هنر و اندیشه
هیچ اندیشه ای بی هنر ماندنی و آفریننده نیست. هنرمندان اندیشه می سازند. و متفکران اندیشه می کنند. اگر تاریخ را مطالعه کنیم. خواهیم دانست، کسانی که در زمینه های علوم تجربی صاحب نظر و مکتب بوده اند و کشفیات و نوآوری داشته اند، دانشمند معمولی نبوده اند، بلکه بسیار بالاتر از آن و صاحب ذوق هنرمندانه و عارفانه بوده اند. باید گفت که پیشوای همه افراد، پیامبران الهی هستند که به درستی بزرگ ترین هنرمندان تاریخ بشرند؛ هم در عرصه هنر اندیشه و هم در هنر تربیت انسان های برتر و هم در ایجاد حرکت در تاریخ.
ویژگی زبان هنر
هنر وسیله کشف و شهود و بررسی کننده مسأله های بشر است. پیام هنر، معمولاً چیزی نیست که به وسیله ابزار و وسایل دیگر بتواند گفته شود. به عبارت دیگر، بخشی از واقعیت ها و یا ابعادی از حقیقت موجود در جهان هستی، فقط می تواند زبان هنری گویای آن باشد.
تأثیرگذاری هنر
مقام معظم رهبری، درباره تأثیر شگرف هنر، بر روح و روان انسان تأکید کرده اند و چنین می فرمایند:
هنر این خصوصیت مهم را دارد که به خاطر ملایمت با طبع انسان، بی شک در طبع او اثر می کند، هر هنری در طبع انسان اثر می گذارد، اگر چه آن کسی که مورد اثر قرار گرفته باشد، نتواند آن هنر را تحلیل کند، هنر اثر خود را می گذارد؛ یعنی دل را منقلب می کند و اثری در روح باقی می گذارد. هر چه مایه هنری کمتر باشد این اثر هم کمتر می شود.
پیشینه هنر، در کلام رهبر انقلاب
رهبر معظم انقلاب، درباره چگونگی هنر، در پیش از انقلاب اسلامی چنین می فرمایند:
هنر در نظام قدیم، مظلوم بود، چون از ارزش ها و آرمان های انسانی جدایش کرده بودند. آن ها که به زور و زر تکیه داشتند، ابزاری برای استوار ماندن تخت و قدرت خود می خواستند. هنر محکوم بود که در خدمت هدف های زورگویان و زر اندوزان درآید، هر جا لازم شد توجیه گر راه و کار آن ها و هرگاه نیاز افتاد، حربه ای بر ضد ارزش های اصیل و در همه حال مُخَدّر و گم راه کننده باشد.
انتقادهای امام رحمه الله به هنر در رژیم سابق
انتقادهای امام خمینی رحمه الله به سینما، تئاتر و دیگر هنرهای پیش از انقلاب، به دلیل درون مایه فاسد و اغراض آلوده و به پیرو آثار زیان بار اخلاقی و اجتماعی آن ها بوده است. امام رحمه الله می کوشید تا این هنرها از «ابتذال»، به «تعهّد» و از «غفلت آفرینی»، به «بیدارگری» دگرگونی یابد و چندین بار، در مصاحبه های پیش از انقلاب، درباره سینما و هنر و... تأکید می کردند که ما با هنر و سینما مخالف نیستیم، بلکه با فساد مخالفیم. این به درستی خط تعهّد در هنر را ترسیم می کند.
الگوی هنر
هنر در جامعه ما، پس از انقلاب اسلامی، تجلّی یافته از ایمان، اعتقاد و آگاهی ملّتی است که هنر را چونان سلاحی بُرنده در پایداری و پاسداری از آرمان هایشان پذیرفته اند. ارزش های والای اسلامی، در باروری درخت تناور و همیشه بهار هنر اسلامی تأثیری اساسی دارد.
هنر برای هدایت ملت‌ها
هنرمندان متعهد، با شناخت جایگاه والای خویش و به پشتوانه معارف غنی اسلامی، می توانند هنر را تواناترین و زیباترین وسیله هدایت ملت ها، به سوی عدالت خواهی و آزادی و خداجویی برگزینند. نمایش زیبایی های آفرینش و آثار روح نواز و بدیع، جامعه های بشری را به سوی معبود حقیقی ره می نماید و جوشش، حرکت و تکاپو را به ملت های می بخشد.
هنر وسیله رشد و هدایت
اثر هنری، باید در چشمه حقیقت غوطه خورده باشد. بدین سان، به مقتضیات زندگی پاسخ می گوید و بدان توجه و عنایت می شود. اثری که صادق است و تلخ و شیرین زندگی را با مردم در میان می گذارد، صمیمانه می تواند با آنان ارتباط برقرار کند و زمینه های رشد و هدایت آنان را پا بر جا نماید. باید گفت، هنری که قدرت ایجاد چنین ارتباطی را ندارد، نه تنها به مخاطب چیزی نمی افزاید که از او چیزی هم می کاهد.
هنر در دو نظام
درون مایه هنر پیش از انقلاب اسلامی، بیشتر پوچ گرا بود و می شود گفت، بیشتر هنرمندان آن عصر، هنر را وسیله ای برای هنر به کار می بردند. خودشان به هنر، اصالتی می بخشیدند که در پس آن هیچ جایی نبود. برعکس، در نظام مقدس اسلامی، هنرمندانی می بینیم که هنر را ابزاری برای پی بردن به معانی والا و پیوستن با حقیقت برتر به کار می برند. بدین وسیله، زمینه را برای رشد و پویایی جامعه آماده و مهیّا می سازند.
هنر در کلام امام خمینی رحمه الله
امام خمینی رحمه الله ، درباره هنر چنین فرموده اند:
تنها هنری مورد قبول قرآن است که صیقل دهنده اسلام ناب محمّدی صلی الله علیه و آله وسلم ، اسلام ائمه هدی علیه السلام وا سلام فقرای دردمند، اسلام پا برهنگان و تازیانه خوردگان تاریخ تلخ و شرم آور محرومیت ها باشد. هنری زیبا و پاک است که کوبنده سرمایه داری مدرن و کمونیسم خون آشام و نابود کننده اسلامِ رفاه و تجمل، اسلام التقاط، اسلام سازش و فرو مایگی، اسلام مرفهین بی درد و در یک کلمه اسلام آمریکایی باشد. هنر در مدرسه عشق نشان دهنده نقاط کور و مبهم و معضلات اجتماع، اقتصادی، سیاسی و نظامی است و هنر در عرفان اسلامی ترسیم روشن عدالت و شرافت و انصاف و تجسیم تلخ کامی گرسنگان مغضوبِ قدرت و پول است.
هنر در کلام رهبر انقلاب
رهبر معظم انقلاب حضرت آیت اللّه خامنه ای دامت برکاته، درباره هنر چنین می فرمایند:
«هنر یک شیوه بیان است، یک شیوه ادا کردن است، منتها این شیوه بیان از هر تبیین دیگر رساتر، دقیق تر، نافذتر و ماندگارتر است. دقّت در هر یک از این چند تعبیر... در فهم معنای هنر کمک کند ای بسا که یک گزارش غیر هنری اگر چه علمی و تحقیقی و دقیق؛ خاصیّت ارائه هنری را نداشته باشد. بارها گفته ام که هر پیامی، هر دعوتی، هر انقلابی، هر تمدّنی و هر فرهنگی تا در قالب هنر ریخته نشود، شانس نفوذ و گسترش ندارد و ماندگار نخواهد بود و فرقی هم بین پیام های حق و باطل نیست».
هنر مقبول و مردود
از دیدگاه انقلاب اسلامی، هنری ستوده و ارجمند است که از عنصر «تعهّد» و جوهر «پیام» و بُعد سازندگی و تربیت برخوردار باشد؛ هنری که ارزش های مقدس و والا را نشان دهد و به انسان ها امید و اعتماد ببخشد و از هر گونه فساد و هرزگی و بد آموزی و ابتذال، پاک باشد. از نگاه انقلاب هنری که وسیله ای در خدمت فساد و بی بند و باری و یا ابزاری در جهت بر آوردن اهداف سیاسی بیگانگان است و جامعه را به سوی غفلت، بی خبری، بی دردی و بی تحرکی می کشاند، ناپذیرفتنی و باطل است.
نقش مهم هنر در انقلاب اسلامی
هنر، حیاتی ترین و ضروری ترین شاخص زندگی انسان است و گستره ای بسیار وسیع و عمیق دارد. نظام مقدّس اسلامی ما که بر اساس برداشتی نو و استوار بر دین، فرهنگی ترین انقلاب دنیا را به وجود آورد، نمی تواند اهمیت هنر را در گونه های مختلفش، نادیده بگیرد. برای حفظ جامعیت نگرش دینی و تأسیس نظام اجتماعیِ استوار بر دین، هنر تأثیر بسیار مهمّی دارد و برای همین، تشویق هنرمندان متعهد جامعه و نیز پرورش هنرمند، اقدامی اساسی است.
هنر و پیشرفت جامعه
از نگاه انقلاب اسلامی، اگر سرچشمه هنر، معنویت و شاخ و برگ آن در باغ زندگیِ مردم افراشته باشد، گران بهاترین میوه های ایمان و اندیشه و احساس و تخیّل آفریننده را به بار خواهد آورد.
هنرمندی که چنین هنری دارد، نه تنها هویت دینی و انسانی جامعه را حفظ می کند، بلکه بدین وسیله، خودش نیز روز به روز کمالات روحی و باطنی بیشتری دارد که البته رشد و کمال هنرمند بر تعالی و پیشرفت جامعه تأثیر مستقیم دارد.
هنرمندان پس از انقلاب
پس از انقلاب اسلامی ایران، هنرمندان مسلمان و متعهد، تطهیر چهره زیبایی هنر را آغاز کردند. آنان آن همه آلودگی را که سیاست مداران رژیم طاغوتی شاه، در مفهوم ها و هنر اسلامی پدید آورده بودند تا آن را ابزار رواج فساد و فحشا و استواری سلطه جبارانه خویش کنند، از پیکر هنر زدودند و حقیقت واقعی آن را که خاستگاهش سرچشمه سرشار الهی است، به همگان شناساندند.
با آغاز انقلاب اسلامی و تقویت ارزش های دینی در جامعه، ریشه های مختلف هنری؛ سینما، تلویزیون و رادیو دگرگون شد و جلا و نقش دینی و مذهبی، به خود گرفت.
هنر در آینه شعر
هنر فضل و تقوا و آزادگی است هنر عشق و ایمان و دل دادگی است
هنر راهِ ره یافتن بر حق است هنر جلوه ای از حق مطلق است
هنر جلوه آفرینش بود که در آفرینش گزینش بود
هنر پرتو ذات در آینه است جمال خدا هست در هر چه هست
هنر برتر از گوهر و زر بود جهان زیر پای هنرور بود
به هر جا سخن را خموشی رسد هنر گام بر عرصه حق زند
هنرور، هنرمندِ با دین و رأی رود با هنر بر «صراط» خدای
سعادت جمال است و اصل هنر کمال هنرمند والا گهر
منبع:
مجله گلبرگ فروردین 1383، شماره 49
نویسنده : حمزه کریم خانی