معماری سنتی | نگاهی به خانه‌های قدیمی و اصیل ایرانی و بررسی ویژگی‌های آن

از شما همراهان عزیز و محترم دعوت می کنیم تا پایان همراه ما بوده و اگر نظری راجع به این مقاله دارید از طریق بخش نظرات انتهای مطلب با ما در میان بگذارید.

وقتی حرف از معماری سنتی می شود، همه ما یاد درهای چوبی با درکوب های جذاب و قدیمی می افتیم که با باز کردن این درها، پس از پیمودن مسیر راهرو به چشم انداز حیاطی با حوض فیروزه ای پر از سیب و میوه در آن می رسیم.

تصور تابش نور آفتاب به پنجره های مشبک و رنگی که روی طاقچه مادر بزرگ می تابد نیز از دیگر تصاویری است که در ذهن ما تداعی می شود. این ها مواردی می باشند که تداعی گر بافت معماری سنتی ایرانیان است.

معماری سنتی به سبکی از معماری گفته می شود که در یک منطقه یا محله، از محبوبیت خاصی برخوردار است و عموما نیز در گذشته ایجاد شده است.

معماری سنتی ویژگی هایی دارد که توسط معماران و طراحان مورد استفاده قرار می‌ گیرند. دو نمونه از این ویژگی ها عبارتند از:

تعهد و احترام به حفظ پیوند با سبک‌ های پیشینی که در معماری آن ساختمان به کار گرفته شده است.

استفاده مجدد از مصالح یا طراحی خانه‌ ها و ساختمان‌ هایی که با طرح ساختمان‌ ها در منطقه سازگار و یکپارچه است.

رعایت این دو مورد در معماری سنتی، سبب می شود انسجام و وحدتی که در حس ظاهری و فضای درونی این سازه ها وجود دارد، به خوبی حفظ شود.

می توان گفت معماری سنتی ایرانی که در گذشته انجام می شده، یکی از بی نقص ترین معماری های جهان بوده است؛ زیرا در این سبک از معماری، بدون استفاده از هیچ گونه وسایل و ابزارآلات پیشرفته ای چنین خانه های با ظرافت و جذابی ساخته می شد که طراحان آینده هم از آن الهام می گرفتند. معماری سنتی ایرانی در آن زمان که استفاده می شد، به نوعی تجلی و نمایی از فرهنگ جامعه آن زمان بوده است.

معماران و طراحان قدیمی، در معماری سنتی توجه زیادی به نمای بیرونی خانه ها نداتشته اند و بیشتر تمرکزشان روی طراحی داخلی خانه ها بود.

یکی از عجیب ترین نکاتی که در معماری سنتی به چشم می خورد، توجه بیش از حد معماران به جزئیات می باشد. به طور مثال در بيشتر خانه های سنتی، درب های ورودی دولنگه و چوبی بوده و هر لنگه كوبه ای نيز داشته است.

شاید ساختمان هایی که امروزه ساخته می شود، از معماری اصولی و استانداردی برخوردار نباشند؛ اما نمی توان این مورد را ندید گرفت که یک معماری خوب می تواند بر فضای خانه بسیار تاثیر گذار باشد.

همچنین با توجه به اینکه هنرمندان و معماران در گذشته از معماری سنتی و اصول مربوط به آن استفاده می کردند و در عموم آثار هنری و معماری گذشته نیز این موضوع مشهود بود، اما امروزه پس از عبور از دوران قدیم و معماری سبک قدیمی، طراحان و معماران مدرن بر این باورند که تلفیق دکوراسیون مدرن و سنتی محبوبیت غیر قابل وصفی را نزد مخاطبین دارد.

هرچند که در دهه های اخیر و به خصوص سال های گذشته، معماری سنتی به دست فراموشی سپرده شد و سبک های مدرن اغلب ساختمان ها و بناهای ایرانی را تسخیر نمود، اما بعد از توجه معماران و هنرمندان جهان به فرهنگ و معماری ایران معماران و طراحان ایرانی از میراث فرهنگ غنی و معماری بی بدیل ایران مجددا سود بردند و در طراحی های خود این نقوش را استفاده نمودند.

در معماری سنتی ایرانی، دو عنصر نور و رنگ نقش بسیار اساسی و مهمی را در طراحی دکوراسیون و معماری ایفا می کنند.

هر چند که در معماری امروزی و مدرن کمتر پروژه ای را می توان پیدا کرد که در آن از نقوش و فرم های سنتی و با قدمت دیرینه استفاده کنند اما ناگفته نماند برخی از معماران با استفاده از این اصول، سعی بر زنده نگه داشتن و حیات معماری سنتی ایرانی کرده اند.

یکی از نکات بسیار جالبی که در معماری قدیمی به چشم می خورد، توجه به عنصر باد، خاک و آفتاب است.

پنجره های گنبدی شکل با شیشه های رنگارنگ یا اتاق هایی رو به نور مستقیم آفتاب و دالان های حرکت هوا، در معماری قدیم به وضوح و به طور کامل قابل رویت است.

در این نوع معماری با در نظر گرفتن فضا و مواردی که در محیط داخلی به چشم می خورد، به عوامل طبیعی توجه ویژه ای می شد.

همچنین بکار گیری اتاق های تودرتو نیز از دیگر ویژگی های این نوع معماری محسوب می گردید.

عموما در فضای مرکزی خانه هایی که از معماری سنتی بهره می بردند، حوض و باغچه های کوچک طراوت منحصر به فردی را به محیط خانه القا می نمود و گویی اتاق ها با اشراف به این منظره و در روبروی هم خودنمایی و جلب توجه می کردند.

به علاوه، درب های ورودی این خانه ها از چوب ساخته می شد و با کلون ها و کوبه های جداگانه زنانه و مردانه، نشان از شخصی بودن محیط خانه داشت.

معمولا در این نوع معماری فضایی برای مهمانان که به شاه نشین معروف بود، وجود داشت که عموما به آینه کاری و تزئینات فراوان منقوش بود و کاشی هایی با طرح های فرهنگ و سنن ایرانی با رنگ های خاص و جلب توجه کننده، خودنمایی می کرد.

فضای آشپزخانه هر خانه نیز نشان از مهمان نوازی آن خانواده و به طور کلی ایرانیان بود.

معمولا در اکثر خانه هایی که ایوان رو به حیاط داشتند، نرده ها و دستک هایی چوبی وجود داشت که توسط ستون ها و سقف های چوبی زیبا تکمیل شده و در کنار دیواره های منبت کاری شده ی از جنس چوب، مکمل زیبایی معماری سنتی این خانه ها بود.

معماری سنتی و بومی ایرانی، برای سازگاری یافتن با شرایط اقلیمی متفاوتی به وجود آمده است و از این رو در آن نوآوری و خلاقیت‌ های فراوانی به کار گرفته شده است.

قنات‌ ها، بادگیر ها، یخچال‌ ها و مخازن‌ های زیرزمینی آب نمونه‌ هایی از معماری پایدار سنتی در ایرانِ گذشته می باشد. از جمله ویژگی‌ های بنیادی معماری ایرانی در گذشته می توان به:

طرح های همگن و یکسان

برونگرایی

مینیمالیسم

بکارگیری انسان‌ شناسی و معرفت شناسی در آثار

استفاده از تقارن و عدم تقارن

همچنین نور طبیعی به عنوان عامل کلیدی در تمایز میان طرح ها در معماری سنتی ایرانی مورد استفاده قرار گرفته است.

تمام این مواردی که در این مقاله و به طور کلی در بحث معماری سنتی گفته شد، همه و همه به اصل این معماری که همراه با زیبایی و دلنشینی است بر می گردد؛ اما این زیبایی، جذابیت و دلنشینی ای که در معماری سنتی ایران دیده می شود، اگر همراه با زندگی افراد و خانواده ها در آن نباشد رنگ و بویی ندارد.

واقعیت این است که مردمان امروزه از این سبک معماری که به صورت قدیمی به ساخت خانه ها می پردازد خسته شدند و ای کاش با پیشرفت روز افزون علم طراحی دکوراسیون و معماری، معماران و متخصصان به معماری سنتی نیز اهمیت داده و به آن توجه می نمودند.

توجهی که بازتاب آن در استفاده از معماری سنتی در نمای سازه ها و طرح ها است.

البته این نکته ناگفته نماند که امروزه بسیاری از معماران و طراحان داخلی با استفاده از متریال ها و الگو های سنتی سعی در زنده نگه داشتن این فرم در سازه ها و پروژه‌های خود دارند و به صورت ظرافت‌مندانه‌ای از آن بهره می برند.

امید است که سازمان‌های ذی‌ربط و مسئول که مسئولیت زنده نگه داشتن معماری سنتی ایرانی می‌باشند، توجه بیشتری به این ماجرا داشته باشند.

سازمان هایی همچون مسکن و شهرسازی، میراث فرهنگی و زیباسازی مناطق شهری و شهرداری ها و نهاد های مربوطه.

این سازمان‌ها می بایست با ایجاد بنیاد های معماری سنتی، تلاش مضاعفی در بازسازی بناهای معماری قدیم ایران بکنند و از معماران با تجربه و سنتی ایرانی کمک بگیرند تا درس های معماری سنتی را به جوانان و علاقه مندان معماری، منتقل و آموزش دهند.

نوشته :علیرضا شاکریان

برگرفته از سایت :معماریان