نقالی به عنوان نمایشی‌ترین آیین کهن و باستانی ایران که از دوران ساسانی و پیش برندگان ارتش ایران در دوران مادها و پارت ها، به دست ما رسیده و در سیر تطور و تحول تاریخی خود در این اثنا همواره ریشه ای عمیق و ناگسستنی با مردم و فرهنگ عمومی جامعه داشته است.
هر چند این هنر آیینی و باستانی ویژه برنامه ها و مناسک مختص ماه رمضان نبوده و نیست؛ اما مردم هنر دوست و هنر پرور ایران، همواره در تمامی آیین و رسوم مذهبی و ملی خود سعی داشته اند تا اشکال نمایشی سنتی فرهنگ ملی خود را نیز به کار گیرند تا تاثیرات مناسبت های مذهبی و معنوی بر روح و روان آنها صد چندان شود و گواه این ادعا اجرای مراسم شبیه خوانی و تعزیه در اکثر مناسبت های مذهبی مربوط به آیین های سوگ در اقصی نقاط کشور است.
نقال کسی است که نقل حماسی می گوید و مضمون نقل هایش بیشتر پیرامون داستان شاهان و پهلوانان ایران زمین است.
نقال شعر یا نثرها را با حرکات و اشارات و گاهی به همراه موسیقی و توصیف کتیبه ها و نقاشی ها بازگو می کند.
نقال باید دارای استعداد قابل توجهی برای حفظ اشعار و متن ها و همچنین توانایی بداهه گویی و مهارت در سخنرانی باشد. لباس نقال، لباسی ساده ای است و گاهی به همراه کلاه باستانی یا کت های زرهی در طول اجرای برنامه برای بازگو کردن صحنه های نبرد به کار برده می شود.
نقال به عنوان نگهبان فرهنگ عامیانه، داستان های حماسی و قومی و موسیقی فولکلور ایران شناخته می شود. نقال ها پیش تر در قهوه خانه ها و مکان های تاریخی مانند کاروانسراها به اجرا برنامه می پرداختند.
امروزه با کاهش محبوبیت قهوه خانه ها و از بین رفتن کاروانسراها و به وجود آمدن اشکال جدید سرگرمی و کم کاری عرصه فرهنگ در ایران هواداران این هنر دراماتیک ایرانی به تدریج رو به کاهش است.
گواه این ادعا نیز تبدیل حماسه خوانی ها و گوسان خوانی های ایرانیان پیش از اسلام و تبدیل آنها به حمله خوانی، شروه خوانی و مقتل خوانی بعد از ورود اسلام به کشور پهناور ایران است که همه این آیین ها بازتاب روح معنوی جاری در رفتارهای اجتماعی مردم ایران زمین است.
بر همین اساس نیز مومنان و روزه داران در گذشته و در زمان رونق داشتن قهوه خانه ها و چنین مکان هایی در فرهنگ عامیانه مردم، در شب های ماه مبارک رمضان در این فضاها دور هم جمع می شدند و در این میان هنرمندان نقال با همان شیوه حماسی و روایی نقالی به جای بازتاب داستان های شاهنامه، این بار داستان های حماسی و مذهبی را برای روایت انتخاب می کردند.
داستان نبرد خیبر و کندن درب خیبر با دستان حضرت علی(ع)، نبرد بدر، احد و خندق، داستان های صدر اسلام و جنگ های مسلمانان با اعراب جاهلیت و نحوه رشادت و شهادت ائمه معصومین(ع) از جمله مهمترین داستان ها و روایت ها نقالان در ایام ماه مبارک رمضان است که توسط نقل نقالان به فرهنگ ایرانی وارد شده و تا امروز نیز کمابیش به سیر تطور و تحول خود ادامه داده است.
به سبب اینکه اغلب این برنامه های نقل و نقالی در شب های ماه مبارک رمضان و در محیط های عمومی صورت می پذیرفت و اغلب تا ساعت های نخستین بامداد و اذان صبح به طول می انجامید، هر بار یکی از مومنان و روزه داران بنا به نذری که از پیش داشته با تهیه غذایی ساده مانند نان و خرما یا نان و پنیر و چای، سحری روزه داران را نیز تقبل می کند و این چنین آیین ضیافت الهی با همراهی آیین‌های نمایش باستانی ایران در هم می آمیزد.
هر چند این هنر آیینی و باستانی ویژه برنامه ها و مناسک مختص ماه رمضان نبوده و نیست؛ اما مردم هنر دوست و هنر پرور ایران، همواره در تمامی آیین و رسوم مذهبی و ملی خود سعی داشته اند تا اشکال نمایشی سنتی فرهنگ ملی خود را نیز به کار گیرند تا تاثیرات مناسبت های مذهبی و معنوی بر روح و روان آنها صد چندان شود و گواه این ادعا اجرای مراسم شبیه خوانی و تعزیه در اکثر مناسبت های مذهبی مربوط به آیین های سوگ در اقصی نقاط کشور است.
نقال، نگهبان فرهنگ عامیانه
در دانشنامه جامعه فرهنگ اسلامی و ایرانیان درباره هنر نقالی آمده است که: نقالی یا افسانه گویی ایرانی کهن ترین شکل بازگویی داستان ها و افسانه ها در ایران است و از مدت ها پیش نقش مهمی در جامعه داشته و دارد.نقال کسی است که نقل حماسی می گوید و مضمون نقل هایش بیشتر پیرامون داستان شاهان و پهلوانان ایران زمین است.
نقال شعر یا نثرها را با حرکات و اشارات و گاهی به همراه موسیقی و توصیف کتیبه ها و نقاشی ها بازگو می کند.
نقال باید دارای استعداد قابل توجهی برای حفظ اشعار و متن ها و همچنین توانایی بداهه گویی و مهارت در سخنرانی باشد. لباس نقال، لباسی ساده ای است و گاهی به همراه کلاه باستانی یا کت های زرهی در طول اجرای برنامه برای بازگو کردن صحنه های نبرد به کار برده می شود.
نقال به عنوان نگهبان فرهنگ عامیانه، داستان های حماسی و قومی و موسیقی فولکلور ایران شناخته می شود. نقال ها پیش تر در قهوه خانه ها و مکان های تاریخی مانند کاروانسراها به اجرا برنامه می پرداختند.
امروزه با کاهش محبوبیت قهوه خانه ها و از بین رفتن کاروانسراها و به وجود آمدن اشکال جدید سرگرمی و کم کاری عرصه فرهنگ در ایران هواداران این هنر دراماتیک ایرانی به تدریج رو به کاهش است.
تلفیق حماسه و مذهب در ماه صیام
بنا به آنچه به عنوان تعریف ابتدایی و پایه ای از هنر نقالی در بخش پیشین این نوشتار رفت شاید نتوان کمتر قرابتی میان این گونه نمایش آیینی با ایام پر فیض و برکت ماه مبارک رمضان پیدا کرد؛ اما ایرانیان هنرمند و هنردوست همواره در برهه های مختلف زمانی نشان داده اند که برای تطبیق آیین ها و رسوم خود به بسترهای مختلف فرهنگی و معنوی از استعداد بالایی برخوردار هستند.گواه این ادعا نیز تبدیل حماسه خوانی ها و گوسان خوانی های ایرانیان پیش از اسلام و تبدیل آنها به حمله خوانی، شروه خوانی و مقتل خوانی بعد از ورود اسلام به کشور پهناور ایران است که همه این آیین ها بازتاب روح معنوی جاری در رفتارهای اجتماعی مردم ایران زمین است.
بر همین اساس نیز مومنان و روزه داران در گذشته و در زمان رونق داشتن قهوه خانه ها و چنین مکان هایی در فرهنگ عامیانه مردم، در شب های ماه مبارک رمضان در این فضاها دور هم جمع می شدند و در این میان هنرمندان نقال با همان شیوه حماسی و روایی نقالی به جای بازتاب داستان های شاهنامه، این بار داستان های حماسی و مذهبی را برای روایت انتخاب می کردند.
داستان نبرد خیبر و کندن درب خیبر با دستان حضرت علی(ع)، نبرد بدر، احد و خندق، داستان های صدر اسلام و جنگ های مسلمانان با اعراب جاهلیت و نحوه رشادت و شهادت ائمه معصومین(ع) از جمله مهمترین داستان ها و روایت ها نقالان در ایام ماه مبارک رمضان است که توسط نقل نقالان به فرهنگ ایرانی وارد شده و تا امروز نیز کمابیش به سیر تطور و تحول خود ادامه داده است.
به سبب اینکه اغلب این برنامه های نقل و نقالی در شب های ماه مبارک رمضان و در محیط های عمومی صورت می پذیرفت و اغلب تا ساعت های نخستین بامداد و اذان صبح به طول می انجامید، هر بار یکی از مومنان و روزه داران بنا به نذری که از پیش داشته با تهیه غذایی ساده مانند نان و خرما یا نان و پنیر و چای، سحری روزه داران را نیز تقبل می کند و این چنین آیین ضیافت الهی با همراهی آیین‌های نمایش باستانی ایران در هم می آمیزد.