که نسبت به تمام خطوط خوانا تر است ، خط نستعلیق خط اول مملکت ما است و همه ی ما خط نستعلیق را دوست داریم و مینویسیم ، ولی وقتی قرآنی را به خط نستعلیق بنویسیم خوانا تر است یا خط نسخ ؟ خط نسخ . این خط خطی است که ظاهر بسیار ساده و باطن بسیار پیچیده ای دارد یعنی هندسه ی پنهانی که در خط نسخ وجود دارد را ممکن است ما در هیچ خط دیگری بدست نیاوریم ، آن هم علتش این است ما تا یک جایی از خط نسخ به راحتی میتوانیم کار را پیش ببریم و به سرعت اسم ما را نساخ میگذارند ولی از یک جایی به بعد که خطاط میخواهد این خط را حرفه ای بنویسد هرچه که پیش میرود و مینویسد راضی نمیشود حالا آن مخاطب حرفه ای که قطعن قانع نمیشود . بنابراین خط بسیار مشکلی است و هندسه ی پنهانی در خود دارد . در طول هزار سال تعریف این خط این بوده که خط نسخ مربوط به کتابت است و ساخته شده که یک کتاب مخصوصن مثل قران کریم را کتابت کند و از لحاظ قرائت سهلل قراء بشود و برای این امر تولید شده است . ما هم این را قبول داریم که خط نسخ بهترین کاربردش کتابت است ولی وقتی که نگاه میکنیم میبینیم که به لحاظ فرم زیبایی شناختی این خط انقدر پیشرفته هست که شما کاربری های دیگر هم میتوانید از این خط داشته باشید ، و اینکه ما در طول تاریخ ثابت کرده ایم که ملت هنرمند و خلاقی هستیم و اینکه این خلاقیت نباید منحصرن مرتبط به خط نستعلیق باشد ، ما در خطوط دیگر هم ، هم توانایی داریم و هم اینکه برای خودمان بوده ، خط نسخ فارسی از قرن هفتم مطرح شد و خطی که ما مینویسم به ریشه ی آن خط بسیار نزدیک تر است تا خطی که ترکیه مینویسد و به نسخ عثمانی معروف است ، یعنی نسخ فارسی نسبت به نسخ عثمانی به ریشه ی خود نزدیک تر است ، ولی متاسفانه چون ما کار نکرده ایم در دنیا وقتی صحبت از خط نسخ میشود نسخ عثمانی برای همه یادآور میشود . خط نسخ فارسی از سرحدات کشور ایران به بیرون نرفته است خب وظیفه ی ما این است که این کار را انجام دهیم و این خط را در سطح بین المللی معرفی کنیم ، ولی برای تحقق این امر باید کار کرد ، اولا که ما باید زبان بین المللی این خط را یاد بگیریم یعنی کاری با مفردات و فرم این خط بلد بشویم که مخاطبانی که زبان فارسی و عربی هم بلد نیستند و با فونت هایی که ما داریم با آنها خط مینویسیم آشنا نیستند فرم نوشتاری این خط آنهارا جذب کند ، به طور مثال در خط نستعلیق فرم این ترکیبات به حدی زیباست که کسی هم که زبان فارسی بلد نباشد نیاز ندارد که از محتوا چیزی برداشت کند و میتواند به عنوان یک اثر هنری و انتزاعی به آن نگاه کند و لذت ببرد ، ولی ترکیبات خط نسخ به سادگی خود برای کسی که آشنایی با فرم این خط ندارد و محتوای آن را نیز دریافت نمیکند ممکن است زیبایی نداشته باشد وقتی که شما با ترکیبات اثر بازی کنید پلان های مختلف را برایش ایجاد کنید آن مبانی که در آثار تجسمی مثل نقاشی میبینیم در خوشنویسی هم با عناصر خط نسخ ببنیم یعنی ما زبان بین المللی را رعابت کردیم و یک اثری را تولید کردیم که این اثر مخاطب بیرونی را کامل میپزیرد ، و ما پس از این میتوانیم کتابت را هم به دنبال این بفرستیم و این خط را در سطح جهانی معرفی کنیم ، البته کار های دیگر هم لازم است انجام شود ، از جمله تولید مقالات که به زبان های مختلف ترجمه شوند و در دسترس قرار بگیرند .صحبت از مقالات شد در مقالات ، تحقیقات و تالیفاتی که شما انجام داده اید بیشتر عناوین هنر معماری یافت میشود لطفن کمی در این باره توضیح دهید .
خب من تحصیلاتم و مدرکم کارشناسی ساخت و عمران است و برای ارشد هنر را ادامه دادم ، و سعی داشتم در واقع گره ای بین هنر خوشنویسی و رشته ای که تحصیل کردم ایجاد کنم ولی در واقع رشته تحصیلی من عمران بود اما من بالغ بر بیست سال هست که به شکل تخصصی در زمینه معماری کار میکنم و اختصاصن بنا های مذهبی و تاریخی را مورد مطالعه قرار میدهم ، البته این ارتباط در گذشته وجود داشت ما یکی از عناصر تزئینی اسلامی که در اختیار داریم کتیبه های خوشنویسی است ، هنوز هم هستند ، که البته در بناهای مذهبی بسیار با این آثار برخورد میکنیم ، شاید در بناهای مسکونی معاصرمان درنهایت اگر همچنین اثری را مشاهده کنیم کتیبه ی آیه قران از جمله ون یکاد است که در سردرب بعضی خانه ها میبینیم که ابعادشان درنهایت متاسفانه بیشتر از سی در پنجاه نیست ، من یک مقاله ای را تنظیم کردم و نوشتم که در مجله نظام مهندسی چاپ شد عنوان مقاله کتیبه های خوشنویسی و ارتباطشان با معماری ایران است که آن هم اختصاصن کتیبه های سر در ها را مورد بررسی قرار دادم ، و چقدر در گذشته این عبارات که در سردرب ها با خط های خوش نقش می‌بستند برای شکل گیری فرهنگ مردم موثر بوده ، مثلن اینکه شما اگر از منزلتان تا حجره کاریتان که به طور مثال در بازار بوده یا محل کشاورزی یا هرکجا ، درنهایت نیاز بوده از تعدادی کوچه عبور کنید این کوچه ها ممکن بود شامل چهل یا پنجاه خانه باشند اگر ده تا از این خانه ها هم همچین عبارت های زیبایی را در سر درب خانه هایشان میگذاشتند اینها مثل تیزر های تبلیغاتی مرتب به مردم القاء میشد ، عبارت هایی با مضامین مذهبی وقتی در ذهن افراد تکرار میشده ملکه ذهن میشد و در رفتارشان هم سرایت میکرد ، اما متاسفانه در حال حاضر این هارا نداریم ، اگر بتوانیم این فرهنگ سازی را بوجود بیاوریم که عبارت های خیلی خوب شعرهای خیلی خوب بالای سر درب خانه هایمان کتابت کنیم و نصب بکنیم ، به طور مثال بچه هایی که در کوچه بازی میکنند و نگاهشان به این عبارات بیفتد با تکرار این عبارات را ناخواسته حفظ میشوند و فرهنگ سازی از این طریق میتواند انجام شود ، بدین ترتیب من سعی کردم که گره ای و ارتباطی بین معماری اسلامی و هنر خوشنویسی بوجود بیاورم و به تبع آن لازمه این بود که یک سری متن و مقاله را باز تولید و تولید بکنیم ، خب یکسری از مقالات هم باتوجه به علاقه ای که من به بناهای تاریخی داشتم و آنهاهم یک نوع شناسنامه ی فرهنگ ما هستند بنابراین به آنها پرداختم که فراموش نشود و عجر و منزلتش بیش از پیش شود .راجع به پروسه‌ی پیشروی آثار نقاشیخط که داشتید از طراحی تا نسب به طور مختصر توضیح بدید ، به طور مثال سردرب گلزار شهدای قم
البته سردرب گلزار شهدا جزو آثار نقاشی خط به حساب نمی آید ، این کار یک اثر تزئیناتی معمارانست ، این هم من در یک جمله معترضه ذکر کنم که امیدوارم شما منعکس کنید ، سر درب گلزار شهدای قم به عنوان یک المان شهری در سطج شهر معرفی شده ما و تمام مسولین باید تلاشمان این باشد که این المان شهری شخصیت خودش را حفظ کند و با پوستر ها و تیزرها و تابلوهای بزرگ و کوچیک این اثر را مختوش نکنیم ، این دغدغه‌ی من بوده همیشه بعضن با دوستان در این باره صحبت هم کردیم و انتقال دادیم ، ولی متاسفانه هنوز به این امر پرداخته نشده .موضوع دوم اینکه طراحی این اثر چه به لحاظ کاشی کاری و چه به لحاظ خوشنویسی با بنده بوده که در سال 82 الی 83 بود تا سال 85 کامل شد ، نوع کاشی کاری آنجا کاشی کاری معرق و کاشی کاری هفت رنگ است ، در کاشی کاری هفت رنگ ، در مرحله اول خوش نویس یا طراح کارشان را روی کاغذ انجام میدهند در مرحله دوم طرح انجام شده یا خط نوشته شده با سوزن کردن خط و پهن کردن روی کاشی و گرده کردن به روی کاشی منتقل میشود و این کار معمولن توسط کاشی ساز صورت میگیرد و بر اساس طرحی که پیاده شده رنگ و لعاب را نیز بر روی اثر کار میکنند ، در نهایت اینها به کوره منقل میشود پخته و آماده میشود و کاشی کار آنهارا نصب میکند ، بین کاشی کار و کاشی ساز تفاوت در اینجاست که کاشی کار نصاب هست و کاشی ساز تولید کننده آن کاشی است . یعنی سه تیم مجرب و مجزا این کار را انجام میدهند که تشکیل شده از طراح یا خوش نویس کاشی ساز و کاشی کار . ممکن است که تمام این سه کار را یک نفر انجام دهد درگذشته افرادی بودند که از طراحی تا نصب را خودشان انجام میدادند ، ولی در حاضر قاعدتا این است که سه تیم این کار را انجام دهند ، در کاشی معرق یک چیزی اضافه تر است اینکه کاشی ها برش میخورند یعنی تیم طراح طرح را در اختیار کاشی ساز قرار میدهد ، کاشی ساز طرح را بر روی کاشی ولو میکنند و میچسبانند و بر اساس آن طرح کاشی را برش میزنند و تیکه تیکه میکنند وقتی تمام این طرح روی کاشی برش خورد ، حالا میآیند و انهارا با استفاده از ملاتهایی مثل سیمان و گچ به هم میچسبانند ، آماده که شد به صورت صفحه های تخمیری معمولن در اندازه 60 در 60 آنهارا در میآورند و در محل نصب میکنند ، در پیشروی این پروسه نیز طراح کاشی ساز و کاشی کار فعالیت میکنند ، ولی در کاشی معرق تولید کننده کاشی و نصاب یکی هستند . برای کاشی سردرب گلزار شهدا هم همچین پروسه ای پیش رفت و الحمدلله به لحاظ فرم و به لحاظ خط کار خوبی شد قسمت بیرونی اثر خط ثلث است در داخل هم دو عبارت که از مقام معظم رهبری و امام است به خط نستعلیق نوشته شده است .
اگر بازخورد جالبی که نسبت به آثارتون در جشنواره ها یا نمایشگاه های خارج از کشور داشتید برای ما تعریف کنید
بله بازخورد ها زیاد بودند البته اینها همه لطف الهی است و هم توفیقی است که ما از هنر با سابقه ایران بدست آوردیم و این چیزی نیست که شخص منه هنرمند به تنهایی بدست آورده باشم ، من فکر میکنم بزرگترین وظیفه ای که ما داریم انتقال درست این هنر به نسل آینده است و این کاریست که گذشتگان ما در طول هزار سال انجام داده اند و ما نیز باید این هنر را خودمان به درستی یاد بگیریم و با توجه به مقتضیات زمانیمان به آن اضافه کنیم و به نسل آینده منتقل کنیم ، این موضوع اول بود .در مورد بازخوردها الحمدلله زیاد بوده مخصوصن در کشور های خارجی ، ما یک نمایشگاهی را در یکی دوسال گذشته در قزاقستان در دانشگاه آلماتی برگزار کردیم رئیس دانشگاه آنجا دکتری بودند که دکترای نقاشی داشتند یعنی کاملن با فرم و مبانی آشناییی داشتند و خودشان هنرمند تمام عیاری بودند . ما چهار روز آنجا نمایشگاه داشتیم و من آثار بچه های قم را برده بودم و خودم یک اجرای زنده ای را آنجا داشتم و چند تابلو با خط نستعلیق تولید کردم و عناصری مثل رنگ و ... را در اثر دخیل کردیم ، درجلسه پایانی که ما رفتیم از ایشان تشکر کنیم و هم این آثار را هدیه کنیم ، ایشان مدت زمانی طولانی شاید در حدود ده الی پانزده دقیقه در جلسه در آن شرایط به تابلویی که برای او برده بودیم نگاه کردند و در آخر بسیار تشکر کردند و به مترجم گفتند من محتوای اثر را متوجه نمیشوم ولی فرم اثر بسیار برای من جالب است و در آخر چندتا از آثار خودشان را به ما هدیه کردند . باز در کشور مالزی هم همچین ورکشاپی بود در آن ورکشاپ رهبر مذهبی آن ایلات حضور پیدا کرد و در حالی که ایشان با افرادی که به دنبالش بودند از قرفه های دیگر رد میشدند وقتی به قرفه ی ما رسیدند من یک عبارتی را برای ایشان نوشتم و بسیار خوششان آمد و از من خواستند که به کنارشان بیاییم و اثری را که من نوشته بودم در دستانشان گرفتند و خواستند که از ما عکس بگیرند . این اتفاق در کشور هند و در کشور روسیه و نمایشگاه هایی دیگری که در خارج از کشور داشتیم افتاد ، وظیفه ی همه ی ماست که این فرهنگ را منتقل کنیم به هر وسیله ای که میتوانیم در این شرایطی که یک دنیا به دنبال این است که ایران را محجور و محدود کند .