اثری موفق درباره خشونت علیه زنان / نقد فیلم سینمایی "ابـلـق"

به قلم: سوده موحدی

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

کارگردان: نرگس آبیار - تهیه‌کننده: محمدحسین قاسمی - نویسنده: نرگس آبیار و پریسا کرزیان - موسیقی: مسعود سخاوت دوست - فیلم‌بردار: سامان لطفیان - تدوین‌: حمید نجفی‌راد - بازیگران: بهرام رادان، الناز شاکردوست، هوتن شکیبا، مهران احمدی، گلاره عباسی، گیتی معینی، شادی کرم رودی، امین میری و...

این فیلم قصه ای تلخ از خشونت جنسی علیه زنان در جامعه را به تصویر می کشد.    

"ابـلـق" عنوان تازه فیلم نرگس آبیار است؛ کارگردانی که نشان داد سینما را به خوبی می شناسد و می‌تواند مخاطب را با خود همراه کند. 

او با "شـیار ۱۴۳"، "شبی که ماه کامل شد" و "نفس" به عنوان یک فیلمساز زن موفق در سینمای ایران جای خود را باز کرد. وی که تاکنون جوایز مختلفی را از جشنواره‌های داخلی و خارجی کسب کرده، در سی و نهمین جشنواره فیلم فجر پنجمین تجربه سینمایی خود در زمینه کارگردانی را در فضایی متفاوت نسبت به دیگر فیلم هایش جلوی دوربین برده است؛ فیلمی که علی‌رغم تم زنانه و همیشگی سینمای آبیار، با ساخته‌های قبلی او متفاوت است؛ فیلمی با تم اجتماعی که فضای انتقادی و تلخ آن رنگ و بوی بیشتری دارد.

فیلم سینمایی "ابـلـق" روایت داستانی تلخ با تم اعتراضی به اجتماع است؛ برشی از زندگی یک زن جوان است که در کنار همسر و فرزندنش در حاشیه شهری پرهیاهوی زندگی می‌کند.

فیلم با نماهایی از زندگی روزمره مردم حاشیه نشین کلان شهر تهران شروع می شود، سبک موسیقی، دوربین پر تحرک لطیفیان در همان پلان‌های ابتدایی تکلیف بیننده را با فیلم روشن می‌کند. فيلمي نفس گير که با وجود قصه و فضای تلخ، خسته کننده نخواهد بود.

عموما فیلمسازان از زاویه دید خود و با توجه به تجربیات خود به یک معضل اجتماعی می پردازند. برخی فیلمسازان به سیاه نمایی و تزریق ناامیدی ناهنجاری‌های اجتماع در برابر زنان می پردازند و برخی فیلمسازان هوشمندانه از پتانسیل صنعت رسانه در جهت تمدن سازی و شکل دهی به رفتار اجتماعی و فرهنگ زندگی مردم استفاده می‌کنند. نرگس آبیار در دسته دوم فیلمسازان قرار می‌گیرد؛ چرا که "ابـلـق" نمایشی از ناهنجاری‌های امروز جامعه است به گونه‌ای تلخ، اما هشدار دهنده.

فیلم‌های اجتماعی گونه ای از آثار سینمایی هستند که در سال‌های اخیر، اکثریت آثار سینمایی کشور را به تسخیر خود درآورده اند و عموما فروش خوبی داشته اند. اما عمده فیلم های قرار گرفته در این دسته، خدمتی به فرهنگ جامعه نداشته و مخاطب را به سمت ناکجاآباد سوق داده‌اند. اگر دنبال یک فیلم اجتماعی هستید که معضلات جامعه زنان را زیر ذره بین منتقدانه در حین حال هشدارمدارانه قرار داده باشد، بدون شک تماشای فیلم ابلق گزینه بسیار خوبی است.

در معارف دینی انواع آزاررسانی نسبت به انسان‌ها، بلکه نسبت به همه موجودات ممنوع و ناپسند شمرده شده است تا جایی که پیامبر اکرم(ص) اعمال خشونت و آزار را زشت‌تر و مبغوض‌تر از شرک به خدا اعلام می‌نماید. امروزه اعمال خشونت بر علیه زنان در نقاط مختلف جهان به گونه‌های گوناگون در جریان است که نوع شدید و پیچیده آن آزار جنسی زنان است که متأسفانه در حال گسترش است. نفس ارتکاب این جرائم نشان از وجود آسیب‌هایی اجتماعی دارد که باید به صورت ریشه‌ای با آن مبارزه کرد.

آبیار بسیار هوشمندانه پرده از ماجراهایی برداشت که قربانیان هیچ گاه جرأت عنوان آن را ندارند؛ چون هم از آبرویشان می ترسند و هم مدرکی برای اثبات کردن آن در دست ندارند؛ پس به معنای واقعی کلمه قربانی شدند. مقابل این قربانیان، متجاوزان هستند که به زندگی عادی خود ادامه می‌دهد و حتی شاید باز هم این گناه بزرگ خود را تکرار کنند چون می‌دانند خطری آنها را تهدید نخواهد کرد. همچنان که در "ابـلـق" الناز شاکردوست در نقش «راحله» قربانی این نوع خشونت می شود، اما بهرام رادان در نقش «جلال» به زندگی عادی خود ادامه می دهد. اما در بخش های انتهایی فیلم، راحله راهی دیگر را در پیش می گیرد.

فیلم با ترکیب صدا و تصاویر خلاقانه تلاش می‌کند تجربه‌ای تکان‌دهنده را برای مخاطب رقم بزند. دوربین آبیار در این اثر نگاهی تحلیلی دارد و سؤالاتی در ارتباط با خشونت و کجروی علیه زنان را مورد بررسی قرار می‌دهد. آبیار با علم به قواعد اولیه کار، قصه خود را باورپذیر روایت می‌کند.

آبیار پس از موفقیت فیلم "شبی که ماه کامل شد" بار دیگر از ترکیب موفق الناز شاکردوست و هوتن شکیبا استفاده کرده است. نقش آفرینی خوب و روان و گریم متفاوت هوتن شکیبا در کنار بازی دوست داشتنی الناز شاکردوست از جمله موفقیت‌های فیلم سینمایی "ابـلـق" است. در کنار این زوج، بهرام رادان هم به ترکیب اضافه شده است تا در اکران عمومی گیشه خوب و پرفروشی را برای ابلق انتظار داشته باشیم. در مجموع بازی‌ها تحسین برانگیز است. گلاره عباسی و گیتی معینی و امین میری و ... نقش آفرین‌های موفقی داشته‌اند. بنابراین بازیگران "ابـلـق" شانس زیادی دارند تا بازی‌هایشان در این دوره در جشنواره دیده شود. نمی‌توان غافل از این مهم شد که فضای خاص لوکیشن و گریم‌های متفاوت آنها تا چه حد در ایفای بهتر نقش بازیگران تأثیر داشته است و به باورپذیر شدن نقششان کمک کرده است.

"ابـلـق" با ترکیب عوامل حرفه ای سینما ساخته شده و نرگس آبیار، بانوی توانمند سینمای ایران، در مقام کارگردان، حرفه ای نقش آفرینی کرده است؛ از این رو می‌توان از این فیلم به عنوان یکی از کاندیداهای اصلی سیمرغ بلورین در بخش‌های مختلف یاد کرد. 

آبیار به روایت روابط و احساسات پیچیده انسانی از طریق قدرت نمایی‌های بصری، مخاطبان را درگیر می‌کند. کارگردان در سکانس انتهایی فیلم با نمایش موش‌های زیرزمینی ذهن بیننده را درگیر این واقعیت می کند که موش‌های زیرزمینی از بین نخواهند رفت و بدین گونه واقعیت جوامع انسانی را برای مخاطب روشن کرد. 

به نظر می‌رسد با توجه به موضوع و فضای داستانی، فیلم جذابیت‌های زیادی برای مخاطبان و منتقدان داشته باشد؛ اما باید به این مهم نیز توجه کنیم که بر اساس فرهنگ و سنت کشور ما و سوژه انتخابی و جسورانه نرگس آبیار، "رده بندی سنی" برای تماشای این فیلم بسیار ضروری است. رده بندی سنی چیزی است که بر اساس آن فیلم‌ها در چارچوب درست و معینی برای مخاطبان نمایش داده می شود.